укава́ць, укую, укуеш, укуе; зак., што.
1. Разм. Абабіць металам; акаваць. Укаваць дзверы бляхай.
2. перан. Падмарозіўшы, зрабіць цвёрдым, зацягнуць лёдам; скаваць. Сена ў нас заўсёды вывозілі сярод зімы, калі маразы добра ўкуюць зямлю. Дамашэвіч. / у безас. ужыв. Раней на дварэ падмарожвала, нават зусім было ўкавала ўсю гразь і ваду. Чорны.
3. Уставіць, замацаваць што‑н. шляхам канання. Укаваць звяно ў ланцуг.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усе́яць, усёю, усееш, усее; зак., што.
1. Засеяць, заняць пасевамі (звычайна ў вялікай колькасці). Усеяць усю зямлю.
2. Пакрыць, запоўніць усю паверхню вялікай колькасцю чаго‑н. На дварэ зусім прамнілася, мароз узмацніўся, і вясёлыя зоркі ўсеялі ўсё неба. Чарнышэвіч. Дарогу герою мы кветкамі ўсеем. А. Александровіч. // перан. Заняць сабой (усю прастору, усю паверхню чаго‑н.). Рыбакі ўсеялі ўвесь бераг возера.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хму́рнасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць хмурнага; згушчэнне хмар; воблачнасць. Новая шасэйная дарога адлівала белаватым колерам у цёплай хмурнасць ціхага дня. Чорны.
2. перан. Хмурны выгляд, панурасць. Толькі Корч часам прыб’ецца, прыстане, пагоніць хмурнасць на Васіля, але Ганна ўмее ўжо разганяць гэту хмурнасць. Мележ. Твар майстра быў прасветлены, хмурнасць яшчэ крыху жыла ў вачах, але глядзелі яны ўжо зусім добра і спагадліва. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
юна́к, ‑а, м.
Чалавек мужчынскага полу, які не дасягнуў сталасці, малады чалавек, хлопец. Семнаццацігадовы юнак. Юнак-камсамолец. □ Юнакоў, дзяўчат усмешкі ззяюць водбліскам зарніц. Жычка. // перан. Пра дарослага ці пажылога чалавека, поўнага жыццёвых сіл, маладых імкненняў. Прафесару ішоў сорак другі год. Нягледзячы на гэткі ўзрост, ён адчуваў сябе зусім яшчэ юнаком, ды і з выгляду нельга было даць больш трыццаці. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напро́тив
1. нареч. (на противоположной стороне) насу́праць, насупро́ць, напро́ці, напро́ціў разг.;
2. предлог с род. насу́праць, насупро́ць, напро́ці, напро́ціў (каго, чаго);
3. нареч. (наоборот) наадваро́т; (наперекор) наперако́р;
совсе́м напро́тив зусі́м наадваро́т;
4. в знач. вводн. сл. наадваро́т; — Здесь пло́хо? — Напро́тив, хорошо́. — Тут дрэ́нна? — Наадваро́т, до́бра.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
замата́цца сов.
1. (начать мотаться) замота́ться; заболта́ться;
прасці́на ~та́лася на ве́тры — простыня́ замота́лась (заболта́лась) на ветру́;
2. (вокруг чего-л.) замота́ться;
пу́га ~та́лася вако́л пугаўя́ — кнут замота́лся вокру́г кнутови́ща;
3. замота́ться;
з. ша́лікам — замота́ться ша́рфом;
4. (измучиться) замота́ться, измота́ться;
ён зусі́м ~та́ўся — он совсе́м замота́лся (измота́лся)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
запа́рыцца сов.
1. в разн. знач. запа́риться;
бо́чка до́бра ~рылася — бо́чка хорошо́ запа́рилась;
зусі́м я ~рыўся з гэ́тай зада́чай — совсе́м я запа́рился с э́той зада́чей;
з. ў ла́зні да паўсме́рці — запа́риться в ба́не до полусме́рти;
2. (настояться в кипятке) завари́ться;
чай ~рыўся — чай завари́лся;
3. вспоте́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Жлу́кціць 1 ’запарваць бялізну’ (Нас., Сл. паўн.-зах.). Рус. дыял. смал., паўд., зах., бранск. жлу́ктить ’тс’, укр. уст. жлу́ктити ’тс’ (Грынч.), польск. żłukcić ’тс’. З літ. žlùgti ’мачыць бялізну ў шчолаку’. Літ. гл. пад жлукта 1.
Жлу́кціць 2, жлуктаць ’многа піць’ (ТСБМ). Рус. дыял. смал., кур., арл. жлуктить ’тс’, укр. жлу́ктити, жлукті́ти ’тс’. Перанос значэння жлукціць 1 у адпаведнасці з семантычнымі адносінамі жлукта 1, жлукта 2. Врачу (Лекс. балтызмы, 6) параўноўвае жлу́кціць ’піць’ з літ. žlùgti ’праваліцца, згінуць’, хаця літ. семантыка не зусім суадносная з усх.-слав.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Клоп ’насякомае-паразіт, якое корміцца кроўю жывёл і чалавека’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Бяльк.). Укр. клоп, рус. клоп ’тс’, серб.-харв. кло̏п ’клешч’, славен. klòp ’тс’. Прасл. klopъ не мае надзейнай этымалогіі. Цікавае супастаўленне з балг. клопам ’кішэць’ (БЕР, 2, 467). Параўн. Якабсон, Word, 8, 388. Нельга рашуча аспрэчваць і метатэзу klopъ < *plokъ, маючы на ўвазе балтыйскія паралелі літ. blãkė ’клоп’, лат. blakts ’тс’ (параўн. вядомае прасл. pekti ∼ літ. kèpti). Можна меркаваць таксама аб klopъ ∼ klapati ’біць, плюшчыць’, параўн. польск. pluskwa, ploszczyca ’клоп’. Іншыя версіі зусім неверагодныя.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пяле́ка ’пясчаная, неўрадлівая зямля, залеж, незасеянае поле’ (дзятл., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), пяле́чына ’тс’ (гродз., пух. Сл. ПЗБ), пя́ла ’тс’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), сюды ж пялекава́ты, пелякава́ты ’пясчаны’ (дзятл., чэрв., Сл. ПЗБ), пялёта ’пясчаная, неўрадлівая зямля’ (барыс., там жа). Грынавяцкене і інш. (Сл. ПЗБ) выводзяць з літ. pelė́kas ’шэры, мышасты’, што зусім верагодна па лінгвагеаграфічных меркаваннях. Відаць, чыста выпадковае фармальнае супадзенне з славен. pȅlek ’зярнятка’, якое выводзіцца з *рelъ ’пыл, мякіна, палова’ (Бязлай, 3, 23), што суадносіцца з літ. pelaĩ ’мякіна, палова’. Гл. пе́ліка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)