Ду́шны ’душны’. Рус. ду́шный, укр. душни́й, балг. ду́шен і г. д. Прасл. dušьnъ, прыметнік да *duxъ і іншых роднасных слоў гэтага гнязда. Агляд гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 165–166.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Зрэдзь, зрэць ’зрэдку’ (Сл. паўн.-зах.). Рус. цвяр. изредь ’тс’. З jьzrědь (параўн. у Міклашыча, Lex. palaeosl.: извѣсть, изобиль, изрѫчь, издрѫчь, изрѧдь, нескланяльны прыметнік исплънь) са стратай пачатковага jь‑ (гл. з).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пагі́белька ’нізкае месца’ (Мат. Гом.). Да гібаць ’гнуць’ (гл.) з суф. ‑ель‑к‑ (параўн. Сцяцко, Афікс. наз., 38, 98). У семантычных адносінах цікавы прыметнік гібкі ’багністы’ (Сл. ПЗБ) таго ж кораня.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дапасава́ць сов.
1. (да чаго) согласова́ть (с чем);
д. прыме́тнік да назо́ўніка ў ро́дзе, лі́ку і скло́не — согласова́ть прилага́тельное с существи́тельным в ро́де, числе́ и падеже́;
2. приспосо́бить, примени́ть;
д. но́вае тэхні́чнае прыстасава́нне — примени́ть но́вое техни́ческое приспособле́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дапасава́ць, ‑сую, ‑суеш, ‑суе; зак., што да каго-чаго.
1. Разм. Падагнаць; прыладзіць. Трэба дапасаваць лубяныя ніці-стужкі да дзірак такім чынам, каб ніводная кропля вады не пранікла. Маўр. // Зрабіць што‑н. супадаючым у часе з чым‑н. Дапасаваць выпуск насценнай газеты да святочнага дня. // Аднесці, прымяніць. Да Якуба Коласа, так як і да яго вялікага друга і саратніка Янкі Купалы, можна дапасаваць словы, сказаныя А. М. Горкім пра Пушкіна: «Ён у нас — пачатак усіх пачаткаў». Лужанін.
2. Паставіць залежнае слова ў тым самым родзе, ліку, склоне або асобе, у якім стаіць галоўнае слова. Дапасаваць прыметнік да назоўніка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зале́жаць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць; незак., ад каго-чаго.
1. Быць падпарадкаваным чыёй‑н. уладзе, волі. — Вучыцца трэба, Лявон.. — Каб усё ад мяне аднаго залежала, я не ламаў бы галавы. Чарнышэвіч. — Табе, па-мойму, не варта сварыцца са мною. Бо залежу ўсё-такі не я ад цябе.., — ужо з пагрозаю сказаў Кашын. Карпаў.
2. Быць абумоўленым якімі‑н. абставінамі, прычынамі; з’яўляцца вынікам чаго‑н. [Вялічку] штосьці рупіла, быццам ён стараўся і ўспомніць тое важнае, ад чаго залежаў яго лёс. Чорны. Ад .. разведкі залежала вельмі многае. Кулакоўскі.
3. Быць звязаным падпарадкавальнай сувяззю з галоўным словам ці сказам. Прыметнік залежыць ад назоўніка. Даданы сказ залежыць ад галоўнага.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каркаві́на ’карак’ (ТСБМ), ’шыя і плечы ніжэй шыі’ (КЭС, лаг.), ’свіны ашыек’ (Сцяшк., Вешт., Шатал.), да карк 1 (гл.). Словаўтварэнне даволі празрыстае: каркав‑іна (першая частка — прыметнік з суфіксам ‑ав, другая — суфікс ‑іна).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пу́жліс ’рыхлы качан капусты’; перан. ’ганарлівец’ (воран., Сл. ПЗБ). Паводле Грынавяцкене і інш. (LKK, 16, 187), з літ. pūžlys ’малога росту, таўсцяк, хілае дзіця’, параўн. прыметнік літ. дыял. pužas ’круглы; пукаты; малы, але тоўсты’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пухо́ны ’пухлы, пышны (пра хлеб, булкі, аладкі)’ (Шат.; бяроз., Сл. ПЗБ), пуха́ны ’тс’: пуханы хлеп у дзірачках (віл., Сл. ПЗБ). Дзеепрыметнік ад пу́хаць або прыметнік ад пух ’мякіна, высеўкі’ (< *pux‑ъnъ), параўн. пушо́ны (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Туды́й ‘які пралягае там (аб шляху, дарозе)’: туда́я дарога калю́гвіста (Нас.). Прыметнік, утвораны ад прыслоўя туды́ (гл.) і неасабовага займенніка *jь ‘той’, які ўтвараў поўныя прыметнікі (*novъ + jь ‘новы’, у паўночна-ўсходніх гаворках — новый).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)