хапі́цца, хаплю́ся, хо́пішся, хо́піцца; зак.

1. Зак. да хапацца (у 1–3 і 5 знач.).

2. Агледзеўшыся, спахапіцца, раптоўна заўважыць што‑н. Мы спяшаемся. Неба на ўсходзе Ружавее. Дарога Выйшла з вёскі. Хапіўся Мікіта: На вяселлі ватоўка забыта. Куляшоў. [Гэля:] — Баюся, Павел. Жандармерыя — не камендатура. Калі хопяцца, возьмуць бацьку. Навуменка. Пан Войцех хапіўся, што няма курыва, і папрасіў мяне спусціцца на першы паверх, купіць у кіёску папярос. Карпюк.

3. каго-чаго. Успомніўшы, пачаўшы шукаць, раптоўна выявіць адсутнасць каго‑, чаго‑н. Праз які дзень з фермы знік славак Юлік. Яго хапіліся раніцою, калі трэба было запрагаць коні. Сачанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шано́ўны, ‑ая, ‑ае.

1. Дастойны павагі, паважаны. — Вы не знойдзеце нідзе Працы больш шаноўнае. Дзе ні вуліца, ні пляц, Як паглядзіш — мой палац. Астрэйка. // Які выклікае павагу. Шаноўныя гады. □ Народ наш старасць паважае. Заўжды схіляецца перад сівой Шаноўнай галавой. Корбан.

2. (звычайна ў звароце). Вельмі паважаны. Вы памыліліся, шаноўны грамадзянін, Вы па старому адрасу, а там мяне няма. А. Александровіч. / у іран. ужыв. [Вольга:] — Дарэчы, я ніяк не вызначу, якой масці наш шаноўны кватарант? Новікаў. / у знач. наз. шано́ўны, ‑ага, м.; шано́ўная, ‑ай, ж. Крык разбудзіў нечакана: — Гэй, уставайце, шаноўныя! Куляшоў. — Дык вось, шаноўны, — зноў пачаў Шарон (Даўней блізкіх шаноўнымі зваў ён). Танк.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шкадлі́вы ​1, ‑ая, ‑ае.

1. Які прыносіць шкоду, страту; шкодны. [Ніна:] — Як там [у гарбарні] дрэнна было працаваць! Такое паветра там дрэннае, шкадлівае. Гурскі. Між тым усе гэтыя сляпыя агульныя выразы вельмі шкадлівы, бо яны звязваюць уніклівую думку чалавека, заспакойваюць і закалыхваюць яе, як закалыхваюць крыклівае дзіця. Колас.

2. Які часта робіць шкоду; гарэзлівы, свавольны, памаўзлівы. Такі ўжо, брат, шкадлівы [сын], Што горшага няма: Учора зноў у слівах Яго злавіў Кузьма!.. Гілевіч. Як кот — шкадлівы, а як заяц — баязлівы. Прымаўка.

шкадлі́вы ​2, ‑ая, ‑ае.

Які шкадуе, выказвае спагаду, жаль. — Ціха ты! — пачуўся з печы голас, аднак не строгі, не з’едлівы, а зусім памяркоўны, нібы нават шкадлівы. Кулакоўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

штаны́, ‑оў; адз. няма.

1. Верхняе мужчынскае адзенне, якое мае дзве калашыны і закрывае ніжнюю частку тулава разам з нагамі. На ім [Багданёнку] былі саматканыя паўсуконныя штаны-галіфэ мясцовага фасону. Чарнышэвіч. Пояс зграбна падбіраў у таліі парусінавыя штаны і часучовую кашулю пад сінім пінжаком. Рамановіч.

2. У паляўнічай справе — поўсць, пер’е на вонкавым баку ног жывёл, якія адрозніваюцца ад астатняй поўсці ці пер’я. Штаны на нагах грыфа.

3. Спец. Злучэнне дымаходаў, якія ідуць ад розных катлоў, у адзін для падачы дыму, чаду, газаў у трубу.

•••

Штаны кароткія ў каго — не дарос хто‑н. для выканання якой‑н. справы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

яздо́к, ездака, м.

1. Той, хто едзе на кані верхам або кіруе запрэжкай. Яздок вымушаны быў стрымліваць гарачага каня. Гурскі. На пралётцы на ўвесь рост стаіць яздок. «Маладосць».

2. Пра таго, хто ўмее добра ездзіць. Гэй, ляці, але дзяржыся, Злы яздок, Без пары не праваліся У масток. Чарот. [Дзеду] маршал Будзённы, яздок зна[кам]іты, з падзякаю ціснуў руку. Колас.

•••

Не яздок куды — пра таго, хто не хоча або не можа ездзіць куды‑н., бываць дзе‑н. Галя рашуча адарвалася ад родных мясцін, і калі Косцік спытаў: «Хутка ў Нежыхаў пададзімся?» — яна адказала: «Я туды не яздок. Мне няма чаго туды падавацца!» Сабаленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

gęba

gęb|a

ж.

