Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Картава́ць ’тасаваць карты’ (ТСБМ, Сцяшк., Янк. III, Гарэц., Янк. I), да карта1.

Картаве́шка ’зняважлівае слова на чалавека з невыразнай гаворкай’ (КЭС, лаг.), гл. картавы. Суфіксальнае ўтвврвнне пры дапамозе пеяратыўнага фарманта ‑ешка.

Карта́віць ’гаварыць картава’, да карта́вы.

Карта́вы ’чалавек з невыразнай гаворкай’ (КЭС, лаг.), рус. картавый. Калі рэканструяваць гэты прыметнік як kъrtavъ (Фасмер, 2, 203), то беларускую і рускую лексемы трэба разглядаць як запазычанне з польскай мовы, але польская крыніца не засведчана. Балг. крътѣние ’віск’ з усходнеславянскімі лексемамі звязвае толькі яе гукапераймальны характар. Далейшае этымалагізаванне зусім ненадзейнае (гл. Фасмер, 2, 203; Слаўскі, 2, 72).

Картагра́ч ’карцёжнік’ (Некр.). Штучна створанае складанае слова з другой асновай ‑грач ад дзеяслова граць (іграць).

Карта́к ’мужчына без рук’ (Жд. 3). Калі да A-örfa/ro(запазычанне з польскай мовы), тады сюды ж польск. karcić ’біць, караць’, балг. къртя ’вырываю, аддзяляю’, серб.-харв. кртипімучыць, ламаць, крышыць’ (прасл. къгий). Апафапічны варыянт ког(ъ (гл. кароткі). Бел. картак зыходзіць да *kbrtakъ з суфіксам ‑akъ, які рэгулярна дае вытворныя са значэннем дэвербіяльных Nomina agentis (SP, 1, 90).

Карталу́шка ’афіша, абвестка’ (КЭС, лаг.), да карта. Словаўтварэнне няяснае,

Картапленё ’бульбоўнік’ (Сцяшк., Янк. Мат.). Да картопля (гл.). Суфіксальны фармант ‑епо (SP, 1, 128).

Картапле́нне ’націна бульбы’ (Янк. Мат.). Да картопля (гл.). Словаўтварэнне палуда нама на складанай суфіксацыі ‑nbje (‑ьje). якая прывяла да узнікнення ад прыметнікаў зборных назоўнікаў.

Картаплі́шча ’поле, дзе расла бульба’ (Сцяшк., Яшк.). У адрозненне ад папярэдняга ўтворана на беларускім моўным грунце.