Бале́ць. Рус.боле́ть, укр.болі́ти, польск.boleć, чэш.boleti, серб.-харв.бо̀љети і г. д. Прасл.bolěti, bolějǫ ’хварэць, балець’. Словы без пэўнай этымалогіі. Знаходзяць роднаснасць з ст.-в.-ням.balo ’зло’, ст.-ісл.bǫl, ст.-англ.bealu, гоц.balwjan ’мучыць’. Фасмер, 1, 191; Файст., 79. Агляд іншых версій гл. Фасмер, 1, 191; Слаўскі, 1, 40.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нядо́бра,
1.Прысл.да нядобры (у 1, 3–5 знач.).
2.безас.узнач.вык. Дрэнна. Марылька глядзіць на.. [бацьку] і маўчыць. А потым пытаецца: — Праўда, тата, — хварэць нядобра?Брыль.// Не ўсё ў парадку, не па душы. На жаль, і так яшчэ бывае. Сапун сядзіць, на іншых наракае: Прамашка ў гэтага, памылка ў таго... Усё яму нядобра, слаба.Корбан.
3.безас.узнач.вык., каму. Пра цяжкі фізічны або душэўны стан. [Вера:] — Табе нядобра, мая ягадка? Ты, можа, вады вып’еш?Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нервм.анат. Nerv m -(e)s, -en;
зро́кавы нерв Séhnerv m;
хварэ́ць на нервыразм. nérvenkrank [-f- і -v-] sein, schwáche Nérven háben;
◊
дзе́йнічаць на нервыразм. auf die Nérven géhen* [fállen*]
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Пракуя́чыць ’прапіць, прамантачыць’ (Мат. Гом.). Бліжэйшыя адпаведнікі ў куя́ ’злосная жанчына’, укр.куя́ ’пануры чалавек, стары буркун’, рус.куя́ва ’неахайная, раскудлачаная жанчына’, польск.kujava ’неўрадлівы, бясплодны ўчастак поля’, якія ўзыходзяць да прасл.*kujati, параўн. рус.ц.-слав.куꙗти ’наракаць, бурчэць’, серб.-харв.кујати ’хварэць’, славен.kujati ’злавацца’ (падрабязна гл. Трубачоў, Эт. сл., 13, 85; Слаўскі, 3, 322 і наст., Сной₂, 333). Бел. дзеяслоў быў утвораны прэфіксальна-суфіксальным спосабам па тыпу прамантачыць, насвіннячыць і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кача́цца, ‑а́юся, ‑а́ешся, ‑а́ецца; незак.
1. Тое, што і каціцца 1 (у 1 знач.), аднак абазначае рух, які адбываецца ў розны час і ў розных напрамках. Мяч качаецца па падлозе.// Пераварочвацца, перавальвацца з боку на бок (пра чалавека, жывёлу). На падлозе, счапіўшыся, качаліся бацька і незнаёмы паліцай.Шамякін.Конь пачаў кідацца ў бакі, качацца па зямлі і стукаць нагамі.Чорны.// Ляжаць, валяцца (у пяску, гразі і пад.). Качацца па снезе. □ Зранку і да самага вечара галышамі качаюцца тут дзеці, то ў пяску, то ў вадзе.Колас.
2. Ляжаць без справы, без сну. [Сомік] начамі падоўгу качаўся, не мог заснуць.Крапіва.
3.Разм.Хварэць, быць хворым. — Я таксама хутка пачну працаваць. Здароўе папраўляецца. Праўда, сёння яшчэ першы раз выйшаў. Дагэтуль качаўся ўсё.Машара.— [Сын] з месяц качаўся з прабітым плячом.Грахоўскі.
4.Разм. Гадавацца, расці без догляду, у цяжкіх умовах (пра дзяцей). [Марыля:] Як толькі нарадзіўся [сын], дык і то сябе паказаў — грудзей не прыняў, так, без малака, качаўся.Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ill2[ɪl]adj.
