Verbum

анлайнавы слоўнік

заключа́ть несов.

1. (в тюрьму и т. п.) саджа́ць; зняво́льваць;

заключа́ть в кре́пость саджа́ць у крэ́пасць;

2. (делать выводы) рабі́ць вы́вад, выво́дзіць;

я заключа́ю э́то из ва́ших слов я раблю́ вы́вад аб гэ́тым (я выво́джу гэ́та) з ва́шых слоў;

3. (оканчивать) канча́ць;

4. (договор, мир и т. п.) заключа́ць;

5. (содержать в себе) змяшча́ць;

заключа́ть в себе́ змяшча́ць у сабе́;

◊

заключа́ть в объя́тия абніма́ць;

заключа́ть брак браць шлюб;

заключа́ть в кавы́чки, в ско́бки браць у двуко́ссе, у ду́жкі;

заключа́ть под стра́жу браць пад ва́рту;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ра́зве

1. част. вопросительная а) (неужели) хі́ба, няўжо́;

ра́зве э́то возмо́жно? хі́ба (няўжо́) гэ́та магчы́ма?; б) (может быть) разг. ці не, хі́ба;

ра́зве пойти́ в теа́тр? ці не (хі́ба) пайсці́ ў тэа́тр?;

2. част. ограничительная, разг. хі́ба;

ра́зве что за́втра прие́дет хі́ба што за́ўтра прые́дзе;

3. союз а) условно-противительный (если, если только) хі́ба;

непреме́нно приду́, ра́зве заболе́ю абавязко́ва прыйду́, хі́ба захварэ́ю; б) уступительно-ограничительный (может быть, только…, не считая того, что…) хі́ба, хі́ба то́лькі;

ти́хо, ра́зве и́зредка сова́ прокричи́т ці́ха, хі́ба (хі́ба то́лькі) зрэ́дку кры́кне сава́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

стесни́ть сов.

1. прям., перен. (сжать) сці́снуць;

сел ещё оди́н челове́к и всех стесни́л сеў яшчэ́ адзі́н чалаве́к і ўсіх сці́снуў;

тяжёлое предчу́вствие стесни́ло се́рдце перен. ця́жкае прадчува́нне сці́снула сэ́рца;

2. (ограничить) абмежава́ць;

стесни́ть в сре́дствах абмежава́ць у сро́дках;

3. (затруднить) перашко́дзіць (каму), нарабі́ць турбо́ты (каму), патурбава́ць (каго), абцяжа́рыць (каго);

э́то поруче́ние о́чень стесни́ло меня́ гэ́та даручэ́нне нарабі́ла мне шмат турбо́т;

приезжа́йте к нам в го́сти, вы нас ниско́лько не стесни́те прыязджа́йце да нас у го́сці, вы нас зусі́м не патурбу́еце (вы нам зусім не перашко́дзіце);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

узна́ть сов.

1. (опознать, признать, распознать) пазна́ць; распазна́ць;

я узна́л его́ по го́лосу я пазна́ў яго́ па го́ласе;

его́ нельзя́ узна́ть яго́ не́льга пазна́ць;

2. (изведать, испытать) спазна́ць, зазна́ць, зве́даць; (познать) пазна́ць;

узна́ть нужду́ спазна́ць (зазна́ць, зве́даць) бе́днасць (няста́чу);

3. (получить представление) спазна́ць, уве́даць;

узна́ть че́й-л. хара́ктер спазна́ць (уве́даць) чый-не́будзь хара́ктар;

4. (разузнать, получить сведения, услышать) даве́дацца, дазна́цца, прачу́ць, дачу́цца;

я э́то узна́л от бра́та я пра гэ́та даве́даўся (дазна́ўся, дачу́ўся) ад бра́та;

мы узна́ли, что… мы даве́даліся (дазна́ліся, прачу́лі, дачу́ліся), што…;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Strich

m -(e)s, -e

1) ры́са, штрых; паласа́

éinen ~ zíehen* — праве́сці ры́су

éinen Strich durch etw. máchen — скасава́ць [перакрэ́сліць] што-н.

j-m éinen ~ durch die Réchnung máchen — разла́джваць [касава́ць] чые́-н. пла́ны

éinen ~ drúnter máchen — падве́сці ры́су, паста́віць кро́пку, пако́нчыць з чым-н.

