сячы́, сяку, сячэш, сячэ; сячом, сечаце, сякуць;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Verbum
анлайнавы слоўнікТрэ́сці ‘тузаць, штурхаць, хутка рухаць туды і назад або ўверх і ўніз’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бі́цца, б’юся, б’ешся, б’ецца; б’ёмся, б’яцеся;
1. Біць адзін аднаго.
2. Весці бой; змагацца; ваяваць.
3. Ударацца, стукацца аб што‑н. або ў што‑н.
4. Калаціцца, кідацца.
5.
6.
7. Выцякаць імклівым струменем.
8. Прабівацца праз што‑н.
9. Раздзяляцца, дзяліцца.
10. Разбівацца (пра шкло, пасуду).
11.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узя́ць, вазьму, возьмеш, возьме;
1.
2.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ме́сца, ‑а,
1. Прастора зямной паверхні, якая занята або можа быць занята кім‑, чым‑н.
2. Мясцовасць.
3. Прастора, на якой можна размясціцца; прастора, прызначаная для каго‑н.
4. Урывак, частка літаратурнага, мастацкага або музычнага твора.
5.
6.
7.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шуга́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае;
1. Гарэць яркім полымем з успышкамі агню.
2. Выпраменьваць яркае святло, свяціцца яркім няроўным святлом; палымнець.
3. Хутка, з вялікай сілай узлятаць угору (пра полымя, дым, іскры і пад.).
4. Прыліваць да твару (пра кроў).
5. Моцна, парывіста дзьмуць; урывацца куды‑н. (пра вецер, туман, пару і пад.).
6. Калыхацца, хвалявацца, біць, шумець і пад. (пра мора, хвалі).
7.
8. Хутка,
9.
10. Узмахваць (звычайна крыламі).
11. Развявацца, лунаць, рэяць, трапятаць.
12. Добра расці, хутка развівацца; буяць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каза́к 1 ’На Русі ў XV–XVII стст. — вольны чалавек, з прыгонных сялян, халопаў, гарадской беднаты, якія ўцякалі на ўскраіны дзяржавы — Дон, Запарожжа, Яік; у дарэвалюцыйнай Русі: з XVIII ст. — прадстаўнік ваеннага саслоўя — ураджэнец вайсковых абласцей (Кубанкай, Арэнбургскай, войска Данскога і інш.), які быў абавязаны несці службу ў асобых вайсковых часцях за льготнае карыстанне зямлёй; радавы асобых (звычайна кавалерыйскіх) вайсковых часцей; ураджэнец некаторых (былых вайсковых) абласцей СССР’ (
Каза́к 2 ’народны танец з паступова нарастаючым тэмпам, а таксама музыка да гэтага танца’ (
Каза́к 3 ’лён-даўгунец’ (
Казаќ 4 ’казакін’ (
Каза́к 5 ’калаўрот або лябёдка для пад’ёму вулляў і іншых важкіх прадметаў’ (
Каза́к 6 ’грыб масляк’ (
*Каза́к 7, коза́к ’рухавы смелы чалавек’ (
*Каза́к 8, коза́к ’укладка нарыхтаваных дроў у лесе’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
да,
Спалучэнне з прыназоўнікам «да» выражае:
Прасторавыя адносіны
1. Ужываецца пры абазначэнні месца, прадмета ці асобы, да якіх скіравана дзеянне, рух.
2. Ужываецца пры абазначэнні мяжы, да якой пашыраецца дзеянне, з’ява і пад.
3. Ужываецца пры абазначэнні мяжы той адлегласці, прасторы, якая аддзяляе адзін пункт ад другога.
Часавыя адносіны
4. У спалучэнні з назоўнікам служыць для абазначэння моманту, да якога працягваецца дзеянне, стан і пад.
5. Ужываецца пры абазначэнні падзеі, з’явы, якім папярэднічала пэўнае дзеянне; адпавядае па значэнню словам: перад чым небудзь, раней чаго-небудзь.
