купа́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.
1. Апусціўшыся ў ваду, абмывацца, плаваць, асвяжацца.
К. ў моры.
2. перан., у чым, ад чаго. Мець, скарыстоўваць чаго-н. залішне многа, цешыцца ад чаго-н.
К. ў грашах.
К. ў шчасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
купа́цца
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
купа́юся |
купа́емся |
| 2-я ас. |
купа́ешся |
купа́ецеся |
| 3-я ас. |
купа́ецца |
купа́юцца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
купа́ўся |
купа́ліся |
| ж. |
купа́лася |
| н. |
купа́лася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
купа́йся |
купа́йцеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
купа́ючыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
купа́цца несов. купа́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
купа́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Апусціўшыся ў ваду, абмывацца, плаваць, асвяжацца. Купацца ў рацэ. □ З тысяч і тысяч людзей на пляжы купаліся толькі рэдкія адзінкі. Лынькоў. // Апускацца ў што‑н. вадкае, сыпкае. Свінні купаюцца ў лужыне. □ Стаяла на пагодзе. Млелі і купаліся ў гарачым пяску куры. Адамчык.
2. перан.; у чым. Мець, скарыстоўваць чаго‑н. залішне многа. У малацэ купаецца. □ — Правільна... Яна вунь у грашах купаецца, не ведае, што на сябе апранаць, — столькі трантаў. Мыслівец. // Цешыцца, мець асалоду ад чаго‑н. Некалькі дзён думкі яе [Зоські] купаюцца ў сонечных хвалях радасці: Сымонка яе не забыў. Бядуля.
•••
Купацца ў крыві — учыняць масавыя забойствы, пакаранні.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Купа́цца 1 ’абмывацца, плаваць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Я руш., Бяльк., ТС, Касп.). Укр. купати, рус. купать, балг. къпя, серб.-харв. ку́пати, славен. kópati, польск. kąpać, чэш. koupati, славац. kupať, в.-луж. kupać, н.-луж. kupaś ’тс’. Прасл. kǫpati не мае этымалагічна задавальняючага тлумачэння. Вельмі праблематычна сувязь з назвай канапель (параўн. Бернекер, 600), з германскай назвай мора (ст.-ісл. haf) (Якабсон, KZ, 42, 161), з прасл. kǫpa ’звязка’ і інш. Здаецца, што прыведзеная вышэй этымалогія купалы пралівае святло і на гэты тэрмін (гл. купала). Калі дапусціць дублет kupěti/kǫpati (параўн. аб такіх дублетах: Брукнер, KZ, 42; Лер-Сплавінскі, Studia; Слаўскі, SO, 18), можна звесці купаць (у адрозненне ад мыць) да першапачатковага ’ачышчацца агнём’. Пакуль што, аднак, гэта этымалогія вельмі праблематычная.
Купа́цца 2 ’пералівацца, зіхацець (пра сонца)’ (ТС). Параўн. купець (гл.) і купіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
купа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; незак., каго-што.
Апускаць у ваду для мыцця, асвяжэння і пад.
К. дзіця.
|| зак. вы́купаць, -аю, -аеш, -ае; -аны.
|| звар. купа́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; зак. вы́купацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. купа́нне, -я, н.
|| прым. купа́льны, -ая, -ае.
К. касцюм.
К. сезон.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зару́піць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -піць; безас., зак.
Пачаць рупіць.
Яму зарупіла бегчы купацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перахаце́ць, -хачу́, -хо́чаш, -хо́ча; -хаці́; зак., чаго і з інф. (разм.).
Тое, што і расхацець.
П. купацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пакупа́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца.
Зак. да купацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)