Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Мэнтам ’хутка’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), мёнтам ’вокамгненна, у момант’ (Нар. Гом.). Чэш. ani ment, ani za ment, ani о ment ’нават, крышачку, зусім не’, do (g)mentu ’да апошняга кавалачка’; mentem, mentinou ’ўсё без выключэння’, ’усё запар’. Паводле Траўнічка (Literarni noviny, 15.9.1942), ment было, відаць, назоўнікам ад meri‑ši ’меншы’. Бел. лексема магла ўзнікнуць з у моментъ (гл. момант).

Мэнтаць ’пераварочваць, разглядаць’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). Балтызм. Параўн. літ. mentyti ’мяшаць, перамешваць’, якое з польск. męcić ’круціць, выкручваць’, ’ашукваць’. Гл. ментаць (гл.).

Мэнтка ’мянташка’ (беласт., Сл. ПЗБ). Балтызм. Параўн. літ. menta, mentė ’мянташка, лапатка’. Суфікс ‑к‑a, як у лапатка.

Мэрам ’нібы, быццам’ (Гарэц., КТСДунін–Марцінкевіч, Цішка Гартны), ’у большасці’ (капыл., нясв., клец.). Ад ням. mehr ’болей’ (Абабурка, Лінгв. дасл., 7).

Мэрва ’пацяруха ад сена’ (Бес.). З польск. merwa < mierz‑ аа прасл. mer‑ti (тыд) ’паміраць’.

Мэркамэ́нты ’клопаты, турботы’ (Бяльк.). Відаць, скажонае польск. mankament ’брак, недахоп, памылка, загана, хіба’, якое з італ. mencamento ’недахоп, дэфект, парушэнне’.

Мэрля, мэрліна, мэрлячка ’марля’ (бялын., Янк. Мат.; міёр., Нар. словатв.; капыл., Жыв. сл.; паст., смарг., лід., Сл. ПЗБ). З польск. merla ’тс’ (Мацкевіч, там жа, 3, 97).

Мэт1 ’ахвочы да чаго-небудзь, аматар’ (стаўбц., Сл. бел. фраз.). Няясна. Магчыма, да мэта (гл.).

Мэт2 ’дзікі крык’ у выразе (дзікім) мэтам крычаць (Крыў., Дзіс.; віц., Садоўскі, вусн. паведамл.). Да мат1 (гл.).

Мэта ’месца, прадмет, лінія ці іншы ўмоўны арыенцір, да якога трэба дабегчы, дакінуць (мяч) пры некаторых рухомых гульнях’, ’тое, да чаго імкнуцца’, ’пастаўленая задача’ (ТСБМ, Касп., Бес.; КЭС, лаг.; рэч., Д.-З. Пін.; гродз., Нар. словатв.; бялын., Янк. Мат.), ст.-бел. мета ’цэль’ (пач. XVI ст.) запазычана са ст.-польск. metamet), якія з лац. mēta ’цэль, канчатковы пункт’ (Брукнер, 330 і 680; Булыка, Лекс. запазыч., 65). Яшчэ раз у літаратурную бел. мову гэта слова ўвёў У. Дубоўка (гл. Каўрус, ЛіМ, 11.3.1988, с. 6). Параўн. мета1 і мета3.

Мэткі ’кулік з саломы для пакрыцця страхі’ (пруж., Нар. сл.). Не зусім ясна. Відаць, з ⁺мэнткі, якое з літ. merita ’лапатачка’: плоскія снопікі з саломы падобны да лапаты. Выпадзенне ‑н‑ параўн. у мэтэнька (гл.).