то́рмаз
‘тармажэнне; перашкода’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
то́рмаз |
| Р. |
то́рмазу |
| Д. |
то́рмазу |
| В. |
то́рмаз |
| Т. |
то́рмазам |
| М. |
то́рмазе |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
то́рмаз
‘прыстасаванне’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
то́рмаз |
тармазы́ |
| Р. |
то́рмаза |
тармазо́ў |
| Д. |
то́рмазу |
тармаза́м |
| В. |
то́рмаз |
тармазы́ |
| Т. |
то́рмазам |
тармаза́мі |
| М. |
то́рмазе |
тармаза́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
то́рмаз, -а і -у, мн. тармазы́, -о́ў, м.
1. -а. Прыстасаванне для спынення або запавольвання руху машыны, цягніка і пад.
Аўтаматычны т.
Заскрыпелі тармазы, і машына спынілася.
2. -у, перан. Перашкода ў развіцці чаго-н.
Т. у рабоце.
|| прым. тармазны́, -а́я, -о́е (да 1 знач.) і то́рмазны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
то́рмаз м., тех., перен. то́рмоз;
ручны́ т. — ручно́й то́рмоз;
т. развіцця́ чаго́-не́будзь — то́рмоз разви́тия чего́-л.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
то́рмаз, ‑а і ‑у; мн. тармазы, ‑оў; м.
1. ‑а. Прыстасаванне для запавольвання або спынення руху машыны, цягніка і пад. Ручны тормаз. Аўтаматычны тормаз. □ Машына, гучна скрыгануўшы тармазамі, спынілася. Ваданосаў. У машыне раптам закрычаў чалавек — нема, бы яго разануў хто. Заскрыпелі тармазы. Пташнікаў. // Пляцоўка чыгуначнага вагона, дзе знаходзіцца такое прыстасаванне. На тормазе нікога больш не было, і Сцёпка адчуваў сябе вольна. Колас.
2. ‑у. Тое, што і тармажэнне. Выхад адзін — кінуць машыну і выбрацца з горада пешшу. Тормаз. Машына спынілася. Пятніцкі. Вацік даў трактару тормаз, прарэзлівым лопатам аглушыў Харытона. Баранавых.
3. ‑у; перан. Тое, што з’яўляецца перашкодай у развіцці чаго‑н. Пераправа адыграла сваю ролю ў першыя месяцы будоўлі, а цяпер з яўляецца тормазам усяго ходу работ. Грахоўскі.
[Грэч. tormos — адтуліна, утулка.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
То́рмаз ’прыстасаванне для запавольвання або спынення руху’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), сюды ж тармазі́ць ’запавольваць, спыняць рух’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Цых.), тормозі́ті ’тс’ (Вруб.). З рус. то́рмоз ’тс’, якое звычайна тлумачыцца як запазычанне са ст.-грэч. τόρμος ’прасвідраванае, пракручанае’, позняе ’ўтулка, затычка’ (Міклашыч, 359; Фасмер, Этюды, 203; Чарных, 2, 251- 252; ЕСУМ, 5, 605), што малаімаверна (Трубачоў, Дополн.; Фасмер, 4, 84). Дзмітрыеў (Лекс. сб., 1958, 3, 45) дапускае, аднак, запазычанне з цюрк. turmaz ’ён не стаіць’, а таксама ’падкладкі для колаў арбы’. Аднак не выключана і славянскае паходжанне, параўн. тормозі́ць ’узбуджаць, хваляваць’, тормозова́ць ’штурхаць, будзіць’ (ТС), балг. тормо́зя ’прыгнятаць (маральна); перашкаджаць, затрымліваць’, што могуць разглядацца як варыянты з азванчэннем у інтэрвакальным становішчы зыходнага с, параўн. тармасіць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нажны́, -а́я, -о́е.
1. гл. нага.
2. Які прыводзіцца ў дзеянне нагамі.
Н. тормаз.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
то́рмоз в разн. знач. то́рмаз, -за м.;
автомати́ческий то́рмоз аўтаматы́чны то́рмаз;
то́рмоз разви́тия чего́-л. то́рмаз развіцця́ чаго́-не́будзь;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
аўтаматы́чны, -ая, -ае.
1. Які з’яўляецца аўтаматам або ажыццяўляецца пры дапамозе аўтамата (у 1 знач.).
А. тормаз.
Дзверы зачыняюцца аўтаматычна (прысл.).
2. Механічны, міжвольны.
Аўтаматычныя рухі.
|| наз. аўтаматы́чнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аўтато́рмаз, ‑а, м.
Тормаз, які аўтаматычна ўступае ў дзеянне пры разрыве поезда.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)