Колькасныя адносіны
6. У спалучэнні з лічэбнікам ужываецца пры абазначэнні колькаснай мяжы чаго‑н.
Аб’ектныя адносіны
7. Ужываецца пры абазначэнні прадмета, асобы, з’явы і пад., да якіх што‑н. далучаецца, дабаўляецца.
8. Ужываецца пры абазначэнні групы або катэгорыі людзей, з’яў, прадметаў і пад., да якіх належыць, адносіцца хто‑, што‑н.
9. Ужываецца пры абазначэнні матыву, мэты якога‑н. дзеяння.
10. Ужываецца пасля назоўніка пры абазначэнні асаблівасцей або прызначэння прадмета, з’явы і пад.
11. Ужываецца пры абазначэнні асобы, прадмета і пад., з якімі звязана якое‑н. дзеянне, стан, прымета, якасць.
12. Ужываецца пры абазначэнні асобы, прадмета, з’явы, у дачыненні да якіх выяўляецца прыгоднасць, прыдатнасць каго‑, чаго‑н.
13.
14. Ужываецца ў загалоўках пры абазначэнні тэмы твора або падзеі, з’явы, з якімі звязан змест твора.
15. Ужываецца пры абазначэнні таго, да чаго заклікаюць, пабуджаюць.
16. Ужываецца пры абазначэнні асобы, прадмета, з’явы і пад., да якіх скіравана дзеянне.
17. Ужываецца пры абазначэнні асобы або прадмета, з якімі сутыкаецца хто‑н., змацоўваецца што‑н.
Акалічнасныя адносіны
18. Ужываецца пры ўказанні на ступень, якой дасягае дзеянне, стан.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стаць, стану, станеш, стане;
1. Ступіўшы на якое‑н. месца або куды‑н., спыніцца; размясціцца ў вертыкальным становішчы.
2. Падняцца на ногі, устаць.
3. Узяцца за якую‑н. работу, распачаць якую‑н. дзейнасць, звязаную са знаходжаннем на нагах.
4. Запыніцца, спыніць рух (пра чалавека, жывёлу, калёсы і пад.).
5. Перастаць працаваць, дзейнічаць (пра механізмы, заводы, фабрыкі і пад.).
6. Замерзнуць (пра раку).
7. З’явіцца, падняцца над зямлёй, гарызонтам.
8. Часова размясціцца дзе‑н. (на адпачынак, пастой, стаянку).
9.
10.
11. Памясціцца, размясціцца на якім‑н. месцы (пра прадметы).
12. Узнікнуць, з’явіцца.
13. Адбыцца, здарыцца, зрабіцца.
14. Заступіцца за каго‑н.
15. Замяніць каго‑н. у чым‑н.
16.
17.
18. Ужываецца ў саставе выказніка ў значэнне зрабіцца кім‑, чым‑н.
19. Выкарыстоўваецца ў саставе дзеяслоўнага выказніка ў значэнні дзеяслова «пачаць».
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ісці́, іду, ідзеш, ідзе; ідзём, ідзяце, ідуць;
1. Перамяшчацца, перасоўвацца ў прасторы:
а) Рухацца, ступаючы нагамі, робячы крокі (пра чалавека і жывёлу); крочыць.
б) Ехаць, плысці, ляцець (пра сродкі перамяшчэння).
в) Быць у дарозе, будучы адасланым куды‑н. (пра пісьмы, пасылкі, кантэйнеры і інш.).
2.
3.
4.
5.
6. Набліжацца, з’яўляцца адкуль‑н.
7.
8.
9. Рассцілацца, пралягаць; мець пэўны кірунак, цягнуцца.
10. Дзейнічаць, працаваць (пра механізмы, машыны і пад.).
11. Капаць, цячы, ляцець (пра ападкі).
12. Мінаць, працякаць, праходзіць у часе.
13. Цягнуцца, працягвацца.
14. Мець месца, адбывацца, праходзіць.
15. Весці пачатак, паходзіць ад чаго‑н.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)