находи́ть​II несов. (на кого, что)

1. нахо́дзіць; (наталкиваться — ещё) трапля́ць;

ту́ча нахо́дит на со́лнце хма́ра нахо́дзіць на со́нца;

находи́ть на мель нахо́дзіць (трапля́ць) на мель;

2. перен. нахо́дзіць; (охватывать) апано́ўваць (каго, што);

на него́ ча́сто нахо́дит тоска́ на яго́ ча́ста нахо́дзіць (яго́ ча́ста апано́ўвае) туга́;

3. (собираться, скопляться) нахо́дзіць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нане́сці¹, -нясу́, -нясе́ш, -нясе́; -нясём, -несяце́, -нясу́ць; -нанёс, -не́сла і -нясла́; -нясі́; -не́сены; зак.

1. чаго. Прынесці ў нейкай колькасці.

Н. грыбоў.

Н. падарункаў.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго-што на каго-што. Наштурхнуць цячэннем вады, ветрам і пад. (разм.).

Лодку нанесла на мель.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), безас., каго-што. Нечакана з’явіцца, трапіць на каго-, што-н. (разм.).

Нанесла чужынцаў у вёску.

4. што на што. Занесці, адзначыць якія-н. даныя.

Н. азёры на карту.

5. што. Прычыніць, зрабіць (тое, што абазначана назоўнікам).

Н. ўдар.

Н. паражэнне.

|| незак. нано́сіць, -но́шу, -но́сіш, -но́сіць.

|| наз. нанясе́нне, -я, н. (да 4 і 5 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Вы́мал ’мель, каса, абмялелае месца’ (Гарэц.). Рус. вы́мол ’яма, калдобіна’, укр. ви́мул ’яма, выбітая вадой’ (Марусенка, Полесье, 221), польск. wymuł ’канава, паглыбленне, вымытае вадой’, в.-луж. wumuł, чэш. výmol, славац. výmoľ ’тс’. Ад vymeti (гл. малоць) з нулявым афіксам (Гл. Махэк₂, 368). Памылкова Нітшэ (66), які звязвае гэта з мул ’іл’. Адносна вакалізму назоўніка гл. Варбот, Словообр., 24, 29.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

бар ​1, ‑а, м.

1. Невялікі рэстаран або частка рэстаране, дзе наведвальнікаў абслугоўваюць ля высокай стойкі. У бары былі асобныя пакоі, дзе сталыя наведвальнікі маглі займацца картачнай гульнёй. Лынькоў.

2. Невялікі буфет або аддзяленне ў шафе, буфеце для він.

[Англ. bar.]

бар ​2, ‑а, м.

Спец. Адзінка вымярэння ціску.

[Ад грэч. baros — цяжар.]

бар ​3, ‑а, м.

Падводная пясчаная наносная мель у прыбярэжнай паласе мора перад вусцем ракі.

бар ​4, ‑а. м.

Спец. Галоўная рабочая частка ўрубавай машыны і горнага камбайна, якая ўгрызаецца ў народу.

[Англ. bar.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Пало́й ’вада, якая з’яўляецца ў час адлігі над лёдам, верхаводка’ (Бір. Дзярж.), ’лівень’ (Сл. ПЗБ). Рус. полой ’глыбокая лагчына, дзе ў паводку застойваеца вада’, укр. полій ’верхаводка, вада над лёдам’, ст.-рус. полой ’глыбокая прырэчная лагчына, дзе ў паводку застойваецца вада; рукаў ракі’, серб.-харв. nÓAÓj ’пойма; мелкае месца, мель; перакат’. Прасл. polojь. Ад politicliti (гл. ліць) з суф. -6 і апафоніяй у корані.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сади́ться​I несов.

1. садзі́цца; (усаживаться — ещё) уса́джвацца; (только в повелительном наклонении, при приглашении сесть) сяда́ць;

сади́тесь, пожа́луйста сяда́йце, калі́ ла́ска;

2. (о тканях) збяга́цца;

3. (о солнце) захо́дзіць;

4. (оседать) асяда́ць, садзі́цца;

5. (опускаться — о пыли, снеге, копоти и т. п.) садзі́цца;

◊

сади́ться на мель садзі́цца на мель;

сади́ться в кало́шу разг. садзі́цца ў галёш;

сади́ться в лу́жу разг. садзі́цца ў лу́жыну.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Крэж 1 ’дрэва, у якім асяродак не ў цэнтры’ (Шатал., Клім.), ’унутраная амярцвелая частка дрэва’ (Жыв. сл.), ’хвоя з крохкай і цвёрдай драўнінай’ (ТС). Рус. кряж ’вялікае моцнае дрэва’, ’калодны вулей’, ст.-рус. кряжь ’брус’. Першапачаткова ’круглы брус’ да прасл. kr^gъ ’круг’ з іншай ступенню аблаўта (прасл. kręg‑jь) (Фасмер, 2, 391).

◎ Крэж 2 ’прыбярэжная мель на возеры’ (Нар. лекс.). Укр. кряж ’бугор’. Да * kręg‑jь ’акруглы’. Гл. крэж©.