1. разм. рот;

słuchać z rozdziawioną ~ą — слухаць з разяўленым ротам;

2. груб. морда, мурло;

3. (у жывёлы) пыса; пашча;

być mocnym w ~ie — быць вострым (лёгкім, бойкім) на язык; язык гладка ходзіць; гаворыць як макам сыпле; язык як у адваката;

gospodarz całą ~ą разм. сапраўдны гаспадар;

na ~ie wypisane — на твары напісана;

na ~ę — на словах; вусна;

uwierzyć na ~ę — паверыць на слова;

o suchej ~ie — надгаладзь; галаднавата;

~ę sobie kim wycierać — абгаворваць каго;

nie ma co do ~y włożyć — няма чаго есці;

nie ma do kogo ~y otworzyć — няма з кім слоўцам перакінуцца; няма з кім паразмаўляць;

mieć niewyparzoną ~ę — быць нястрыманым на язык; мянціць языком; язык аб зубы біць;

stulić ~ę — прытрымаць язык; змоўкнуць;

upadać na ~ę разм. падаць з ног (ад стомы);

zapomnieć języka w ~ie — язык праглынуць

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

дзі́ва н

1. (нешта незвычайнае) Wúnder n -s, -; Wúnderding n -(e)s, -e; Séltenheit f -, -en;

2. (здзіўленне) Verwúnderung f -, -en; Erstáunen n -s, -;

3. (дзіўна) у знач вык, разм mérkwürdig, erstáunlich;

◊ што за дзі́в! das ist ein wáhres Wúnder!, das ist wúnderbar!;

няма́ нічо́га дзі́ўнага das ist gar nicht verwúnderlich;

не дзі́в, што… (es ist) kein Wúnder, dass…;

дзі́ву дава́цца sich wúndern;

на дзі́в áusgezeichnet, sehr gut;

◊ дзі́в што! und ob!

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

колькі, ✂, займ. і колькі, прысл.

  1. займ. і прысл., пытальныя. Абазначае пытанне пра колькасць чаго-н.: якая колькасць? як многа?

    • К. часу?
    • К. табе гадоў?
    • К. каштуе часопіс?

  2. займ. і прысл., азначальныя. У клічных сказах абазначае вялікую колькасць чаго-н.

    • К. зорак на небе!
    • К. радасці!

  3. прысл. меры і ступені. Абазначае меру і ступень чаго-н.

    • К. таго дня зімою.
    • К. еду, а канца ўсё няма.

  4. займ. і прысл., адносныя. Ужыв. як злуч. сл.

    1. у даданых дапаўняльных сказах.
      • Дзеці дрэнна адчуваюць, к. праходзіць часу;
    2. у даданых азначальных сказах і сказах меры і ступені.
      • Буду працаваць, к. дазволіць здароўе.

  5. у знач. ліч. Выражае няпэўную колькасць, некалькі (разм.).

    • Палажы у сумку к. яблыкаў.
    • Хвілін праз к. пачнецца перадача пра дэманстрацыю.

◊

  • Колькі лет, колькі зім! (разм.) — прывітанне пры сустрэчы людзей якія даўно не бачыліся.

  • Колькі ёсць духу (сілы) (разм.) —

    1. вельмі хутка (бегчы, ехаць);

    2. вельмі моцна (крычаць, клікаць на дапамогу).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

match

[mætʃ]

1.

n.

1) раўня́ f.; па́ра f.

He has not met his match — Яму́ няма́ ро́ўнага

2) Those two horses make a good match — Гэ́ныя ко́ні — до́брая па́ра

3) спабо́рніцтва n., матч -у m. (футбо́льны, ша́хматны)

4) жані́мства n.

5) вы́гадны кандыда́т або́ кандыда́тка (для жані́мства), па́ртыя f.

2.

v.

1) раўня́цца з кім, да каго́

2) быць адно́лькавымі, або́ падыхо́дзіць адно́ да аднаго́

These colors don’t match — Гэ́тыя ко́леры дрэ́нна спалуча́юцца

3) супрацьстаўля́ць

4) жані́ць, выдава́ць за́муж за каго́

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

інтарэ́с, -су (мн. інтарэ́сы) м.

1. (внимание) интере́с;

праяўля́ць вялі́кі і. да спра́вы — проявля́ть большо́й интере́с к де́лу;

2. чаще мн. (потребности, запросы, стремления) интере́сы;

абаро́на дзяржа́ўных ~саў — защи́та госуда́рственных интере́сов;

сын жыў сваі́мі ~самі — сын жил свои́ми интере́сами;

3. (польза, нужда) интере́с;

у на́шых ~сах — в на́ших интере́сах;

няма́ нія́кага ~су е́хаць туды́ — нет никако́го интере́са (никако́й нужды́) е́хать туда́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)