2) паласа́

ein ~ Wald — паласа́ ле́су

3) праця́жнік

4) пералёт (птушак)

5) ворс (сукна)

◊ j-m gégen den ~ über das Fell fáhren* — пагла́дзіць каго́-н. супро́ць шэ́рсці

j-n auf dem ~ háben — мець зуб на каго́-н.

das geht mir gégen den ~ — гэ́та паруша́е мае́ пла́ны, гэ́та мне не да спадо́бы

éinen ~ háben — быць нападпі́тку [пад му́хай]; быць прыдуркава́тым

auf den ~ géhen* — разм. пайсці́ на пане́ль, заня́цца прастыту́цыяй

nach ~ und Fáden — як ма́е быць, грунто́ўна

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

ВЫЛІЧА́ЛЬНАЯ МАТЭМА́ТЫКА,

раздзел матэматыкі, у якім распрацоўваюцца і даследуюцца метады лікавага рашэння матэм. задач. Метады вылічальнай матэматыкі прыбліжаныя, падзяляюцца на аналітычныя (даюць прыбліжаныя рашэнні ў выглядзе аналітычнага выразу) і лікавыя (у выглядзе табліцы лікаў).

Узнікненне вылічальнай матэматыкі звязана з неабходнасцю рашэння асобных задач (вымярэнне адлегласцей, плошчаў, аб’ёмаў і інш.). Развіццё навукі, асабліва астраноміі і механікі, спрыяла развіццю матэматыкі ўвогуле і вылічальнай матэматыкі ў прыватнасці. Складаліся табліцы эмпірычна знойдзеных залежнасцей, што прывяло да ўзнікнення паняцця функцыі і задачы інтэрпалявання (гл. Інтэрпаляцыя). Поспехі вылічальнай матэматыкі звязаны з імёнамі І.Ньютана, Л.Эйлера, М.І.Лабачэўскага, К.Ф.Гаўса, П.Л.Чабышова, С.А.Чаплыгіна, А.М.Крылова, А.М.Ціханава, А.А.Самарскага, У.І.Крылова, Л.В.Кантаровіча і інш. Многія задачы вылічальнай матэматыкі можна запісаць у выглядзе y=Ax, дзе x і y належаць зададзеным мноствам X і Y, A — некаторы аператар. Для рашэння задачы трэба знайсці у па зададзеным х ці наадварот. У вылічальнай матэматыцы гэта задача рашаецца заменай мностваў X, Y і аператара A (ці толькі некаторых з іх) іншымі, зручнымі для вылічэнняў. Замена робіцца так, каб рашэнне новай задачы y=Bx было ў нейкім сэнсе блізкім да рашэння першапачатковай задачы. Напр., калі ў якасці Ax узяць інтэграл $\int_{a}^{b} x (t) d t$ , то прыбліжанае значэнне яго ў многіх выпадках можна вылічыць паводле т.зв. квадратурнай формулы $\int_{a}^{b} x (t) d t \approx \sum_{k - 1}^{n} A_{k} x (t_{k})$ , дзе $A_{k}$ і $t_{k}$ — некаторыя фіксаваныя лікі. Гэта адна з класічных задач вылічальнай матэматыкі. Пры рашэнні яе, асабліва ў выпадку кратнага (шматразовага) і кантынуальнага інтэгравання, карыстаюцца Монтэ-Карла метадам. Прынцыповае значэнне ў вылічальнай матэматыцы належыць тэорыі прыбліжэння функцый, якая адыгрывае і агульнаматэм. ролю. Адна з характэрных задач прыбліжэння функцый — задача інтэрпалявання, г.зн. пабудова для зададзенай функцыі $f (t)$ прыбліжанай функцыі $f_{n} (t)$ , якая супадае з $f (t)$ у фіксаваных вузлах t₁, t₂, ..., t_n. У тэорыі прыбліжэння функцый сапраўднага (а пазней і камплекснага) пераменнага распрацоўваліся метады прыбліжэння функцый аднаго класа функцыямі інш. класаў, а таксама вывучаліся пытанні збежнасці і ацэнак прыбліжэнняў. Найб. пашыраныя задачы вылічальнай матэматыкі — задачы алгебры [рашэнне сістэм лінейных алгебраічных ураўненняў, вылічэнне вызначнікаў (дэтэрмінантаў) і адваротных матрыц, знаходжанне ўласных вектараў і ўласных значэнняў матрыц, вызначэнне каранёў мнагачленаў]. У задачы прыбліжанага рашэння сістэмы лінейных ураўненняў A_x=b, дзе A — квадратная матрыца, x і b — вектары-калонкі, часта выкарыстоўваюцца ітэрацыйныя метады. Многія ітэрацыйныя метады рашэння гэтай сістэмы маюць выгляд $x^{k} = x^{k - 1} + B_{k} (b - A x^{k - 1})$ , дзе $B_{k} (k = 1, 2, ...)$ — некаторая паслядоўнасць матрыц, x° — пачатковае прыбліжэнне, часам адвольнае. Розны выбар матрыц B_k дае розныя ітэрацыйныя працэсы. Значную частку вылічальнай матэматыкі складаюць прыбліжаныя і лікавыя метады рашэння звычайных дыферэнцыяльных ураўненняў, дыферэнцыяльных ураўненняў у частковых вытворных, інтэгральных ураўненняў, інтэгра-дыферэнцыяльных ураўненняў, вылічальныя метады варыяцыйнага злічэння, аптымальнага кіравання, задач стахастычнага аналізу і інш. З’яўленне вылічальных машын значна расшырыла кола задач і стымулявала далейшую распрацоўку метадаў вылічальнай матэматыкі з улікам магчымасцей вылічальных машын, у прыватнасці распрацоўкі спец. алгарытмаў, арыентаваных на паралельную рэалізацыю.

