угада́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.

1. што. Вызначыць, выявіць што‑н. па якіх‑н. нязначных прыкметах; здагадацца аб чым‑н. Тым часам падышоў і брыгадзір. Міхась нясмела зірнуў на яго, стараючыся ўгадаць яго настрой. Якімовіч. Свідраль непрыкметна сачыў за выразам твару Пазняка, жадаючы ўгадаць, з добрым ці благім намерам завітаў ён у позні час пры такім няважным надвор’і. Дуброўскі. Па пытаннях, якія гадаваў Кавалеўскі, па тым, чым цікавіўся, неўзабаве можна было ўгадаць і кірунак, у якім ішлі яго думкі. Карпаў. // Прадугледзець, прадбачыць што‑н. — Трэба дбаць не пра аднаго, а пра сотні чалавек, ды ўсё абдумаць, угадаць. Мележ.

2. каго-што. Раскрыць, распазнаць сэнс, сутнасць каго‑, чаго‑н. Вядомы акцёр і рэжысёр, Галубок прафесійным чуццём угадаў у Міхасю драматурга. Рамановіч.

3. каго-што. Разм. Пазнаць у чым‑н. знаёмы прадмет, у кім‑н. знаёмага чалавека. — Памыйся, — прапанавала .. [Паўлу] Маша, — а то і не ўгадаць цябе. Гроднеў. Павел Іванавіч зноў паказвае рукою, але адчувае, што здалёк Надзя можа і не ўгадаць гэтага дома. Кулакоўскі.

4. Выпадкова даць правільны адказ, мець рацыю, падставы; адгадаць. — Ты на яго ані не падобна, — сказаў Федзя. — Угадаў! — скупа ўсміхнулася Галя. — Гэты — айчым. Мой тата памёр у сорак сёмым, калі мне было паўгода. Ваданосаў. — Ты не з горада, часамі? — запытаў Анікей. [Рыгор:] — Угадаў, браце... Гартны.

5. Разм. Патрапіць добра зрабіць што‑н. [Дзед Рыгор:] — А ямку мы з табой выкапаць якраз угадалі. Бачыш, як прасторна ў ёй карэнням. Бяганская.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

твой мест., м. твой (род. твайго́, дат. твайму́, вин. твайго́, твор., предл. тваі́м); ж. твая́ (род., дат., предл. тваёй, вин. тваю́, твор. тваёй, тваёю); ср. тваё (род. твайго́, дат. твайму́, вин. тваё, твор., предл. тваі́м); мн. твае́ (род., предл. тваі́х, дат. тваі́м, вин. твае́, тваі́х, твор. тваі́мі);

твой сын твой сын;

из твоего́ до́ма з твайго́ до́му;

твоя́ во́ля твая́ во́ля;

твой вопро́с тваё пыта́нне;

с твоего́ согла́сия з тваёй зго́ды;

твои́ми стара́ниями тваі́мі стара́ннямі;

здесь всё твоё тут усё тваё;

◊

что твой… як той…;

что твой солове́й як той салаве́й;

на что твой… куды́ той…, (очень) на што (ужо́), да чаго́ (ужо́), ве́льмі;

по-тво́ему па-тво́йму.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

man

I

1.

pron indef (ва ўскосных склонах man замяняецца на éiner: G éines, D éinem, a éinen) не перакладаецца, ужываецца ў якасці дзейніка ў няпэўна-асабовых сказах:

~ sagt — ка́жуць

~ kann nie wíssen — ніко́лі не вядо́ма

~ muss das tun — трэ́ба гэ́та зрабі́ць

~ darf das nicht tun — гэ́тага рабі́ць не́льга

2) ужываецца ў няпэўна-асабовых пабуджальных сказах:

~ stélle sich vor — уяві́це сабе́

wenn éinem nicht wohl ist, bleibt ~ líeber zu Háuse — калі́ хто-н. дрэ́нна сябе́ адчува́е, няха́й застае́цца до́ма

II

prtc разм. то́лькі

er soll es ~ versúchen! — хай то́лькі паcпрабу́е!

