хварэ́ць, -э́ю, -э́еш, -э́е; незак.
1. на што, чым і без дап. Быць хворым на якую-н. хваробу.
Х. на туберкулёз.
Х. шкарлятынаю.
Ён доўга хварэў.
2. перан., за каго-што. Трыво́жыцца, непакоіцца аб кім-, чым-н.
Х. за работу.
3. на што. Мець дрэнную схільнасць да чаго-н.
Х. на гультая.
4. перан., за каго-што. Хвалявацца за чые-н. поспехі (спартсмена, спартыўнай каманды, артыста і пад.; разм.).
Х. за сваю каманду.
◊
Хварэць на пана —
1) доўга спаць, вылежвацца;
2) весці сябе высакамерна, фанабэрыста, выяўляючы нечаканыя звычкі, імкненне да раскошы і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хварэ́ць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
хварэ́ю |
хварэ́ем |
| 2-я ас. |
хварэ́еш |
хварэ́еце |
| 3-я ас. |
хварэ́е |
хварэ́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
хварэ́ў |
хварэ́лі |
| ж. |
хварэ́ла |
| н. |
хварэ́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
хварэ́й |
хварэ́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
хварэ́ючы |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
хварэ́ць несов.
1. (быть больным) боле́ть, хвора́ть;
ён ужо́ даўно́ ~рэ́е — он уже́ давно́ боле́ет (хвора́ет);
2. (на што і чым) боле́ть (чем), хвора́ть (чем); страда́ть (чем);
х. на грып — боле́ть (хвора́ть) гри́ппом;
х. на паду́чую хваро́бу — страда́ть паду́чей боле́знью;
3. перен. (за кого-, что-л.) боле́ть, страда́ть;
х. за лёс дзяце́й — боле́ть за судьбу́ дете́й;
◊ х. душо́й — боле́ть душо́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хварэ́ць, ‑эю, ‑эеш, ‑эе; незак.
1. на што, чым і без дап. Быць хворым на якую‑н. хваробу. [Оля:] — Бацька здаўна хварэе на сэрца. Мележ. Стары жыватом хварэў. Лось. [Нахлябіч] пеша ў горад хадзіў.., аж хварэў пасля гэтакай нялюдскай дарогі. Чорны.
2. перан.; за каго-што. Трывожыцца, непакоіцца аб кім‑, чым‑н. Хварэць за план. □ Тое, што .. [Наташа] хварэла за поспехі і няўдачы брыгады, было звычайным праяўленнем яе натуры. Краўчанка. Усім, хто меў дачыненне да калгаса і хварэў за яго лёс, зрабілася не па сабе. Ясна, сіласу было мала. Ермаловіч. // чым. Востра перажываць што‑н. Сапраўдны паэт, на думку Янкі Лучыны, неразлучны са сваім народам, ён тужыць яго тугою, хварэе яго хваробамі. Ларчанка. // на што, чым. Мець які‑н. недахоп, якую‑н. слабасць. Я быў нехлямяжы, сарамлівы і гарачліва, затоена хварэў на самалюбства. М. Стральцоў. [Максім:] — Можа, [Сашка] проста хварэе нездаровай цікавасцю. Машара.
3. перан.; за каго-што. Хвалявацца за чые‑н. спартыўныя поспехі. Па тэлевізары перадавалі футбольны матч. Клаўдзія Пятроўна пачала бурна хварэць за мінскае «Дынама». Васілёнак.
•••
Хварэць душой — трывожыцца за каго‑, што‑н.
Хварэць на пана — весці сябе фанабэрыста, высакамерна ў адносінах да каго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хварэць, недамагаць, ляжаць; качацца (перан.) □ ляжаць у пасцелі, не ўставаць з пасцелі, кволіцца здароўем
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
няду́жаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
Недамагаць, хварэць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тэмперату́рыць, -ру, -рыш, -рыць; незак. (разм.).
Хварэць, маючы высокую тэмпературу.
Дзіця т.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
грыпава́ць, -пу́ю, -пу́еш, -пу́е; -пу́й; незак. (разм.).
Хварэць на грып.
Цэлы тыдзень грыпаваў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пахво́рваць, -аю, -аеш, -ае; незак. (разм.).
Час ад часу хварэць, недамагаць.
Бабуля пачала п.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хвора́ть несов., разг. хварэ́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)