Verbum

Падасі́навік, падасі́ннік ’ядомы грыб з чырвона-бурай шапкай’. Утварэнні ад прыметнікаў падасінавы, падасінны < асіна з суф. ‑ік, ‑нік. Толькі ўсх.-слав. словаўтваральная мадэль у назвах грыбоў (рус. подоси́новик, подоси́нник, укр. підосиновик) (гл. Мяркулава, Очерки, 161).

Дамасе́д ’дамасед’ (БРС). Рус. домосе́д, укр. домосі́д. Параўн. далей славац. domased ’тс’, чэш. domased ’лежань’. Трубачоў (Эт. сл., 5, 68) лічыць гэтыя словы прасл., аналогія ёсць у лац. мове (domisēda). Шанскі лічыць, што гэта, магчыма, толькі ўсх.-слав. утварэнні; гл. Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 168.

Наганя́й ’ушчуванне’ (Яўс.). Пры наяўнасці наганя́ць ’паўшчуваць’ (Яўс.), відаць, няма патрэбы лічыць запазычаннем з рус. нагоня́й ’тс’, аднак усходняя лакалізацыя ў межах Беларусі робіць такое меркаванне дапушчальным. Этымалагічна ўзыходзіць да *gonitiy гл. гнаць, але на семантыку слова маглі ўплываць утварэнні ад га́ніць ’ганьбіць, абгаворваць’, параўн. нага́на, нага́нны і інш.

Ма́ха ’крыло ветрака’ (Некр., Нар. Гом., чачэр., Мат. Гом.), ’крыло птушкі’ (светлаг., Мат. Гом.). Утворана пры дапамозе суф. ‑а ад махаць. А б утварэнні аднакарэнных назоўнікаў м. р. (на ‑ъ/‑ь) і ж. р. (на ‑а) гл. Ільінскі, AfSlPh, 29, 162. Параўн. балг. махово перо ’вялікае пер’е ў крыле птушкі’.

Межс́об, межсо́бку ’паміж сабой’ (паўн.-усх., Нас., Рам. 3; віл., Мат.). Толькі беларускае. Карскі (2, 70 і 193) гаворыць аб незвычайным утварэнні. Лексемы можна лічыць калькай з літ. tarpùsavyje ’паміж сабой’, да якой далучаўся прыслоўны суфікс ‑ку (магчыма, па аналогіі да прыслоўя паасобку). Параўн. і н.-луж. mjazsobnje ’паміж сабой’.

Анё́, анё́ж, аня́ж, аняго́, аняго́ж, аняго́ні, аняго́жчы, ’няўжо, хіба’ (Касп., Бяльк.). Гэты рад прыслоўяў утвораны з узмацняльнай часціцы а‑, прыставачнага элемента не (ня) (гл. Шуба, Прыслоўе, 167), займеннікавага элемента ё, яго і часціцы ж (магчыма, паўторнага ні). Утварэнне некаторых з гэтых прыслоўяў патрабуе ўдакладненняў (напрыклад, ці не ўдзельнічае ў іх утварэнні прыметнік гожы?).

Разляле́цца ’разбалецца’ (лід., Сл. ПЗБ). Верагодны роднаснае з укр. ле́ле ’выклічнік для выражэння жалю, страху або здзіўлення’, леле́кати ’галасіць, стагнаць’, лелі́ти ’плакаць’, балг. ле́ле ’выклічнік для выражэння жалю, здзіўлення’, серб. ле̏ле ’тс’, харв. lelkati ’скардзіцца, стагнаць’, якія тлумачацца як утварэнні ад клічнай формы назоўніка ле́ля ’старэйшая жанчына, цётка, маці’. (ЭССЯ, 4, 103–105; ЕСУМ, 3, 216–217).

◎ Лапасты ₁ ’вушы з аўчыны ў шапцы з суконным верхам’ (Кольб.) — відавочна, лопасты (лопасці) (?).

◎ Лапа́сты ₂, лапастый сніг ’снег, які падае камякамі’ (Сіг.), кам. лапатый ’шырокі, шыракалісты’ (Сл. паўн.-зах.), укр. лапатий ’з вялікімі лапамі’, ’лапавідны’, ’вялікія камякі (снегу)’, ’вялікія плямы (матэрыял)’. Да лапах (гл.). Аб утварэнні прыметнікаў з суф. ‑ат‑ы ад назваў частак цела гл. Бел. гр. I, 200–201.

Пра́сніца ’прыстасаванне, да якога прывязваецца кудзеля пры прадзенні’ (ТСБМ, Касп.; в.-дзв., Сл. ПЗБ; карм., Мат. Гом., Бяльк., Влад.), пра́сліца ’тс’ (Касп., Шат., Влад.), пра́ліца (Сл. ПЗБ; рас., Шатал.), рус. пря́сница, пря́слица, польск. przęślica, чэш. přeslice, славац. praslica, серб.-харв. пре̏слица, славен. préslica. Прасл. *pręsnica (Трубачоў, Этимология–1963, 20) і *pręslica (Махэк₂, 494). Утварэнні з рознымі суф. ад *pręsti, prędǫ (гл. прасці).