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

КУПА́ЛЫ Я́НКІ ЛІТАРАТУ́РНЫ МУЗЕ́Й Засн. ў 1944 у Мінску, адкрыты 20.9.1945. Размяшчаўся ў будынку б. Дома прафсаюзаў (пл. Свабоды, 23), з 1950 — у б. доме Саюза пісьменнікаў Беларусі (вул. Энгельса, 21), з 1959 у спец. будынку, пабудаваным на месцы дома, дзе ў 1927—41 жыла сям’я Я.Купалы (вул. Я.Купалы, 4). Стваральнік і першы дырэктар музея — жонка Я.Купалы У.Ф.Луцэвіч. Пл. экспазіцыі 492 м​2. Захоўвае прадметы духоўнай і матэрыяльнай культуры (каля 35,2 тыс. адзінак, у т.л. 27,3 тыс. асноўнага фонду), звязаныя з жыццём і грамадскай дзейнасцю Я.Купалы. Кніжны фонд налічвае 6500 экз., у т.л. ўсе прыжыццёвыя выданні кніг Я.Купалы, 1111 кніг з Віленскай бібліятэкі-чытальні Даніловіча «Веды», дзе Я.Купала працаваў бібліятэкарам; перыяд. выданні 1905—42: газеты «Наша ніва» (1906—15), «Северо-Западный край» з першай публікацыяй верша «Мужык», «Наша доля», «Звон», «Рунь», «Беларусь», «Беларускае жыццё», «Голас Беларуса», «Наша думка», «Беларуская думка», асобныя нумары час. «Лучынка», «Саха», «Вольны шлях», «Маладняк», «Зоркі», «Малады араты», «Чырвоны сейбіт», «Беларускі каляндар» (1909—17) і інш., газеты і лістоўкі перыяду Вял. Айч. вайны і перыёдыка пасляваен. часу з творамі Я.Купалы; публікацыі пра яго на бел., рус., укр., груз., арм., літ., лат., славенскай, эст., балг., польск., чэш., англ., ням., франц., ісп., кіт. і інш. мовах свету, у т.л. кніга аднаго верша «А хто там ідзе?» на 83 мовах. Фонд рукапісаў Я.Купалы (больш за 1240 адзінак) захоўвае рукапісы твораў, аўтарызаваныя машынапісныя лісты, кнігі паэта з дарчымі надпісамі. У фотаархіве музея (3594 адзінкі) фотаздымкі Я.Купалы 1888—1942, яго родных, групавыя здымкі з пісьменнікамі, дзярж. і грамадскімі дзеячамі, сябрамі, знаёмымі і інш., а таксама фотаздымкі святаў паэзіі ў Мінску, Вязынцы, Ляўках, Акопах, вечароў у гонар паэта, купалаўскага фотапленэру, рэсп. і міжнар. Купалаўскіх чытанняў і інш. У кінафонавідэаархіве музея (каля 230 адзінак) фоназапісы выступленняў Я.Купалы, успамінаў пра паэта яго родных і блізкіх, бел., рас. і інш. пісьменнікаў, дзеячаў мастацтва і інш. Асобны раздзел фанатэкі складае муз.-літ. Купаліяна: песні і рамансы на словы паэта, драм. творы Я.Купалы ў выкананні артыстаў тэатраў, радыё і тэлебачання. Зберагаюцца дакумент. кадры кінахронікі пра жыццё і творчасць, пахаванне Я.Купалы ў 1942 у Маскве, перапахаванне ў 1962 у Мінску, кадры кіначасопісаў «Савецкая Беларусь», прысвечаных юбілеям Я.Купалы, кінафільмы «Янка Купала. Жыццё і творчасць», «Паўлінка», «Раскіданае гняздо» і інш., дыяфільмы «Янка Купала» (1955, 1982). З 1991 фарміруецца калекцыя відэастужак: фільм «Ніколі я не паміраў», запісы вечароў і тэлеперадач, прысвечаных Я.Купалу, спектакляў «Тутэйшыя», «Паўлінка» і інш. У фондзе выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва (больш за 2000 адзінак, у т.л. больш за 1000 адзінак маст. Купаліяны) прыжыццёвыя партрэты паэта работы Дз.Полазава (1921), Я.Кругера (1923), працы, прысвечаныя Я.Купалу або сюжэтам з яго твораў, жывапісцаў С.Андруховіча, Г.Бржазоўскага, М.Гусева, А.Кроля, Х.Ліўшыца, З.Паўлоўскага, М.Савіцкага, П.Сергіевіча, У.Стальмашонка, І.Стасевіча, В.Цвіркі, Я.Ціхановіча, А.Шаўчэнкі і інш.; графікаў Э.Агуновіча, М. і У. Басалыгаў, А.Кашкурэвіча, Я.Куліка, М.Купавы, Я.Раманоўскага, В.Шаранговіча; скульптараў З.Азгура, А.Анікейчыка, А.Бембеля, А.Глебава, У.Летуна, М.Палякова і інш., работы самадз. майстроў. Зберагаюцца асабістыя рэчы, дакументы, узнагароды Я.Купалы, вырабы дэкар.-прыкладнога мастацтва (вазы, дэкар. талеркі, шкатулкі) з партрэтамі паэта і выявай помнікаў яму. У экспазіцыі макеты хаты ў Вязынцы, дзе нарадзіўся Я.Купала, дачы ў Ляўках, эскізы і макеты да драмы «Раскіданае гняздо», трагікамедыі «Тутэйшыя», камедыі «Паўлінка», оперы Р.Пукста «Машэка», п’есы У.Караткевіча «Калыска чатырох чараўніц» (пра юнацтва паэта), значкі і медалі, паштоўкі з выявамі Я.Купалы, купалаўскіх мясцін. Асобны фонд музея складае архіў У. Ф.Луцэвіч (3078 адзінак): дакументы, рукапісы, эпісталярная спадчына, фотаздымкі, яе асабістыя рэчы. Фонд ушанавання памяці Я.Купалы (1100 адзінак) захоўвае ўспаміны, артыкулы і вершы, прысвечаныя Я.Купалу. Супрацоўнікі музея праводзяць святы паэзіі, выстаўкі, дні музея ў вёсках, навук. рэсп. (з 1995 міжнар.) канферэнцыі «Купалаўскія чытанні». Па ініцыятыве музея створаны Міжнар. фонд Я.Купалы, які аб’ядноўвае даследчыкаў спадчыны паэта з Беларусі, Расіі, Украіны, Латвіі, Літвы, Польшчы, Чэхіі, Англіі, ЗША. Музей падрыхтаваў і выдаў зб-кі матэрыялаў пра жыццё і дзейнасць паэта, матэрыялы міжнар. Купалаўскіх чытанняў, бібліяграфіі твораў Я.Купалы, успаміны, буклеты пра яго. Музей мае 4 філіялы: Купалы Янкі літаратурнага музея філіял «Акопы», Купалы Янкі літаратурнага музея філіял «Вязынка», Купалы Янкі літаратурнага музея філіял «Ляўкі», Купалы Янкі літаратурнага музея філіял «Яхімоўшчына». На матэрыялах фондаў музея створаны Купалаўскі мемарыяльны запаведнік «Вязынка», Купалаўскі мемарыяльны запаведнік «Ляўкі», музей-кватэра Я.Купалы ў Пячышчах (Татарстан, 1975), гісторыка-літ. музей «Над ракой Арэсай» у калгасе «Чырвоная змена» Любанскага р-на (1980), музеі ў школах імя Я.Купалы ў в. Сеніца Мінскага р-на (1982) і в. Бяларучы Лагойскага р-на (1998).

