Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
по́куцьж. кра́сный у́гол
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
по́куць, ‑і, ж.
Вугал, кут у хаце, дзе віселі абразы і стаяў стол, за які садзілі паважаных гасцей. Недзе было Міхалу дзецца, калі жанкі і дзяўчаты з песнямі і кветкамі хлынулі вечарам у хату і паставілі на покуць першы сноп жыта.Васілевіч.Вось і на гэты раз.. [Хлор] не заставіў сябе доўга чакаць і першым усеўся на покуці, як дома.Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
По́куць ’кут у хаце, дзе віселі абразы і стаяў стол’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’галоўны кут у хаце’ (Сцяшк. Сл.), ’ганаровае месца ў куце пад абразамі’ (Нас.), по́кут, по́куць ’тс’ (Бяльк.), по́куць, по́куцье ’тс’ (ТС). Укр.по́куть, по́куття ’тс’, рус.покуть ’тс’. Этнаграфічныя адпаведнікі ёсць у ст.-швед.drotsäte ’ганаровае месца’ < швед.дыял.dröste ’лаўка ля сцяны насупраць уваходных дзвярэй; ганаровае месца’; літ.krikštãsuolė ’ганаровае месца, дзе дзве лавы сыходзяцца за сталом, утвараючы кут’, таксама krikštãsuolis ’тс’, рус.красный угол ’тс’ (Непакупны, Общ. лекс., 56–57). Ад по- і кут (гл.), да семантыкі гл. кут ’пачэснае месца ў хаце’ (Шат.), першапачаткова, відаць, ’найбольш абароненае месца’, як бачна з пакутаць ’загарадзіць’, гл. кутаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Наку́тнік ’набожнік, рушнік, які вешаюць на абразы’ (Мат. Гом.). Да кут ’вугал, покуць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
When the cat’s away the mice will play
Ко́тка з ха́ты, мы́шы на по́куць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
◎ Пасажон ’покуць’ (Кольб.). У выніку кантамінацыі словазлучэння з прыметніка (паводле паходжання — дзеепрыметніка залежнага стану прошлага часу po‑sad‑j‑enъ, які з po‑saditi ’пасадзіць’) і назоўніка kętь > Kyr. Да садзіць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чэ́рствы, ‑ая, ‑ае.
1. Які страціў свежасць, мяккасць, стаў цвёрдым, сухім. Чэрствая булка. □ Калі акраец хлеба браў ты Рукой шурпатай са стала, Скарынка чэрствая, як праўда, Тваім пасведчаннем была...Грахоўскі.На покуць, На шчаслівы стол Няхай пачэсна завітае Хлеб чорны Чэрствы, як падзол, І соль, Як ветразя світанне.Барадулін.// Закарузлы, зацвярдзелы; жорсткі. З громам і маланкай ходзяць хмары, І грукоча дождж па чэрствай глебе.Хведаровіч.У вятрах, у клубах пылу, у громе страпянецца чэрствая зямля.Вялюгін.
2.перан. Нячулы, бяздушны. Чэрствы чалавек. □ Жах агарнуў.. [Клаву]. «Чаму ніхто не ратуе.. [хворага Паўлоўскага], што гэта за чэрствыя людзі! Я памагла б ім ратаваць яго».Чорны.[Настачка] не хацела паказаць.. [слёз] сваёй чэрствай сястры.Ракітны.// Які сведчыць пра нячуласць, бяздушнасць. Чэрствае слова. Чэрствы позірк. □ І пэўна не скажа патомкам Радзіма, Што з чэрствай душою прыйшоў я на свет.Гілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
По́- прыстаўка для абазначэння розных прасторавых, часавых і іншых адносінаў. Надае значэнні: назоўнікам — ’прадмет, падобны да таго, што названа ўтваральным словам, але не з’яўляецца ім у поўнай меры’: по́гуд ’невыразны гул’ (Сцяшк. Сл.), по́кут ’покуць’, по́кліть ’свіран, клець’ (Тарн.); прыметнікам і прыслоўям — ’некаторае ўзмацненне якасці’ ці ’прысутнасць яе ў малой меры’: по́даўна ’даволі даўно, даўнавата’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. ПЗБ, ТС), по́дыўна ’тс’ (Бяльк.), по́даўка, по́цесна ’цеснавата’, по́вісокі ’высакаваты’, по́малы ’малаваты’, по́цемна ’цемнавата’, по́весел ’пад чаркай’ (Нас.), по́велікі ’велікаваты’ (ТС). Паводле Цвяткова, по‑ ў апошніх формах генетычна суадносіцца з паказчыкам вышэйшай ступені параўнання ў балгарскай мове: по‑висок ’вышэйшы’ (Цвяткоў, Запіскі, 51); а таксама ў македонскай мове: помлад ’маладзейшы’. У тым жа значэнні вядома большасць славянскіх моў: укр.по́широкий ’трохі шырэйшы’, по́твердний ’цвердаваты’, польск.pobielawy ’белаваты’, чэш.posilný ’даволі моцны, трохі мацнейшы’, в.-луж.počorni ’чарнаваты’, н.-луж.pocarny ’тс’, славен.počrn ’тс’, серб.-харв.подобар ’даволі добры’; гэта дазваляе рэканструяваць праслав.*po‑ з адпаведным значэннем, параўн. лат.padargs ’задарагі, дарагаваты’, што выводзіцца са значэння ’пасля, за’ адпаведнага прыназоўніка (ESSJ, 1, 189; БЕР, 5, 395; Скок, 2, 692–693; ESJSt, 11, 667), гл. па1, па2.