На Беларусі даследаванні па ўсіх асн. кірунках вылічальнай матэматыкі і падрыхтоўкі навук. кадраў пачаліся з 1950-х г. у АН і БДУ пад кіраўніцтвам акад. У.І.Крылова; асобныя пытанні вылічальнай матэматыкі распрацоўваліся і раней.

Літ.:

Березин И.С., Жидков Н.П. Методы вычислений. Т. 1. 3 изд. М., 1966;

Т. 2. 2 изд. М., 1962;

Канторович Л.В., Крылов В.И. Приближенные методы высшего анализа. 5 изд. М.; Л., 1962;

Крылов В.И. Приближенное вычисление интегралов. 2 изд. М., 1967;

Крылов В.И., Скобля Н.С. Справочная книга по численному обращению преобразования Лапласа. Мн., 1968;

Турецкий А.Х. Теория интерполирования в задачах. Мн., 1968;

Фаддеев Д.К., Фаддеева В.Н. Вычислительные методы линейной алгебры. 2 изд. М.; Л., 1963;

Янович Л.А. Приближенное вычисление континуальных интегралов по гауссовым мерам. Мн., 1976.

Л.А.Яновіч.

т. 4, с. 311

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

get

[get]

v.t., got, got or gotten, getting

1) атры́мваць; набыва́ць, раздабыва́ць; расстара́цца; нажыва́ць; дастава́ць (і хваро́бу)

I got a new coat — Я купі́ла (мне купі́лі) но́вае паліто́

We can get it for you — Мы мо́жам даста́ць гэ́та для вас

to get bad cold — захварэ́ць; мо́цна застудзі́цца

2) зарабля́ць

She gets $5 per hour — Яна́ зарабля́е 5 даля́раў за гадзі́ну

3) зрабі́ць не́шта

He got his hair cut yesterday — Учо́ра ён падстры́гся

She got her work done — Яна́ зрабіла сваю́ пра́цу

I must get the curtains washed — Я му́шу адда́ць памы́ць фіра́нкі

4) рыхтава́ць, гатава́ць

to get dinner — згатава́ць абе́д

5) угаво́рваць, перако́нваць

We got John to come too — Мы ўгавары́лі Я́нку, каб і ён прыйшо́ў

6) informal

а) мець

I have got very little money — У мяне́ ве́льмі ма́ла гро́шай

б) му́сіць, быць забавя́заным

We have got to win — Мы му́сім вы́йграць

7) дастаўля́ць, прыно́сіць

Get me a chair — прынясі́ мне крэ́сла

I got him to bed — Я пакла́ла яго́ ў ло́жак

8) informal

а) трапля́ць (пра ку́лю, снара́д)

б) забіва́ць, застрэ́ліць

to get a deer with a rifle — застрэ́ліць казу́лю са стрэ́льбы

9) перако́нваць, зага́дваць, уплыва́ць

He got it done — Ён загада́ў гэ́та зрабі́ць

10) Sl. разуме́ць

I don’t get you — Я вас не разуме́ю

11) (пра жывёлу) нараджа́ць; прыво́дзіць

12) informal мець магчы́масьць, спраўля́цца

I didn’t get to do it — Я ня ме́ла магчы́масьці зрабі́ць гэ́та

v.i.

