мочь​II сущ., разг. моц род. мо́цы ж., мн. нет; сі́ла, -лы ж.;

◊

во всю мочь, изо всей мо́чи, что есть мо́чи на ўсю моц;

мо́чи нет сіл нестае́;

мо́чи нет, как хо́лодно не вы́трываць, як хо́ладна;

не в мочь не пад сі́лу.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мочь​I несов. магчы́;

◊

мо́жет быть вводн. сл. мо́жа, мо, мо́жа быць;

не мо́жет быть! не мо́жа быць!;

как живёте-мо́жете? як жывяце́-ма́ецеся?;

не моги́! уст. не сме́й!;

не могу́ знать уст. не магу́ знаць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

змо́га ж.

1. (сила) мочь;

што ёсць ~гі — что есть мо́чи;

2. изнеможе́ние ср.;

па́даць ад ~гі — па́дать от изнеможе́ния

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Моча ’сіла, моц’ (паўд.-усх., КЭС), рус. тул., калуж. моча ’тс’, якая са ст.-рус. мочь, ст.-слав. мощь < прасл. moktь < mogtь < mogti, mogǫ ’магчы’ (параўн. укр. міч, польск., чэш., славац. moc, в.-луж. móc, славен. mǫ̑c, серб.-харв. моћ, макед. моќ, балг. мощ), роднаснае да гоц. mahts, ст.-в.-ням., с.-в.-ням. maht ’сіла, моц’ (Бернекер, 2, 70; Траўтман, 164; Фасмер, 2, 667).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вся мест. уся́ (род., дат., пред. усёй, вин. усю́, твор. усёй, усёю); мн., см. все;

во всю мочь на ўсю моц (сі́лу);

всё и вся ўсё і ўся.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ма́ча ’маленькія рыбкі’ (бых., Мат. АС). Скарочаны варыянт з мале́ча (гл.).

Мача́ ’вадкасць, якая выдзяляецца ныркамі’ (ТСБМ), ’слата, макрэча’ (Нас.). Укр. міч, рус. моча, ст.-рус. моча ’дажджлівае надвор’е’, ц.-слав. моча ’балота’, мочь ’мача’, польск. mocz, в.-луж. moč, чэш., славац. moč, славен. móća ’вільгаць; мача; нягода’, серб.-харв. мо́ча ’макрэча’, ’мокрадзь’, ’вільготнае надвор’е, золь’, ’намочаны кавалак хлеба’, макед., балг. моч ’мача’. Прасл. mokja > moča. Да мокры (гл.). Сюды ж мачавы́ (ТСБМ), мачаві́к ’мачавы пузыр’ (навагр., Сл. ПЗБ), мачаві́на ’прадукт бялковага абмену’ (ТСБМ).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Заняпа́д ’упадак’. Укр. занепа́д ’тс’. Параўн. рус. бранск., смал., кур., арл. занепасть ’зрабіцца слабым, хваравітым’. Бязафіксны назоўнік ад дзеяслова *занепадати, *занепад + ти > *занепасти. Складанасць у сумяшчэнні значэння кораня (пад‑) і кампанента не-, якое дае ’не падаць’, што не адказвае сапраўднаму значэнню слова (прэфікс за‑ азначае пачатковы этап ці завяршэнне дзеяння, а таму ў гэтых разважаннях неістотны); параўн. рус. за‑не‑мочь. Калі ўлічыць наяўнасць рус. варонеж., бранск., кур., уладз., ярасл., кубан. занапастить(ся) ’мець напасці, г. зн. непрыемнасці; знікнуць, замучыць, страціць’, відаць, трэба ўводзіць слова да *занапасти, у якім потым адбылася ўзмацняючая народна-этымалагічная замена на > не: *занепасти.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

мага́: як мага́ как мо́жно, изо всех сил;

◊ як мага́ хутчэ́й — как мо́жно скоре́е, возмо́жно скоре́е;

як мага́ больш — как мо́жно бо́льше;

як мага́ лепш — как мо́жно лу́чше;

як мага́ — во всю прыть, во всю мочь; изо всех сил; (о беге) во весь опо́р

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

магчы́ несов., в разн. знач. мочь;

ён до́ўга не мог засну́ць — он до́лго не мог усну́ть;

не магу́ паска́рдзіцца — не могу́ пожа́ловаться;

што тут магло́ зда́рыцца? — что здесь могло́ случи́ться?;

◊ усё мо́жа быць — всё мо́жет быть;

быць не мо́жа! — быть не мо́жет!;

не магу́ пахвалі́цца — не могу́ похва́статься;

і гаво́ркі не мо́жа быць — и разгово́ра быть не мо́жет

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Магчы́, магці́ ’быць у стане’, ’мець магчымасць’ (Гарэц., ТСБМ, Шат., Бяльк.), ’верагоднасць дзеяння’, ’мець сілы выканаць’ (Сл. ПЗБ, ТСБМ, Шат., Бяльк.), махчы́ (Мал.), драг. можтэ́, можу́ (КЭС); укр. могти́, могчи́, мочи́, можу; рус. мочь, могу, ст.-рус. мочи, могу; польск. móc, mogę; н.-луж. móc, mogu; в.-луж. móc, móžu; чэш. moci, mohu (разм. můžu); славац. môcť, môžem; славен. móči, morem; серб.-харв. мо̀ћи, мо̀гу, макед. може, балг. мо́га; ст.-слав. мошти, могѫж. Прасл. mogťi, mogǫ з’яўляюцца рэліктам непадвоенага перфекта атэматычнага дзеяслова (гл. Трубецкой, Slavia, 1; Ваян, RÉS, 14, 27; Траўтман, KZ, 46, 180; Фрэнкель, IF, 53, 57; Бернекер, AfslPh, 38, 269). Таксама як і адзіны адпаведнік і.-е. *māgh‑/*mōgh‑ ’быць у стане’ ў герм. мовах: гоц., ст.-в.-ням. magan, mag, ням. mag, mögen (Махэк₂, 371), гэты славянскі дзеяслоў не мае самастойнага рэальнага значэння, а толькі вызначае пэўную акалічнасць пры дзеі. Збліжаецца некаторымі вучонымі з літ. magė́ti ’хацецца’, māgulas ’шмат які’ (Буга, РФВ, 72, 192), параўн. чэш. moc ’многа’, ст.-інд. mahān ’вялікі’, maha‑raja ’вялікі цар, махараджа’, лац. magaus ’вялікі’, літ. magùs ’жаданы’, mė́gti ’мне падабаецца’, mokė́sti ’магчы’, лат. mêgt ’тс’ (Эндзелін, RS, 11, 37). Гл. таксама Фасмер, 2, 635–636; Брукнер, 342; Скок, 2, 446–247 з л-рай; Бязлай, 2, 190. Сюды ж мага́ (гл.), магу́тны (гл.), маге́нне ’магчымасць, сіла’ (Нас.), магчыма ’можа, быць можа’ (ТСБМ, Гарэц.), магчымасць, магчымы ’які можа здарыцца, адбыцца’, ’які можна здзейсніць’ (ТСБМ, Гарэц., Касп.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)