Літ.:

Літаратурны музей Янкі Купалы. Мн., 1981;

Святло Купалава Дому. Мн., 1998.

Ж.К.Дапкюнас.

Купалы Янкі літаратурны музей.
Купалы Янкі літаратурны музей. Рабочы кабінет паэта.
Купалы Янкі літаратурны музей. Фрагмент экспазіцыі.

т. 9, с. 33

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

place​1 [pleɪs] n.

1. ме́сца (у розных знач.);

a meeting place ме́сца для схо́даў, сустрэ́ч;

a place of birth ме́сца нараджэ́ння;

change places with smb. памяня́цца ме́сцамі з кім-н.;

move from place to place пераязджа́ць, перахо́дзіць з ме́сца на ме́сца;

save a place заня́ць ме́сца;

in places ме́сцамі;

In places, there was paint on the floor. Месцамі на падлозе была фарба.

2. мясцо́васць;

a country place се́льская мясцо́васць

3. паса́да, слу́жба

4. дом; жыллё;

Let’s have dinner at my place. Давай паабедаем у мяне дома.

5. sport месца;

He is in the second place. Ён на другі́м ме́сцы.

♦

all over the place infml

1) усю́ды

2) у беспара́дку;

fall into place ста́віць на сваё ме́сца;

in the first/second place па-пе́ршае/па-друго́е;

in one’s place на чыі́м-н. ме́сцы;

in high places у высо́кіх ко́лах;

in place of smb. заме́ст каго́-н.;

out of place недарэ́чны;

put someone in their place паста́віць каго́-н. на ме́сца;

take place адбыва́цца, здара́цца

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ад, ада предлог с род.

1. в разн. знач. от, ото; (при указании причины, основания или при обозначении пространственных и временных пределов — ещё) с, со;

адысці́ ад го́рада — отойти́ от го́рода;

вы́зваліцца ад прыгнёту — освободи́ться от гнёта;

ад сасны́ адлама́лася галі́нка — от сосны́ отломи́лась ве́тка;

адмо́віцца ад выкана́ння зага́ду — отказа́ться от выполне́ния прика́за;

схава́цца ад дажджу́ — спря́таться от дождя́;

ве́сткі ад бацько́ў — ве́сти от роди́телей;

піса́ць ад рукі́ — писа́ть от руки́;

ад імя́ дэлега́цыі — от и́мени делега́ции;

ключы́ ад до́ма — ключи́ от до́ма;

шрам ад ране́ння — шрам от ране́ния;

