Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Каро́віцца ’брыдзіцца, гідзіцца’ (Яўс.), да карожыцца (гл.) пад уплывам карова.

Каро́глі ’пяць невялікіх кавалкаў кола (Для гульні)’ (Шп.). Няясна.

Каро́дзіць ’бурчаць’ (Я’руш.). Гл. парадзіцца.

Каро́жыцца ’капрызіць’ (ДрУПадб.), ’капрызіць’, ’рабіць сутаргавыя рухі’ (Гарэц.). Парсун, карова (гл.).

Каро́за1 ’капрыза’ (Я уе.* Янк. Min·.). Параўн. славен. kotu&e ’дрэнны Конь’, приоЛ, kbruźa (Куркіна Этымалогія, 1970, 95).

Каро́за2 ’сойка’ (Гарэц.)-. Этымалогій адсутнае (гл. ФіісМгср, 2. ©Ш).

Каро́зленькі ’Закарузлы’ (Мар. од.). Да кара (Фасмер, % 78). Больш ’надзейна да карузлы, (гл.).

Каро́ль1 укр. король, рус. король, чэш. král, в.-луж. kral, польск. król, балг. крал, серб.-харв. кра̑љ, славен. kralj, прасл. korlь. Традыцыйная этымалогія зводзіцца да запазычання у якасці тытула імені Карла Вялікага (як цэсар, якое зыходзіла да імені Цэзара). Запазычанне мела месца да метатэзы плаўных у славянскіх мовах, таму гэта фанетычная з’ява атрымала абсалютную храналогію (VIII–IX стст.) у адпаведнасці з даціроўкай праўлення Карла Вялікага. Калі ж не прымаць этымалогіі korlь < Karl, мы адразу пазбаўляемся крытэрыю для храналагізацыі. Існуе іншая магчымасць этымалагізацыі прасл. korlь, для якога словам-крыніцай аб’яўляецца прагерм. karla ’стары, старэйшына’ (ст.-ісл. karl ’муж знатнага роду’, фінскі германізм karilas ’стары’). Прыняцце гэтай гіпотэзы мяняе храналогію запазычання ў бок значна большай старажытнасці (Параўн. Мартынаў, Лекс. взаим., 68–71; Трубачоў, Эт. сл., 11, 82–89).

Каро́ль2 ’трус’ (Шатал., Сл. паўн.-зах.). У значэнні ’трус’ мы сустракаем у бел. дыялектах формы кролік і кроль. Апошняе, на нашу думку, з’яўляецца зваротнай дэрывацыяй ад кролік, якое запазычана з польск. królik. Польская форма, у сваю чаргу, з ням. Künigl < лац. cuniculus. Ням. лексема асэнсоўвалася як Nomen deminulivum ад König ’кароль’ (Бернекер, 572; Фасмер, 2, 380).

Каро́н, клясці ў карон ’праклінаць не на жыццё, а на смерць’ (Нар. словатв.). Ад карай (выраз, мабыць. звязаны з бытам беларускіх татараў). Націскное а перайшло ў о.

Каро́на, укр. корона, рус. корона. Запазычанне з польск. korona, якое ад лац. corona ’вянок’ (Булыка, Запазыч., 172; Бернекер, 574; Фасмер, 2, 334).

Каро́нка (у маладой) (Зав.), да карона.