Ва́да

назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз.
Н. Ва́да
Р. Ва́ды
Д. Ва́дзе
В. Ва́ду
Т. Ва́дай
Ва́даю
М. Ва́дзе

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

ва́да

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. ва́да ва́ды
Р. ва́ды ва́д
Д. ва́дзе ва́дам
В. ва́ду ва́ды
Т. ва́дай
ва́даю		 ва́дамі
М. ва́дзе ва́дах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

вада́

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. вада́ во́ды
Р. вады́ во́д
во́даў
Д. вадзе́ во́дам
В. ваду́ во́ды
Т. вадо́й
вадо́ю		 во́дамі
М. вадзе́ во́дах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

вада́, -ы́, ДМ -дзе́, мн. во́ды, вод і -аў, ж.

1. Празрыстая бясколерная вадкасць, якая ўяўляе сабой хімічнае злучэнне вадароду і кіслароду.

Шклянка вады.

Марская в.

2. (звычайна з азначэннем). Напітак, тэхнічныя растворы.

Газіраваная в.

Мінеральная в.

Вапнавая в.

3. Водная паверхня ракі, возера, мора і пад., а таксама яе ўзровень.

Падарожнічаць па вадзе.

Высокая в.

Дастаўляць грузы вадой.

4. мн. Водная прастора якога-н. раёна.

Тэрытарыяльныя воды.

Унутраныя воды.

5. мн. Плынь, хвалі, водная маса.

Глыбокія воды.

Воды Нёмана.

6. мн. Мінеральныя крыніцы, курорт з такімі крыніцамі.

Лячыцца на водах.

Мінеральныя воды.

7. перан., адз. Пра наяўнасць пустога, беззмястоўнага шматслоўя ў дакладзе, лекцыі і пад. (разм.).

Не даклад, а в.

○

Верхавая вада — вада, якая сцякла ў рэчку пасля дажджу ці ўтварылася з расталага снегу.

Жоўтая вада — хвароба вачэй, пры якой зрэнка набывае жоўты колер.

Цёмная вада — слепата, выкліканая атрафіяй зрокавага нерва.

◊

Таўчы ваду ў ступе або насіць ваду ў рэшаце (разм.) — займацца пустымі справамі, марнай працай.

Вадой не разліць (не разальеш) каго — пра неразлучных сяброў.

Як у ваду глядзеў — быццам загадзя ведаў.

Вады (нікому) не замуціць — не зрабіць шкоды.

Выйсці сухім з вады — застацца непакараным.

Віламі па вадзе пісана — пра што-н. маламагчымае, няпэўнае.

Ліць ваду на млын чый, каго — прыводзіць доказ або дзейнічаць на чыю-н. карысць.

Вывесці на чыстую ваду каго-н. — выкрыць чые-н. нядобрыя ўчынкі).

Цішэй вады, ніжэй травы — пра сціплага, вельмі спакойнага, ціхага чалавека.

|| памянш.-ласк. вадзі́ца, -ы, ж. (да 1 знач.; разм.) і вадзі́чка, -і, ДМ -чцы, ж. (да 1 знач.; разм.).

|| прым. во́дны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.) і вадзяны́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).

Водны шлях.

Водны раствор.

Водны спорт.

Вадзяная пара.

Вадзяны павук.

Вадзяны млын.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ва́да ж., разг. поро́к м., изъя́н м.

вада́ ж., в разн. знач. вода́;

дажджава́я в. — дождева́я вода́;

вялі́кая в. — высо́кая вода́;

мя́ккая в. — мя́гкая вода́;

у кні́жцы мно́га вады́ — в кни́ге мно́го воды́;

○ ця́жкая в. — хим. тяжёлая вода́;

жо́ўтая в. — мед. жёлтая вода́;

цёмная в. — мед. тёмная вода́;

◊ як у ваду́ апу́шчаны — как в во́ду опу́щенный;

канцы́ ў ваду́ — концы́ в во́ду;

вадо́й не разалье́ш — водо́й не разольёшь;

як у ваду́ ка́нуў — как в во́ду ка́нул;

шмат вады́ сплыло́ — мно́го воды́ утекло́;

як з гу́сі в. — как с гу́ся вода́;

як дзве кро́плі вады́ — как две ка́пли воды́;

вады́ не заму́ціць — воды́ не заму́тит;

пасадзі́ць на хлеб і ваду́ — посади́ть на хлеб и (на) во́ду;

вы́йсці сухі́м з вады́ — вы́йти сухи́м из воды́;

муці́ць ваду́ — мути́ть во́ду;

мно́га вады́ працякло́ — мно́го (нема́ло) воды́ утекло́ (ушло́);

як пу́гай па вадзе́ — как об сте́нку горо́х;

сплы́сці з вадо́ю — уплы́ть с водо́й;

вы́весці на чы́стую ваду́ — вы́вести на чи́стую во́ду;

