Скачане́ць ‘адубець’ (Сцяшк. Сл ). Да кача́н (гл.), г. зн. ‘зрабіцца цвёрдым, як качан’. Цікавая паралель серб. косава-мятох. скоча̄ни̏т ‘змерзнуць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Алю́дзець ’вырасці, зрабіцца больш развітым’ (Шат.). Магчыма, з гоц. liudan ’расці’, бо ў славянскіх і балтыйскіх мовах і.-е. *leu̯dh‑ нібы не мае значэння ’рост, расці’, толькі ’людзі’. Параўн., аднак, серб.-харв. љӳда, љӳдина ’штосьці вялізнае, волат, гігант’ (бел.-серб. ізалекса?). Нарэшце, не выключана яшчэ адна версія алюдзець — зрабіцца людзьмі (у сэнсе ’зрабіцца дарослымі’) (Мартынаў, БЛ, 1972, 1, 16–17).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ні́чкам (нічком) ’ніц, тварам уніз’ (ТС), рус. панком ’тс’, серб.-харв. ничке̏ ’тс’, макед. начко, ничком ’тс’, балг. ничком ’тс’. Да пікаць (*nikati©); на базе значэння ’схіляць галаву, нахіляцца’, параўн. серб.-харв. ником ’тварам уніз’, збліжана з ніц© (*пісь), ніцком, ’ніц, тварам уніз’ (ТС), параўн. ніцам (гл.). Такога ж паходжання ніцма ’тс’ (Нас.), суадноснае з ніцма (гл.). Гл. Фасмер, 3, 76.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Во́дбліск (БРС, Яруш., КТС). Рус. о́тблеск, укр. ві́дбліск, польск. odblask, серб.-харв. о̀дблесак, балг. отбля́сък, макед. одблесок. Аддзеяслоўнае ўтварэнне да адбліскваць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мі́канькі ’плоскуні без насення’ (езярышч., ДАБМ), рус. калін. ми́квенница ’мужчынскія каноплі’, серб.-харв. mikavnica ’звязка трапанага льну’. Да мы́каць 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вагніво́ ’крэсіва для высякання агню’ (Бяльк.). Рус. огни́во, укр. вогниво, польск. ogniwo, макед. огнило, серб.-харв. огњило ’тс’. Агульнаславянскія ўтварэнні ад агонь.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Во́сып (БРС, КТС). Рус. о́сыпь, укр. о́сип ’подаць зярном’, польск. osyp ’дзеянне па дзеяслову osypać’, серб.-харв. òsip ’сып’. Да асыпаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ву́зак ’вузкі’ (Шат.), рус. у́зок, дыял. ву́зак (Растаргуеў, Бранск.), серб.-харв. у̏зак, славен. ózek. Прасл. ǫzъkъ — кароткая форма прым. (гл. вузкі ’тс’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трэ́снік ‘дрывотня, месца каля хлява, дзе сякуць дровы’ (Сцяшк., Серб., Сл. ПЗБ; рагач., бабр., ЛА, 1). З ⁺трэск‑нік, да трэ́ска (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Але́, алі ’але, так, толькі’ (Нас., Бяльк.) (гл. алі), укр. але, ст.-рус. али, серб.-харв. а̏ли, славен. ali ’тс’ да а (гл.) і ле (гл.). Параўн. ст.-польск. le ’толькі’, чэш. le ’але, і’, серб.-харв. ље̏ ’толькі, але’ (RHSJ, VI, 234–235). Апошняе, магчыма, яшчэ балта-славянскае: лат. ‑le. Параўн. Траўтман, 153; Мюленбах-Эндзелін, 2, 443; Слаўскі, 1, 24; Саднік-Айцэтмюлер, 1, 2. Параўн. алі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)