Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Рэ́хкаць ’кракаць (пра качкі)’ (ЛА, 1). Гукапераймальнае. Параўн. рохкаць (гл.).

Рэ́хма ’напралом (гл. рэпсам)’ (Мат. Гом.). Ад рэхнуць (гл.).

Рэ́хнуць ’стукнуць’ (Мат. Гом.). Рус. раха́ть, рахну́ть ’кідаць што-небудзь цяжкае’, славац. rachnúť ’грымнуць; бухнуць’, чэш. řachnouti ’тс’. Магчыма, гукапераймальнае (Фасмер, 3, 449).

Рэхт1 выклічнік ’няхай будзе так’ (Нас.), ’досыць, даволі’ (Шат., Ян.). Сюды ж рэхта ’канец, гатова’ (ТС). З ідыш або з ням. Recht ’права, закон’ < recht ’слушны, сапраўдны; які мае рацыю; які пасуе’ (Рэйзак, 532).

Рэхт2 ’накшталт, якраз’ (ТС). Скарочанае ад рыхтык (гл.) пад уплывам рэхт1 (гл.).

Рэ́хта ’лоўж (куча галля)’ (ЛА, 1). Няясна.

Рэ́хтаць ’іржаць’ (ДАБМ, камент., 891). Рус. регта́ть ’рагатаць’, чэш. řehtat ’тс’, славацк. rehtať ’тс’, польск. rechtać ’рохкаць’. Гукапераймальны корань *rech‑ (Рэйзак, 554).

Рэцыды́ў ’зварот, паўтарэнне якой-небудзь з’явы’ (ТСБМ). Паўторнае запазычанне з рус. рецидив ’тс’. Ст.-бел. рэцыдыва ’аднаўленне хваробы’ < ст.-польск. recydywa < лац. recidīvus ’паўторны’ < rĕcīdo ’зноў трапляю’ (Булыка, Лекс. запазыч., 129).

Рэ́цьма ’з усіх ног, стрымгалоў’ (ЖНС, Касп., Макар. Суадносіцца з рус. рети́вый ’рэзвы; які рвецца да бегу (пра каня)’, рети́ться ’гарачыцца; палка брацца за што-небудзь’. Ст.-рус. ретитися ’спаборнічаць; імкнуцца’, реть ’старанне, запал’. Чарных (2, 100) выводзіць прасл. *retь (< *ērtь?) і суадносіць з *ratь (гл. раць), што цяжка давесці.

Рэцэ́пкі ’рэбры ў кошыку’ (ЛА, 4). Перанос значэння ад рацэ́пы ’клеткі’ (гл.) на перапляценне лазы ці лыка ў кошыку, а затым на аснову перапляцення.

Рэцэ́пт ’пісьмовае прадпісанне ўрача’ (ТСБМ), рэцэ́п ’тс’ (Сл. ПЗБ), рыцэ́пт ’тс’ (Жыв. НС). Ст.-бел. рецепта ’рэцэпт’ < ст.-польск. recepta < лац. recepta (Булыка, Лекс. запазыч., 129). Ад лац. receptum ’гарантую; ручаюся’, што азначала, што аптэкар пацвярджае, што лекі былі зроблены ў адпаведнасці з прадпісаннем лекара (Чарных, 2, 114; Сной, 528).