Verbum

Варакуза ’няўклюда’ (Шатал.). Экспрэсіўны назоўнік, які хутчэй за ўсё з’яўляецца адным з фанетычна-марфалагічных варыянтаў назоўнікаў з гнязда слоў, роднасных вараскацца (гл.). Параўн. рус. варазгаться, варачкаться, вараксаться ’рабіць што-небудзь няўмела і вельмі марудна’, варака, варакса, варакуша, варакша ’той, хто дрэнна працуе’, варахала, варахоба, варахта ’няспрытны, неакуратны чалавек’.

Лісці́на тонкія жэрдачкі, якімі засцілалі под пад стогам збожжа’ (ТС); лісці́ны латы’ (стол., Нар. сл.). Зборны назоўнік лісціна́ ’лістота’ (як, напрыклад, драг. бырызына́ ’бярэзнік’, хвойіна́ ’сасоннік’). Першапачаткова азначаў ’тонкія галіны з лісцем’, якімі высцілалася стажар’е, а таксама з якіх (у старажытныя часы) рабілася страха. Да ліст ₁ (гл.).

На́зва ’назва, найменне’ (Байк. і Некр., БРС, ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), назва́нне (nazwáńnie) ’тс’ (Пятк.), назва́нье, назва́ніе, называ́нье ’тс’ (ТС), на́звішчэ ’тс’ (ТС), назы́вішча ’тс’ (Сл. ПЗБ), рус. назва́ние, на́звань, назва́нка, на́звище, укр. на́зва, на́звище, польск. nazwa, nazwanie, nazwisko, балг. назва́ние. Аддзеяслоўны назоўнік ад *nazъvati, *nazyvati, гл. зваць.

Но́скі ’які доўга носіцца’ (бялын., Янк. Мат., ТС), і носкі́ (ТС). Аддзеяслоўны назоўнік ад насіць, параўн. хо́дкі ’хадавы’ і пад.; аманімічнае ўтварэнне ад насіць, несці (яйкі) — но́скі ’нясучы (пра курэй)’, якое Аткупшчыкоў (Сравн.-типол. исследования слав. яз. и литератур. Л., 1983, 62) лічыць дакладным адпаведнікам літ. našus ’прадуктыўны’.

Аста́ркаваты. Рус. остаркова́тый, укр. оста́ркуватий ’тс’. Прыметнік з ‑ават‑ы ўтвораны, відаць, у асобных славянскіх мовах, аб чым сведчыць розны націск і розныя афармленні суфікса, на базе назоўніка остаръкъ, замілаванага ў рускіх гаворках (Вінаградаў, Очерки, 207). Назоўнік утвораны э дзеяслова остареть, які з прэфіксам о‑ ўтвораны ад старѣти < старъ. Гл. стары.

Жані́х. Рус., укр. жених, польск. дыял. żenich, чэш. ženich, славац. ženích, славен. ženih, серб.-харв. жѐнӣх, же̏них, балг. женѝх. Ст.-слав. женихъ, ст.-рус. женихъ. Прасл. аддзеяслоўны назоўнік з суфіксам *‑x‑ъ і асновай *ženi‑ti (гл. жані́ць). Слаўскі, SP, 1, 73; Шанскі, 1, Ж, 285; Трубачоў, История терм., 95.

За́леж ’цалінная або ворная зямля, якая даўно не апрацоўвалася’, за́лях (дакладней, відаць, за́ляг) ’аблога’ (гродз., З нар. сл.). Рус. за́лежь ’тс’. Назоўнік ад дзеяслова залегчы/залягаць, у форме залеж з пераходам г > ж перад ‑ь па 1‑й палаталізацыі. Іншае значэнне залеж (’месца залягання выкапняў’, ’заляжалы тавар’), магчыма, пад рус. уплывам.

Заслона ’тое, што прыкрывае, засланяе’. Рус. уст. дыял., укр. засло́на, польск. zasłona ’тс’, чэш. уст. záslona, сучаснае záclona ’заслона’, славац. zaclona, в.-луж. zasłona ’тс’, славен. zaslọ̑na ’заслонка’. Ст.-рус. заслона ’ахова’ (XVI ст.). Як і заслон ₁ (гл.), утворана як бязафіксны назоўнік ад дзеяслова zasloniti < *za + sloniti. Гл. сланяцца, аслон.

Мацыя́, мацая́, моцоя́, мыцыя́ ’моц, трываласць’ (Нас.), ’сіла, здароўе’ (Юрч.), ’важнасць’ (Сцяшк.), ’недатыкальная, важная асоба’ (Прабл. філал.; Абабурка, Лінгв. дасл., 6; КТС — Цішка Гартны), ’задавака’ (клец., Нар. лекс.), ’зухаваты, фанабэрысты чалавек’ (капыл., нясв., клец., КЭС). Абстрактны назоўнік, утвораны ад моц (гл.) пры дапамозе суфікса ‑(ц)ыя, параўн. драг. стыдо́цыя ’сорам’.

◎ Ну́дзьга́ ’нуда, смутак’ (Гарэц., Багд.), ’стан пчалы без узятка’ (Мат. Гом.). Аддзеяслоўны назоўнік ад нудзіць (гл.), параўн. ст.-бел. ноудога: родьчиЪа ноудоги и немоци не имѣла (1489 г., гл. Карскі 2-3, 33), укр. нудьга ’нуда, смутак; нудны чалавек’, рус. нудьга, нудга ’маркота; моташнасць; сверб ад укусаў насякомых; галеча, нястача'