◎ Крэж 3 ’абрыў на дне возера; паглыбленне, яма’ (Яшк.). Гл. крэж 2.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Мел 1 ’мяккі белы вапняк, які ўжываецца для пабелкі, чысткі, пісання’ (ТСБМ, Бяльк., ТС, Ян.; слаўг., Яшк.), слаўг. ме́ла ’тс’ (Яшк., Бяльк.)., мел ’гліна’ (Ян.). Рус. мел, ст.-рус. мѣлъ ’мел’, ’пыл, пясок’; польск. miał ’тс’, miałki ’плыткі’, ’дробны’, н.-луж. měł ’крухмал’, в.-луж. mjeł, měł, н.-луж. rěcny mił ’плывун у рацэ’, mělny ’тонкі, дробны’, ст.-чэш. měl ’прыбярэжны пясок’, валаш. měľ ’дробная мука, соль’, ст.-серб. мѣль, істрыйск. melj ’дробны пясок’, ’урадлівая зямля’, славен. mȇl, mil ’пясок, рачны пясок’, ’друз’, балг. мел ’сыпкая скала, пясчаная глеба’, мель ’роў’, ст.-слав. мѣлъ ’вапна, вапняк’. Прасл. mělъ доўгая ступень чаргавання галоснай ад mělti ’малоць’. Генетычна блізкімі з’яўляюцца літ. smėlỹs, smiltìs ’пясок’, лат. smẽlis ’тс’ і літ. smilỹnė ’пяскі’, ’меліна’, гоц. smals ’дробны’, нарв. smola ’пакрышаны, раздроблены’, ірл. smal ’пыл’ (Бернекер, 2, 48; Мес, MSL, 14, 373, Брукнер; 329; Фасмер, 2, 594; Бязлай, 2, 176; Шустар-Шэўц, 12, 896–897; 921 і 922; БЕР, 3, 724–725). Паводле Скока (2, 403), няясна, адкуль з’явілася ě ў аснове: прымаючы да ўвагі значэнне ’дробны’, прасл. mělъ можна вывесці і з і.-е. *mei‑ (> ст.-слав. мьньи, лац. minus). Параўн., аднак, Махэк₂ (349), які тлумачыць гэта другаснай даўжынёй галоснай і параўноўвае з malъ.

Мел 2 ’вадкі раствор з аўсянай мукі, з якога варыцца кісель’ (стол., Вешт.). Да мел 1. Параўн. н.-луж. měł, měłk ’крухмал’, в.-луж. měłk, woměłk, womjełk ’канцэнтраваны корм для кароў’, н.-луж. mił ’бульбяная мука’, miel ’змесціва зярнят, мука’, рус. вяц., кастр. мел ’закваска для хлебнага цеста’, паўн. ’дрожджы’.

Мел 3 ’млын’ (паўн.-усх., КЭС). Няясна. Магчыма, з ням. Mehl ’мука’ ў выніку пераносу значэння.

Мел 4 (м. род) ’мель’ (ТС). Да мель 1 (гл.). Мена канчатка (і роду), як у бел. пыл — рус. пыль.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

нанести́ сов.

1. в разн. знач. нане́сці, мног. панано́сіць, панано́шваць;

нанести́ книг нанесці́ (панано́сіць, панано́шваць) кніг;

ло́дку нанесло́ на мель ло́дку нане́сла на мель;

нанести́ на ка́рту нане́сці на ка́рту;

2. (причинить, сделать) нане́сці, прычыні́ць;

нанести́ ра́ну нане́сці ра́ну;

нанести́ уда́р нане́сці ўдар;

нанести́ уще́рб прычыні́ць (нане́сці) уро́н (шко́ду);

нанести́ убы́ток прычыні́ць стра́ту;

нанести́ оскорбле́ние абра́зіць (каго);

нанести́ бесче́стье знява́жыць го́нар (чый), знясла́віць (каго), аганьбава́ць (каго), зга́ньбіць (каго);

нанести́ пораже́ние нане́сці паражэ́нне;

нанести́ визи́т нане́сці візі́т (каму), наве́даць (каго).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Града́ ’града (у розных знач.)’ (БРС, Шат., Касп.). З прасл. *gręda. Параўн. рус. гряда́, укр. гряда́, польск. grzęda, чэш. hřada, балг. греда́ і г. д. Прасл. *gręda (значэнні: ’бэлька, перакладзіна, мураваная сцяна, градка, мель, востраў, узвышша і да т. п.’). Роднасным лічацца літ. grindà ’дошка для падлогі і да т. п.’, лац. grunda ’дах, страха, дахавыя кроквы’, ст.-ісл. grind ’рама і г. д.’ Корань *gręd‑ мае аблаўтную форму *grǫd‑, якая прадстаўлена ў бел. груд ’узгорак, груда’, гру́да ’глыба, кавалак, камяк’, рус. гру́да, укр. гру́да́, чэш. hruda, hrud, польск. gruda, grąd і г. д. Агляд гл. у Трубачова, Эт. сл., 7, 120–122, 146–148 (з літ-рай).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)