1) прыхо́дзіць, прыяжджа́ць

We got home early last night — Учо́ра мы ра́на прыйшлі дадо́му

Your letter got here yesterday — Ваш ліст прыйшо́ў сюды́ ўчо́ра

2) быць, рабі́цца

it is getting colder — халадне́е

Don’t get nervous — не нэрву́йся

to get old — ста́рыцца, рабі́цца стары́м

to get angry — злава́цца

to get better —

а) ачу́ньваць (ад хваро́бы)

б) рабі́цца ле́пшым

to get married — жані́цца (пра мужчы́ну), выхо́дзіць за́муж (пра жанчы́ну)

•

- get about

- get across

- get along

- get around

- get away

- get away with

- get back

- get behind

- get by

- get in

- get off

- get on

- get out

- get over

- get round

- get set

- get there

- get together

- get up

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

so¹ [səʊ] adv.

1. (менаві́та) так, такі́м чы́нам;

so and in no other way то́лькі так, то́лькі такі́м чы́нам;

how so? як жа гэ́та? як (жа) так?

so to say, so to speak так сказа́ць

2. так, да тако́й ступе́ні; сто́лькі, так шмат;

I’m so pleased to meet you! Я вельмі рады пазнаёміцца з вамі!

3. так, так і ёсць; такса́ма, такі́м чы́нам; ну;

I thought you were Polish. – So am I. Я думаў, што вы паляк. – Так яно і ёсць;

We were wrong, so were you. Мы памыліліся, і вы таксама;

So you are going to the South. Такім чынам, вы едзеце на поўдзень;

so…as так… каб; так… што;

Would you be so kind as to lock the door? fml Будзьце ласкавы, замкніце дзверы;

so… that так… што, насто́лькі… каб;

She is so ill that she cannot speak. Яна такая хворая, што не можа гаварыць;

so much and no more сто́лькі і не больш;

so much the better/the worse тым лепш/горш;

so much for that хо́піць гавары́ць пра гэ́та;

you don’t say so! няўжо́?; не мо́жа быць!;

or so або́ каля́ гэ́тага;

She stayed there for 2 hours or so. Яна засталася там на гадзіны дзве.

♦

and so forth and so on і так дале́й;

and so on і так дале́й, і да таго́ падо́бнае;

so far да гэ́тых пор, паку́ль (яшчэ́)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ВЕ́РА,

прыняцце якіх-небудзь ідэй, ведаў, меркаванняў, палажэнняў і інш. без непасрэднага эмпірычнага і рацыянальнага абгрунтавання. У філасофіі — стан суб’екта, цесна звязаны з духоўным светам асобы. Узнікае на аснове пэўнай інфармацыі пра аб’ект. Выяўляецца ў ідэях ці вобразах, суправаджаецца эмоцыяй упэўненасці і шэрагам іншых пачуццяў і служыць матывам, стымулам, устаноўкай і арыенцірам чалавечай дзейнасці. Паводле У.Салаўёва, вера — гэта прызнанне чаго-небудзь сапраўдным з такой рашучасцю, якая перавышае сілу знешніх фактычных і фармальна-лагічных доказаў. І.Кант трактаваў веру як пазіцыю розуму, які прымае тое, што з’яўляецца недаказальным, але неабходным для абгрунтавання маральнага імператыву. У псіхалогіі — асаблівы стан псіхікі, калі чалавек цалкам і безагаворачна прымае пэўныя звесткі, з’явы, падзеі або ўласныя ўяўленні, якія могуць стаць у далейшым асновай яго «я», вызначаць некаторыя яго ўчынкі, разважанні, нормы паводзін. У выніку практычнай дзейнасці, тэарэт. пазнання, лагічных разважанняў, адчуванняў, уяўленняў і валявых намаганняў чалавек фарміруе ў сваёй свядомасці вобразы рэчаіснасці, уяўленні пра свет і сваё месца ў ім. Калі чалавек не ў стане асэнсаваць тую ці іншую з’яву, ён або прымае яе на веру, або адмаўляецца ў пэўнай форме ад пазнання. У рэлігіі вера — прыняцце Бога як першакрыніцы ўсяго існага, стваральніка свету, жыцця на зямлі і самога чалавека, прыняцце пэўных сцверджанняў (догматаў) і рашучасць прытрымлівацца іх насуперак усім сумненням. Асновы такой веры значна глыбей, чым веды і мысленне, у адносінах да якіх вера — першапачатковы фактар і таму мацней за іх. Тэалогія лічыць рэліг. веру неад’емнай уласцівасцю чалавечай душы, божым дарам. Для пераадолення супярэчнасцей паміж розумам і верай артадаксальная тэалогія выкарыстоўвае максіму Аўгусціна Блажэннага і Ансельма Кентэрберыйскага «верую дзеля таго, каб разумець», якая з’яўляецца зыходным пунктам для пабудовы паслядоўнасці фармальна-лагічных вывадаў.

