непасе́длівы, ‑ая, ‑ае.
Які не можа доўга ўседзець або пабыць на адным месцы. Паўлік каржакаваты, затое вельмі рухавы і непаседлівы. Гроднеў. // Уласцівы такому чалавеку. Непаседлівай, неўгамоннай натуры. Лены ніяк не пасавала сядзець злажыўшы рукі. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вужэ́лак ’маленькі сабака’ (Гарэц., Др.-Падб.); ’маленькі, вельмі рухавы, пралаза’ (З нар. сл.). Запазычанне з польск. wyżelek — памянш. ад wyżeł ’паляўнічы сабака’. Параўн. вужлянак. Гл. выжал.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бо́рзды, ‑ая, ‑ае.
Хуткі, жвавы. На парозе паказаўся Мікіта, пачырванеўшы ад холаду і борздай хады. Колас. Рыпнулі дзверы, і борздыя, таропкія крокі сталі набліжацца. Пестрак. // Рухавы, жывы. [Чалавек] зірнуў на нас борздымі чорнымі вочкамі, якія, здаецца, здольны пранізаць навылет. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
знахо́длівы, ‑ая, ‑ае.
Які ўмее лёгка і хутка выходзіць з цяжкага становішча; здагадлівы, дасціпны. [Васілю Макаравічу] падабаўся гэты рухавы, знаходлівы, смелы хлопец, вясёлая неўгамаваная душа. Шчарбатаў. Дасціпная, знаходлівая ва ўсіх іншых спрэчках і гаворках, тут.. [Маша] баялася, каб не сказаць глупства. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Матаровы 1 ’даўжынёй у 1 метр’ (віл., Жыв. сл.). Да мэтра 1 ’адзін кубічны метр дроў’.
Матаровы 2 ’хуткі, рухавы’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). З польск. motorowy < motor, матор (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
немалады́, ‑ая, ‑ое.
Сярэдніх год; пажылы. Немалады ён — мой равеснік, Але рухавы, як юнак. Колас. Шафранскі быў чалавек ужо немаладога веку, трошкі грузнаваты. Сабаленка. — Што гэта, дзядзька? — запытаў Анатоль у немаладога ўжо, з мноствам зморшчынак на буйным твары суседа. Мыслівец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Право́рны ’рухавы, спрытны’ (ТСБМ), право́ра ’рухавы хлопчык або дзяўчынка’ (Нас.), рус. прово́рный, прово́р ’спрытны чалавек’, укр. прово́рний ’тс’, проворя́ка ’рухавая, спрытная асоба’. Хутчэй за ўсё, запазычана з рускай мовы, што канстатуецца і для ўкраінскай (ЕСУМ, 4, 592). Рускае слова звязваюць з балг. прови́рам ’прасоўваць’, літ. varyti ’гнаць’, лат. vert ’бегаць’ (Фасмер, 3, 372). Параўн. віру́тнік ’узбаламучаны, кручаны чалавек; злачынец, злодзей’ (гл.), увера́цца ’чапляцца’ (гл.). Варбат рэканструюе прасл. *provorь < *proverti (Супр. чыт., II, 15; Слав. языкозн., XII, 119). Гл. таксама Калашнікоў, ОЛА, Исследов., 1994–1996, 217–218.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жэ́ўжык ’свавольнік, гарэза’. Рус. дыял. кур., зах., паўд., смал. же́вжик ’невялікі, але рухавы чалавек’, же́вжик ’вяртлявы, рухавы чалавек’, ’верабей’, ст.-укр. з 1651 г. (Хрэст.). Усх.-слав. жартаўлівае (Булахоўскі, Нариси загального мовознавства, 1959, 108) слова можа быць узведзена да прасл. формы *žьv‑, што чаргуецца з *živ‑ (гл. жывы і жвавы). Супрун, Бел.-польск. ізал., 126. У слове жэўжык другое ж, відаць, у той ці іншай меры адлюстроўвае ўплыў першага ж, а значыць, можа разглядацца як рэдуплікаванае, што для жартаўлівага слова цалкам зразумела. Суфікс ик (> ‑ык) часта выкарыстоўваецца для назваў асоб.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рахлю́ддзе (рахлю́дзьдзя, ряхлюдзьдзя) ’старое парванае адзенне, старызна, рыззё’ (Бяльк.). Параўн. рус. ру́хлядь ’тс’, што да рухло ’рухомая маёмасць’ (Фасмер, 3, 524), параўн. рухлявы ’рухавы’ (гл.). Аналагічна да рухомы ’тс’ і рухомасць ’рухомая маёмасць’ (гл.). Да рахацца (гл.)?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прэ́нткі, прэ́ндкі, прэ́нкі ’хуткі, жвавы, рухавы’ (Сл. ПЗБ, Скарбы, ЛА, 3), сюды ж прэ́нтка, прэ́ндка, прэ́нтко, прэ́нка, прэ́нко, прэ́нько ’хутка (ісці, ехаць)’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 2), прендко ’тс’ (навагр., Шн. 2). З польск. prędki, prędko ’тс’. Параўн. пру́дкі, пру́ткі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)