1. хво́ры;
be illхварэ́ць;
fall ill захварэ́ць
2. дрэ́нны, ке́пскі, благі́;
ill effects згу́бныя вы́нікі;
ill feeling(s) варо́жасць;
ill fortune няшча́сце;
ill health сла́бае здаро́ўе;
ill humour/temper дрэ́нны настро́й/хара́ктар;
ill luck нешанцава́нне; няўда́ча;
ill will непрыя́знасць, нядобразычлі́васць
♦
ill at ease не па сабе́
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Каве́рыць ’скажаць гучанне слова, няясна вымаўляць, хлусіць’ (Жакава. Совещание по ОЛА, 198–199). Як магчымыя паралелі можна прывесці рус.кастрам.коверить ’ламаць, згібаць, мяць што-н.’ і, як вельмі ненадзейнае, рус.паўн.-дзвін.каверить ’хварэць, нядужаць; кашляць’ (адносна развіцця значэння параўн. рус.дыял.вертёж ’галавакружэнне; заразная хвароба, эпідэмія’). Утворана прэфармантам ко‑ ад верыць, роднаснага рус.дыял.верать ’плесці (лапці, кашолкі, сеткі і да т. п.)’, верать ’хлусіць, расказваць байкі’, якія ад verti ’плесці і інш.’ Развіццё значэння аналагічнае вярзці ’несці лухту’ < вярзці ’плесці (лапці і інш.)’. Да словаўтварэння параўн. кавярзаць, укр.ковертати.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
badly[ˈbædli]adv.(worse, worst)
1. дрэ́нна, ке́пска, бла́га
2. ве́льмі, на́дта;
The building is badly in need of repair. Будынку вельмі патрэбен рамонт;
be badly ill мо́цна хварэ́ць;
She is badly ill. Яна моцна хварэе.
♦ be badly off быць бе́дным;
be badly off for smth. не мець дастатко́ва чаго́-н.;
He is badly off for friends. Яму не хапае сяброў.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Каве́нчыцца ’мучыцца, пакутаваць ад болю’, ’пакутаваць з кім-н.’ (лаг., КЭС; Нас.), ковэнчыцца ’мучыцца’ (Шатал.), кавенчыць ’мучыць’ (Нас.), кавенчэння, кавенчання ’агонія’ (Нас., Яруш.). Польск.kawęczeć, kawęczyć ’доўга хварэць, мучыцца і да т. п.’, ст.-польск.skawęczeć ’змарнець’, славац.дыял. (усх.) kavenčec ’тс’. Слаўскі (2, 107) лічыць славац. і бел. роднаснымі да польск. слова, аднак для гэтага няма падставы; паводле лінгвагеаграфічиага і фанетычнага крытэрыю, бел. і славац. патрэбна разглядаць як паланізмы. Паводле Слаўскага, там жа, польск.kawęczeć суадносіцца са старым дзеясловам kavъkati і першапачаткова азначала ’енчыць, падаваць жалобны голас’. Ён прыводзіць рус.дыял.кувякать ’енчыць, плакаць’ і лічыць, што тут мела месца расшырэнне кораня ‑ęcz‑, ‑ęk, падрабязней гл. Слаўскі, 2, 108.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нядо́шлы ’кволы, слабы, хваравіты’ (стаўб., З нар. сл., Крыў., Дзіс.), недо́шлы ’тс’ (Сл. ПЗБ, ТС), нядо́шлы, нідэшлы ’тс’ (дзярж., Нар. сл.), няду́шлы ’тс’ (Мат. Гом.), нядэшлы ’благі, мізэрны’ (Сцяшк. Сл.). Зыходнае значэнне, відаць, у беласт.нэдо́шлы ’які хацеў стаць кім-небудзь, але не стаў’ (Сл. ПЗБ), што, паводле аўтараў слоўніка, з польск.niedoszły ’былы кандыдат на якое-небудзь месца’; аднак для большасці формаў нельга выключыць самастойнае развіццё ад не дайсці адно са значэнняў дайсці ’памерці, зачахнуць’, г. зн. ’той, хто блізкі да смерці, але яшчэ не дайшоў да яе’, параўн. недо́йда ’дахадзяга’ (Сл. ПЗБ), магчымы ўплыў прыметніка до́хлы (гл. дохнуць) ці дзеяпрыметніка ад няду́жыць ’хварэць’ (гл. нядуга).