уце́шыць, ‑шу, ‑шыш, ‑шыць; зак., каго.
Спагадай, спачуваннем палегчыць каму‑н. гора, пакуты. Марыя падалася бліжэй да Веры, паб уцешыць яе, не дапусціць да слёз, хоць самой цяжка было не заплакаць. Кулакоўскі. // Перадаваць, абрадаваць чым‑н. Вера выцерла хустачкай вочы і пачала чытаць: — «Дарагія дзеткі, Верачка і Максім! Нас вельмі ўцешыла ваша пісьмо, дзе вы паведамляеце, што ўзялі шлюб». Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзяўчына / што ўступае ў шлюб: нявеста; дзеўчына, дзеўка (разм.); панна, паненка (уст.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
умо́віцца, умоўлюся, умовішся, умовіцца; зак.
Дагаварыцца паміж сабой адносна чаго‑н. Едучы на рыбалку, мы ўмовіліся, што кожны з нас увечары што-небудзь раскажа аб сабе. Гурскі. // Прыйсці да агульнай згоды; заключыць умову, здзелку і пад. [Пажылы мужчына:] — Памяркуйце самі: ці ж правільна робіць бацюшка? Умовіўся з ім малады, наш Юрась, за шлюб чатыры пуды жыта.. Прывезлі жыта, а ён кажа: «Хлеб падзешавеў, трэба шэсць пудоў». Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грамадзя́нскі в разн. знач. гражда́нский;
~кая му́жнасць — гражда́нское му́жество;
г. паве́траны флот — гражда́нский возду́шный флот;
а́кты ~кага ста́ну — а́кты гражда́нского состоя́ния;
г. ко́дэкс — юр. гражда́нский ко́декс;
○ ~кая паніхі́да — гражда́нская панихи́да;
г. шлюб — гражда́нский брак
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вяне́ц, -нца́, мн. -нцы́, -нцо́ў, м.
1. Тое, што і вянок (у 1 знач.).
2. Карона, якую трымаюць над галовамі маладых у час вянчання (уст.).
Пайсці пад в. (уступіць у шлюб).
3. перан., чаго. Апошняя найвышэйшая ступень, паспяховае завяршэнне чаго-н. як узнагарода за працу, старанні (высок.).
В. дасягненняў.
4. Арэол, радужны круг вакол нябеснага свяціла, вакол галавы на іконе.
5. У драўляным зрубе: чатыры бервяны як узаемазвязанае звяно.
|| памянш. ве́нчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 4 знач.).
|| прым. вяне́чны, -ая, -ае (да 1, 2, 4 і 5 знач.) і вянцо́вы, -ая, -ае (да 1, 2, 4 і 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сва́таць, -аю, -аеш, -ае; незак., каго-што.
1. каму. Прапаноўваць каго-н. у мужы ці ў жонкі.
Сваталі яму многа дзяўчат.
2. Прасіць згоды на шлюб з кім-н. (у жанчыны або ў яе радні).
С. дачку суседа.
3. перан. Настойліва прапаноўваць што-н. (заняць якую-н. пасаду, выступіць у каго-н. або выкарыстаць што-н., назначыць у якасці каго-н. і пад.; разм.).
С. у кіраўнікі.
|| зак. пасва́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны, сасва́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны, вы́сватаць, -аю, -аеш, -ае; -аны і усва́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны.
|| наз. сва́танне, -я, н. і сватаўство́, -а́, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
развянча́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
1. Пазбавіць ранейшай славы, усеагульнага прызнання, паказаўшы адмоўныя бакі каго‑, чаго‑н. Развянчаць культ асобы. □ Партыя .. рашуча развянчала суб’ектывізм, які падмяняў навуковы падыход да вырашэння буйных задач неабгрунтаванымі імправізацыямі. «Звязда». — Трэба ўзброіць гарадскую арганізацыю, развянчаць «тэарэтыка» Замерштэйна. Пестрак.
2. Разм. Скасаваць, аб’явіць несапраўдным чый‑н. шлюб, узяты па царкоўнаму абраду. — Татачка, мой родны, Мяне развянчайце, Ручкі мае развяжыце, Слоўца маё адкажыце! З нар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сужэ́нства ’праўная сувязь мужа і жонкі, шлюб’, сужо́нства ’тс’, сужо́н, сужане́ц ’муж’, сужані́ца ’жонка’, сужане́цкія пяро́звы ’паслявясельныя візіты маладых’ (дрыс., Ласт.), сюды ж сужэ́нька (sužéńka) ’заручаны дзяцюк’ (Варл.), ’суджаная’ (Касп.). Параўн. серб.-харв. су̏жањство ’няволя, палон, увязненне’, су̏жањ ’вязень, палоннік, раб’, харв. sùžnjica ’раб, рабыня; палонны’, славен. súženjstvo ’рабства, няволя’, sùženj ’раб, нявольнік’, sužnja ’рабыня, нявольніца’, ц.-слав. сѫжьнь ’палоннік’, сѫжьница ’палонніца’. Зыходная форма прасл. *sǫžьnь, першапачаткова ’той, хто звязаны’, што ад *sǫ‑ (гл. су-) або *sъ‑ і *ǫz‑ьnь, гл. вязень, вуза, вузкі (Скок, 3, 367; Глухак, 596; Сной₂, 712). На семантыку слова паўплывала збліжэнне з судзіць (гл. суджаны) і жаніць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адмо́віць, ‑моўлю, ‑мовіш, ‑мовіць; заг. адмоў; зак.
1. Не задаволіць чыёй‑н. просьбы, патрабавання; не згадзіцца даць што‑н., каму‑н. У Валодзі многа, вельмі многа сяброў-прыяцеляў, якім ён дапамагае, і яны яму ні ў чым не адмовяць. Вішнеўскі. // Абмежаваць у чым‑н., пазбавіць чаго‑н. Адмовіць сабе ва ўсім неабходным.
2. Не даць згоды на шлюб. Вера прыйшла.. з намерам адмовіць сватам, як раіла маці, з павагаю, не трацячы сваёй годнасці. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
су́джаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад судзіць (у 3, 5 знач.).
2. у знач. прым. Прызначаны лёсам; абумоўлены чым‑н. Я шчаслівы, што ў суджаны час Нарадзіўся на гэтай зямлі. Гілевіч. Ужо даўнавата ў Якава пачало выспяваць перакананне, што тэхніка — яго суджаная дарожка. Кулакоўскі.
3. у знач. наз. су́джаны, ‑ага, м.; су́джаная, ‑ай, ж. Жаніх (нявеста). Ажаніўся суджаны, Шлюб узяў з другой... Куляшоў. Нявесты на радзіме горка плакалі, не прычакаўшы суджаных сваіх. Гаўрусёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)