Вані́ты ’стан, калі чалавеку моташна, млосна; моташнасць, млоснасць’ (КЭС). Запазычана з польск. wonity, якое з’яўляецца дэвербатывам ад monitować (Брукнер, 630). Гл. ванітаваць, ваміт.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Наспара́цца ’набрацца, назапасіцца’ (віл., Жыв. сл.). Калі гэта не апіска (гл. настарицца), то хутчэй за ўсё да спор ’прыбытак, нарашчэнне’, параўн. наспарыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пляску́шка ’пастка (на мышэй)’ (шальч., Сл. ПЗБ). Відаць, баптызм. Параўн. літ. pliaukšt ’лясь! ляп! бразь! бах! шчоўк!’ — перадае гук, калі раптоўна зачыняецца пастка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ра́птам, прысл.
1. Знянацку, нечакана, неспадзявана. І такая раптам спакуса з’явілася ў Міхася націснуць на курок, што аж галава закружылася. Якімовіч. Насцярожанае маўчанне ночы парушылася раптам нечаканым раскатам грому. Васілевіч. [Толяк] раптам заўважыў, што .. [Зося] зграбная і прыгожая. Чорны. // Ураз, адразу. Страляніна пачалася раптам. Тармола. Пачалася мітусня, страляніна. Маўклівы цёмны лес раптам ажыў, напоўніўся шумам, трэскам сухога галля і зламаных дрэў. В. Вольскі.
2. у знач. узмацняльнай часціцы. Адпавядае па значэнню словам: «калі», «а калі», «а што, калі» і пад. [Васіль:] — Быў міг, калі я падумаў: а раптам не прыйдзеш? Шамякін. — Хутчэй збірайся! — Я зранку яшчэ сабралася, — адказала Марына, — але трывожылася, раптам ты білетаў не дастанеш. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Выплыва́ннік ’ранні баравік (яны растуць, калі «выплывае» жыта)’ (З нар. сл., навагр.), выплыва́нік, выплыва́нічак ’тс’ (Янк. I). Польск. wypływnik ’тс’. Да выплываць ’каласіцца’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вя́снішча ’галодны перыяд вясною перад новым ураджаем, калі выйшлі запасы харчоў’ (КЭС, лаг.). Да вясна́ (гл.). Утворана пры дапамозе павелічальна-зневажальнага суф. ‑ішч‑а.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кны́пус ’той, каго прырода абдзяліла ростам’ (Нар. лекс.). Магчыма, запазычанне з ням. Knirps ’карапуз, малыш’. Калі гэта так, слова падвяргалася лацінізацыі ў бурсацкай мове.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Па́скабкі, паскыбкі ’астаткі ад валакна канапель, калі ўюць вяроўкі’ (Бяльк.). З паскубісі. Да паскубці < скубці (гл.). Словаўтваральныя фарманты (па‑ і ‑к‑) маюць дэмінутыўнае значэнне.⇉
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пу́мні ’месца, дзе пальцы сутыкаюцца з пясцю, калі рука сціскаецца ў кулак’ (пін., Сл. Брэс.). Магчыма, утворана ад мяць, мну (*по‑мні/*па‑мнП).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
афекта́цыя, ‑і, ж.
Незвычайная ўзрушанасць, штучнасць у манерах, паводзінах, прыўзнятасць у мове. Калі аднойчы на пасяджэнні бюро райкома ўстала пытанне аб замене старшыні ў заняпалым калгасе «Маяк», .. [Сцяпан Апанасавіч] папрасіў слова і без усякай асаблівай афектацыі сказаў, што калі б члены бюро даверылі яму, ён паехаў бы туды працаваць. Краўчанка.
[Лац. affectatio.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)