лапату́ха

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. лапату́ха лапату́хі
Р. лапату́хі лапату́х
Д. лапату́се лапату́хам
В. лапату́ху лапату́х
Т. лапату́хай
лапату́хаю		 лапату́хамі
М. лапату́се лапату́хах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

лапату́ха ж., разг. лопоту́нья, болту́нья, тарато́ра, тарато́рка; трещо́тка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лапату́ха, ‑і, ДМ ‑тусе; Р мн. ‑тух; ж.

Разм. Жан. да лапатун.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

лапату́н, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м. (разм.).

Той, хто бесперастанку гаворыць, лапоча; балбатун.

|| ж. лапату́ха, -і, ДМ -ту́се, мн. -і, -ту́х.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Лапату́ха 1, лыпату́ха ’зазубіны (пашкоджанне ляза), карабатае месца на лязе касы, нераўнамерна адцягнутае ў час кляпання’ (Жд. I, Янк. II, Сцяшк., Мат. Маг., Мат. Гом., Смул., Шат.; лунін., Мат. ЛАБНГ, Сл. паўн.-зах., Бяльк.), ’перабітае месца на касе пры кляпанні, якое лапоча пры вастрэнні касы’ (КЭС, лаг.). Беларускае. На першы погляд, здавалася б, паходзіць ад лапатаць, якое ад лопат < гукапераймальнае прасл. lopotъ (параўн. народнае тлумачэнне аб «лапатанні» перабітага месца), аднак, калі прыняць да ўвагі лінгвагеаграфічнае пашырэнне гэтай лексемы і яе дыялектных сінонімаў (Мат. ЛАБНГ, адказ на пыт. 423), можна меркаваць, што лапатуха — балтызм са слав. суф. ‑uxa, параўн. літ. lãpatas ’акравак, абрэзак’, ’абадранец’, якое з lãpas ’ліст’ (Фрэнкель, 340). Аналагічна карэліц., нясв., ц.-палес. лапаце́нь, дзятл. ло́пот (Мат. ЛАБНГ), гродз. лопат (Сцяшк.), лапаток, вільн. лапату́н (Сл. паўн.-зах.) і ўтварэнні з коранем лоп‑ (< lãpas ’ліст’): віц. лопаўка (< лопаць ’трэскацца’), лопухі ’лапатуха’. Матывацыя: перабітае пры няўмелым кляпанні месца на вастрыі касы падобна да лісточкаў і да іх пад. Таму ў выніку пераносу значэння ўзніклі палес. рыба, шчупа, шчучка, цыцкі, жабка (Мат. ЛАБНГ). Беласт. клопат — кантамінаваная назва з кляпаць (гл.) і лопат (гл.).

Лапату́ха 2, лыпату́ха, лопоту́ха ’балбатуха, гаваркая жанчына’ (ТСБМ, Касп., ТС, Бяльк., Шат., Мат. Гом., КЭС, лаг.; міёр., З нар. сл.; гродз., Сл. паўн.-зах.), ’балабон, званок, які прывязваўся каровам на шыю’ (Бяльк.). Да лапата́ць 1 (гл.). Аб суф. ‑ух‑а гл. Сцяцко, Афікс. наз., 71.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

лопоту́нья лапату́ха, -хі ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Трамза́ ’балбатуха, лапатуха’ (смарг., Сл. ПЗБ), трамзі́ць ’спяшацца’ (Сцяшк. Сл.). Няясна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Лотаўка ’балбатуха, лапатуха’ (Касп.). Утворана ад ⁺лот, якое з’яўляецца ўсечаным варыянтам лексемы лотр (гл.). Іншы варыянт — латроўка ’гультайка’ (Нас.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

болту́нья разг.

1. (пустомеля) балбату́ха, -хі ж., лапату́ха, -хі ж.;

2. (сплетница) плятка́рка, -кі ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Тараба́йка ’балаболка’ (хойн., Шатал.), ’бразготка’, ’лапатуха’ (Ян.), тараба́лка ’балбатуха’ (парыц., Янк. Мат.). Ад тарабаніць 1 (гл.), пад уплывам баяць, байка, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)