пайсці́ з вадо́ю — поплы́ть по тече́нию;

жыва́я в. — фольк. жива́я вода́;

мёртвая в. — фольк. мёртвая вода́;

як ры́ба ў вадзе́ — как ры́ба в воде́;

прайсці́ аго́нь, ваду́ і ме́дныя тру́бы — пройти́ ого́нь, во́ду и ме́дные тру́бы;

чы́стай вады́ — чи́стой воды́;

як у ваду́ глядзе́ў — как в во́ду гляде́л (смотре́л);

ліць ваду́ на (чый) млын — лить во́ду на (чью) ме́льницу;

набра́ць вады́ ў рот — набра́ть воды́ в рот;

насі́ць у рэ́шаце ваду́ — носи́ть решето́м во́ду;

сёмая (дзяся́тая) в. на кісялі́ — погов. седьма́я (деся́тая) вода́ на киселе́;

таўчы́ ваду́ ў сту́пе — толо́чь во́ду в сту́пе;

як ка́мень у ваду́ — как ка́мень в во́ду;

бу́ра ў шкля́нцы вады́ — бу́ря в стака́не воды́;

як вадо́й змы́ла — как водо́й смы́ло;

апёкшыся малако́м, і ваду́ сту́дзіш — посл. обжёгшись на молоке́, ду́ешь и на во́ду;

цішэ́й вады́, ніжэ́й травы́ — погов. ти́ше воды́, ни́же травы́;

ві́ламі па вадзе́ пі́сана — погов. ви́лами по воде́ пи́сано;

у гара́чай вадзе́ купа́ны — погов. до трёх не говори́;

гато́ў у лы́жцы вады́ ўтапі́ць — погов. гото́в в ло́жке воды́ утопи́ть;

пад ляжа́чы ка́мень в. не цячэ́ — посл. под лежа́чий ка́мень вода́ не течёт;

лаві́ць ры́бу ў каламу́тнай вадзе́ — погов. лови́ть ры́бу в му́тной воде́;

пабы́ў у вадзе́ і не мо́кры нідзе́ — погов. вы́шел сухи́м из воды́;

да пары́ збан ваду́ но́сіць — посл. пова́дился кувши́н по́ воду ходи́ть, там ему́ и го́лову сломи́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ва́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Абл. Загана, недахоп. А колькі хварэла яна сама — малою і ўжо нават дзеўкаю, калі хвароба лічыцца самаю большаю вадаю для дзеўкі. Дамашэвіч.

вада́, ‑ы́, ДМ ‑дзе́; мн. во́ды, ‑аў; ж.

1. Празрыстая бясколерная вадкасць, якая ўтварае рэкі, азёры, моры і з’яўляецца хімічным злучэннем кіслароду і вадароду. У маім уяўленні яшчэ і цяпер жыва ўстае гэты Высокі Бераг над Нёманам, дзе так страшна бушуе вада. Колас. // Водная маса. Аж гудзе параход, налягаючы грудзьмі на глыбокія воды. Лынькоў. // (звычайна з азначэннем). Напітак, тэхнічныя растворы. Газіраваная вада. Мінеральная вада. Вапнавая вада. // толькі мн. (во́ды, ‑аў). Курорт з мінеральнымі крыніцамі. Лячыцца на водах.

2. толькі мн. (во́ды, ‑аў). Водныя прасторы, участкі рэк, азёр, мораў. Тэрытарыяльныя воды. Дзяржаўныя воды. Антарктычныя воды.

3. толькі адз.; перан. Разм. Пра наяўнасць пустога, беззмястоўнага шматслоўя ў дакладзе, лекцыі і пад.

4. Якасць каштоўнага каменя, якая вызначаецца чысцінёй бляску, празрыстасцю.

5. у знач. прысл. вадо́ю. Водным шляхам, па вадзе. Дастаўляць грузы вадою.

6. Паводка, разводдзе. Вялікая вада.

•••

Верхавая вада — вада, якая сцякла ў рэчку пасля дажджу або ўтварылася з расталага снегу.

Жорсткая вада — вада, якая ўтрымлівае шмат кальцыевых і магніевых солей.

Жоўтая вада — хвароба вачэй, пры якой зрэнка набывае жоўты колер.

Мяккая вада — вада, якая ўтрымлівае мала кальцыевых і магніевых солей.

Цёмная вада — слепата, выкліканая атрафіяй зрокавага нерва.

Цяжкая вада — ізатопная разнавіднасць вады, у якой звычайны вадарод часткова або поўнасцю заменены цяжкім вадародам.

Бура ў шклянцы вады гл. бура.

Вада не ўстоіць на кім — пра таго, хто ўмела і хутка ўсё робіць.

Вадой не разліць (не разальеш) каго гл. разліць.

Ваду малоць гл. малоць.

Вады (нікому) не замуціць гл. замуціць.

Віламі па вадзе пісана гл. пісаны.

Вывесці на чыстую ваду гл. вывесці.