В.М.Пешкаў.

т. 4, с. 91

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АПО́ВЕСЦЬ,

празаічны (часам вершаваны) твор; жанр эпічнай л-ры (гл. Эпас), пераходны паміж апавяданнем і раманам. Ад апавядання адрозніваецца больш шырокім ахопам рэчаіснасці, больш складаным сюжэтам, шматгранным раскрыццём характараў. У цэнтры класічнай аповесці, як правіла, адна сюжэтная лінія, адзін герой. Сучасная аповесць ахопам і канцэнтрацыяй жыццёвага матэрыялу, па многіх фармальных рысах набліжаецца да рамана.

Як назва жанру л-ры бытуе з часоў Кіеўскай Русі. Тады аповесцю называлі самыя розныя па форме творы гіст., ваен. і рэліг. зместу (гл. Аповесць старажытнаруская), часта яна мела форму хронікі ці летапісу. З твораў стараж. бел. л-ры да жанру тагачаснай аповесці можна аднесці «Дыярыуш» А.Філіповіча (1646), Баркулабаўскі летапіс, перакладныя творы — «Аповесць пра Трышчана», «Аповесць пра Баву», «Трою», «Александрыю».

У сучасным разуменні аповесць пачала складвацца ў рус. л-ры ў 19 ст. Тыповая, «чыстая» форма аповесці — гэта пераважна твор біягр. характару, маст. хронікі: дылогія С.Аксакава, «Запіскі з Мёртвага дому» Ф.Дастаеўскага, «Стэп» А.Чэхава, трылогіі Л.Талстога, М.Горкага і інш.

Пачынальнікі сучаснай бел. аповесці (і рамана) — Ц.Гартны («Бацькава воля», 1-я ч. «Сокаў цаліны», 1916), М.Гарэцкі (драматызаваная аповесць «Антон», 1919; дакумент. аповесць «На імперыялістычнай вайне», 1926), Я.Колас («У палескай глушы», 1921—22). Пра сталасць жанру аповесці ў бел. л-ры сведчыць ахоп самых розных аспектаў жыцця, філас. асэнсаванне гісторыі і сучаснасці, пільная ўвага да чалавека, маст. вытлумачэнне яго псіхалогіі рэальнай складанасцю ўзаемаадносін характару і абставін, асобы і грамадства: «Апошняя сустрэча» Я.Брыля, «Агонь і снег», «Гандлярка і паэт» І.Шамякіна, «Тартак», «Найдорф» І.Пташнікава, «Сотнікаў», «Абеліск», «Знак бяды», «Сцюжа» В.Быкава, «Хатынская аповесць», «Карнікі» А.Адамовіча, «Суд у Слабадзе» В.Казько, «Зона маўчання» С.Грахоўскага, «Пад сузор’ем сярпа і молата» Б.Сачанкі, «Сны імператара» У.Арлова і інш.

Літ.:

Беларуская савецкая проза: Раман і аповесць, Мн., 1971.

П.К.Дзюбайла.

т. 1, с. 428

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)