Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Вы́йгранка ’выйгрыш, карысць, выгада’ (БРС, КТС). Да выйграць з суф. ‑ка.

Вы́йма, ви́jма ’лішак асновы ў шырыню пры кіданні ў ніт і бёрда (вынік памылкі)’ (Влад.), вы́ма ’тс’ (Шатал.). Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад выйма́ць.

Выйма́ць ’вымаць’ (Нас., Гарэц., Касп., Бяльк.). Рус. дыял. выйма́ть, укр. вийма́ти, польск. wyjmować, в.-луж. wujimać, чэш. vyjmouti, славац. 1‑я асоба vyjme. Утвораны з дапамогай прэфікса вы‑ ад праславянскага дзеяслова j‑ьmǫ, ‑ęti або ад формы незакончанага трывання гэтага дзеяслова — emi̯ǫ, jьmati, пасля имать; параўн. ліг. imù, im̃ti, ст.-прус. imma, īmt, лац. emō, ēmi ’бяру’ (Траўтман, 103 і наст.; Фасмер, 2, 19; Махэк₂, 231; Шанскі, 1, В, 227 і наст.). Параўн. узяць.

Вы́йсце (БРС). Запазычанне з польск. wyjście. Параўн. выхад.

Вык1 ’выццё’ (КТС, Гарэц., Юрч.). Рус. смал. вык ’выццё, плач’. Ад выць з суф. ‑к (як ry‑kъ ад ryti, revti) (Аб суфіксацыі гл. SP, 1, 89).

Вык2 ’віка, Vicia’ (Бяльк.). Рус. вы́ка, укр. ві́ка, польск. wyka, чэш. vika. Запазычанне з польск. wyka, якое ў сваю чаргу са ст.-в.-ням. wiccha ’віка’, лац. vicia (Міклашыч, 397; Мацэнаўэр, 367; Фасмер, 1, 368). Параўн. віка.

Выкаблу́чыцца ’сагнуцца, скруціцца ў дугу’ (Сцяшк.), выкаблу́чвацца ’выкручвацца, выхваляцца’ (Мат. Гом.). Рус. выкаблу́чиваться ’ў час танцаў рабіць нечаканыя і смешныя рухі; крыўляцца’. Да каблук (гл.).

Вы́казка ’адкрыццё тайны’ (Нас.); ’выдача, данос’ (Касп.). Рус. вы́казка ’тс’. Да выказаць пры дапамозе суф. ‑ка або памяншальнае ад *выказ; параўн. рус. вы́каз, укр. ви́каз ’данос, выяўленне’.

Вы́калат ’абмалот; салома’ (Мат. Гом.). Рус. вы́колот ’выкалочванне’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад выкалаціць ’абмалаціць’.

Вы́калатак, вы́колоток ’сноп, абмалочаны без развязвання’ (Выг. дыс., палес.). Рус. дыял. вы́колоток ’тс’. Ад выкалаціць ’абмалаціць, абвіць снапы’ з дапамогай суф. ‑ак або ад выкалат (гл.) з тым жа суф.

Вы́калаціць ’абмалаціць, абвіць (снапы)’ (БРС); ’выбіць дробную салому з буйных снапоў саломы; выбіць (што-небудзь)’ (Шат.); ’вытрасці што-небудзь’ (Касп.). Гл. калаціць.