Выйсці сухім з вады гл. выйсці.

Дзесятая вада на кісялі — пра далёкае сваяцтва.

Жывая вада (у казках) — цудадзейная вада, якая вяртае жыццё мёртвым.

Каламуціць (муціць) ваду гл. каламуціць.

Канцы ў ваду гл. канец.

Ліць ваду на млын каго, чый гл. ліць.

Мёртвая вада — а) вада, узровень якой настолькі нізкі, што не можа прывесці ў рух колы млына або іншыя вадзяныя рухавікі; б) у казках — цудадзейная вада, ад апырсквання якой зрастаецца пасечанае на кавалкі цела (ажывае ад апырсквання жывой вадой).

На ваду брахаць гл. брахаць.

Насіць ваду ў рэшаце гл. насіць.

Не з хараства ваду піць гл. піць.

Пасадзіць на хлеб і ваду гл. пасадзіць.

Перабівацца з вады на хлеб гл. перабівацца.

Сплыць вадою гл. сплыць.

Таўчы ваду ў ступе гл. таўчы.

У каламутнай вадзе рыбу лавіць гл. лавіць.

У лыжцы вады ўтапіць гл. утапіць.

Хоць вады напіся гл. напіцца.

Цішэй вады, ніжэй травы гл. цішэй.

Як вадой змыла гл. змыць.

Як вады ў рот набраць гл. набраць.

Як дзве каплі вады гл. капля.

Як з гусі вада каму — нічога не дзейнічае.

Як камень у ваду гл. камень.

Як пугаю па вадзе гл. пуга.

Як рыба ў вадзе гл. рыба.

Як у вадзе растаць гл. растаць.

Як у ваду глядзеў гл. глядзець.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ВАДА́,

аксід вадароду, найпрасцейшае ўстойлівае злучэнне вадароду з кіслародам, H2O. Існуе 9 ізатопных разнавіднасцей, асноўныя з іх ​1H2​16O, колькасць яе ў прэснай вадзе 99,73 малярных % (гл. Цяжкая вада). Бясколерная вадкасць без паху і смаку, tпл 0 °C, tкіп 100 °C, шчыльн. 9980 кг/м³ (20 °C). Мае шэраг анамальных фіз. уласцівасцей, абумоўленых утварэннем вадароднай сувязі.

Вада слабы электраліт, дысацыіруе на пратон H​+, які ўтварае ў растворы іон гідраксонію і гідраксільную групу (OH​-), pH=7 пры 25 °C. Растварае многія неарган. (солі, к-ты, шчолачы) і арган. (спірты, аміны, к-ты, цукры) рэчывы, пры растварэнні адбываюцца гідратацыя, гідроліз. Узаемадзейнічае з галагенамі, асноўнымі і кіслотнымі аксідамі, шчолачнымі і шчолачназямельнымі (з магніем пры 100 °C) металамі; пара з распаленым вугалем утварае вадзяны газ.

Прыродная вада мае прымесі (гл. ў арт. Жорсткасць вады). Для навук. даследаванняў і ў медыцыне выкарыстоўваюць дыстыляваную ваду. Сінтэзам з элементаў атрымліваюць абсалютна чыстую ваду. У прам-сці выкарыстоўваюць тэхн. ваду як рэагент, растваральнік, а асноўную колькасць (70—75%) як холадаагент па цыркулярнай схеме.

т. 3, с. 432

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

вада

Том: 2, старонка: 288.

img/02/02-288_1440_Вада.jpg

Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

вада́ ж Wásser n -s, -;

газі́раваная вад Minerálwasser (mit Kóhlensäure), Sprúdel m -s, -;

пітна́я вад Trínkwasser n;

прэ́сная вад Süßwasser n;

сыра́я вад nicht ábgekochtes Wásser;

та́лая вад Schmélzwasser n;

◊ ка́мень чы́стай вады́ ein Édelstein von réinem Wásser;

іх вадо́й не разалье́ш sie sind únzertrennlich, sie hängen wie die Klétten aneinánder;

вы́йсці сухі́м з вад ы́ mit héiler Haut davónkommen* ;

таўчы́ ваду́ ў сту́пе léeres Stroh dréschen*;

ён вады́ ніко́му не заму́ціць er sieht aus, als könnte er kein Wässerlein trüben

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Вада́ (БРС). Рус. вода, укр. вода, польск. woda, в.-луж. woda, н.-луж. woda, чэш. voda, славац. voda, балг. вода, макед. вода, серб.-харв. во̀да, славен. vòda, ст.-слав. вода. Праславянскае *voda < і.-е. *u̯od‑, *u̯ed‑; параўн. літ. vanduõ, ням. Wasser, гоц. watō, арм. get ’рака’, ст.-інд. uda‑ ’вада’, лац. unda ’хваля’ (Фасмер, 1, 330; БЕР, 1, 168–169; Рудніцкі, 1, 458; Скок, 3, 611).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)