ні́шчыць, ‑шчу, ‑шчыш, ‑шчыць; незак., каго-што.
Знішчаць, разбураць, пустошыць, не даваць развівацца. Агонь перакідваўся з хаты на хату, без жалю спапяляў і нішчыў усё на сваім шляху. Шчарбатаў. Раз’юшаныя безвыніковай барацьбой з народнымі мсціўцамі, акупанты нішчылі паселішчы. «Звязда». Хмара чорная не будзе Нішчыць градам каласы! Васілёк. / у перан. ужыв. У вобразе струхлелага дуба Я. Колас паказаў царскі лад, які душыў і нішчыў усё жывое ў краіне. Казека.
нішчэ́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. нішчыць.
нія́к, прысл.
Ніякім чынам; зусім. Воз ніяк не мог пераехаць насыпу, якім былі абнесены могілкі. Сабаленка. Ніяк не клеіцца размова, Хоць думак шмат у галаве. Колас.
ніякава́та, прысл.
Разм.
1. Няёмка, не па сабе, сарамліва. На калгасным двары Сяргей адчуваў сябе ніякавата: староннім чалавекам ён тут ужо быць не мог, а гаспадаром — яшчэ не меў права. Шахавец. Хлопцы прыціхаюць, убачыўшы Надзю, а Валянцін ніякавата апускае вочы: значыць, не для дзявочага вуха нешта было сказана. Кулакоўскі. // безас. у знач. вык. Пра адчуванне няёмкасці, сарамлівасці. Як бы ўсё вымерла навокал. Ад нямога бязлюддзя Віктару стала ніякавата. Навуменка. Стала ніякавата хадзіць [Любе] у школу з меншымі па ўзросту вучнямі. Грамовіч.
2. Нязручна. На вуліцы ў касцюме адчувалася вольна, але ніякавата — асабліва неставала рамяня. Карпаў.
нія́каватасць, ‑і, ж.
Разм. Стан, пачуццё няёмкасці, сарамлівасці. Неўзабаве прыйшлі Андрэй Полаз і Раўнаполец. Трымалі яны сябе ў пачатку крыху афіцыйна ці, магчыма, проста адчувалі ніякаватасць у гасцях у дырэктара. Шамякін. Таццяна сумелася, адчула ніякаватасць. Марціновіч.
нія́каваты, ‑ая, ‑ае.
Разм. Няёмкі. Ніякаватае становішча. □ Адышоў [Васіль ад свайго станка] з болем на душы і з такім ніякаватым адчуваннем, нібы пакінуў таварыша ў бядзе. Кулакоўскі.
нія́кі, ‑ая, ‑ае, займ. адмоўны.
1. Які б ні быў; ніводны (ужываецца ў адмоўных сказах). Нявідны не цешыў сябе ніякімі ілюзіямі. Колас. Ніякая работа, калі яна работа, не бывае марнаю. Мы не даробім, даробіць нехта. Арабей. Заімшэлыя сцены аселі, і вельмі можа быць, што ўжо гады два ніякая жывая душа тут не была. Чорны.
2. Разм. У спалучэнні з часціцай «не» ужываецца для адмаўлення якасці, уласцівасці ў значэнні: зусім не. — Ніякі я не піяніст, проста аматар музыкі, — адказаў на маё пытанне Платон Іванавіч. Пальчэўскі. Ён быў ніякі не стары, гэты балбатлівы шавец, яму, напэўна, і за сорак яшчэ не пераваліла. Васілёнак.
•••
Ніякі род гл. род.
Без нічога ніякага гл. нішто 1.
Не вытрымліваць ніякай крытыкі гл. вытрымліваць.
Ніякім чынам гл. чын.
но, выкл.
Вокліч, якім панукаюць каня. «Но, но, кося, — падахвочвалі мы.. [каня]. — Уставай, даражэнькі. А то так і ногі выцягнеш». Якімовіч.
•••
Ні тпру ні но гл. міру.
но́белеўскі, ‑ая, ‑ае.
У выразе: нобелеўская прэмія гл. прэмія.
но́біль, ‑я, м.
У старажытным Рыме — прадстаўнік знаці; арыстакрат.
[Ад лац. nobilis — знатны.]