адле́гласць ад го́рада да вёскі — расстоя́ние от го́рода до дере́вни;

ачы́сціць жы́та ад мякі́ны — очи́стить рожь от мяки́ны;

ляка́рства ад ка́шлю — лека́рство от ка́шля;

рашэ́нне ад во́сьмага красавіка́ — реше́ние от восьмо́го апре́ля;

ад усяго́ сэ́рца — от всего́ се́рдца;

дрыжа́ць ад стра́ху — дрожа́ть от стра́ха (со стра́ху);

ад вясны́ да во́сені — от (с) весны́ до о́сени;

2. разг. во́зле; у;

адны́ жнуць ад ле́су, другі́я ад ракі́ — одни́ жнут во́зле (у) ле́са, други́е во́зле (у) реки́;

3. обл. (при сравнит. и превосх. ст.) чаще всего переводится конструкциями без предлогов или сравнительными оборотами с союзом чем, а также предлогами из, изо;

вышэ́й ад гор — вы́ше гор;

мацне́й ад гро́му — сильне́е гро́ма; сильне́е, чем гром;

ле́пшы ад усі́х — лу́чше всех, са́мый лу́чший, лу́чший из всех;

◊ ад сі́лы — от си́лы;

час ад ча́су — времена́ми, вре́мя от вре́мени

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

калі́

1. нареч., вопр. когда́;

к. ж вы пры́йдзеце? — когда́ же вы придёте?;

калі́ гэ́та бу́дзе? — когда́ э́то бу́дет?;

2. нареч. (в какое-л. время) когда́-нибудь;

ці чуў ты к. тако́е? — слыха́л ли ты когда́-нибудь подо́бное?;

3. нареч. (в будущем, не скоро) когда́-то;

к. гэ́та ён яшчэ́ прые́дзе? — когда́-то он ещё прие́дет?;

4. нареч., разг. (иногда) когда́;

к. мо́жна, к. не́льга — когда́ мо́жно, когда́ нельзя́;

5. союз временной когда́;

к. ўзышло́ со́нца, мы ўжо былі́ до́ма — когда́ взошло́ со́лнце, мы уже́ бы́ли до́ма;

6. союз условный е́сли; раз; когда́;

к. працава́ць, дык працава́ць — е́сли рабо́тать, так рабо́тать;

к. гля́неш з паго́рка, то ўсё ўба́чыш як на дало́ні — е́сли (когда́) взгля́нешь с холма́, то всё уви́дишь как на ладо́ни;

к. не ве́даеш, не гавары́ — е́сли (раз) не зна́ешь, не говори́;

◊ к. то́е было́ — э́то бы́ло да́вным-давно́;

як к. — когда́ как;

к. што яко́е — в слу́чае чего́;

к. ла́ска! — а) пожа́луйста; б) добро́ пожа́ловать!;

каб ды к. б — е́сли бы да кабы́;

к. рак сві́сне — когда́ рак сви́стнет;

к. на то́е пайшло́ — (в знач. вводн. сл.) е́сли на то пошло́;

каб ды к. б вы́рас у ро́це грыб — погов. е́сли бы да кабы́ вы́росли во рту грибы́;

к. худ, не лезь на кут — посл. всяк сверчо́к знай свой шесто́к; по одёжке протя́гивай но́жки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паве́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.

1. у што. Стаць цвёрда перакананым, упэўненым у чым‑н. Паверыць у свае сілы. Паверыць у перамогу. □ Праўда, у якую паверыў змоладу, якой кіраваўся ў жыцці, сапраўдная, непадробная! Навуменка. «Кахаю» я не гаварыў, Не пераконваў важка... Нашто паверыла ў парыў? Мне проста было цяжка. Дукса. // у каго. Палічыць каго‑н. здольным здзейсніць надзеі, спадзяванні. Не рабіце мне скідак, Паверце ў мяне, Як рака У вясну гэту шчыра паверыла. Мацяш.

2. Прыняць за праўду, палічыць верагодным, адпаведным рэчаіснасці. Паверыць чуткам. □ Што дарагі Якім застанецца тут, на чужыне, далёка ад роднага дома, ляжаць у сырой зямлі, у братняй магіле пры дарозе, пад зялёным узгорачкам — Міхась не мог уявіць і паверыць жорсткай яве. Машара. Канькоў нават не паверыў сваім вылічэнням. Асіпенка. Не паверыць народ Абяцанкам, Не будзе пакорны Цярпець і стагнаць. Глебка.

3. Згадзіцца з кім‑н., прыняць чые‑н. словы за праўду. [Жэня:] — Жонка друга не верыць нам, баіцца нас. Не паверыла нават мне, якому заўсёды, як брату, верыў Андрэй. Брыль. — Не, — кажа Іван, — не паверу табе: ты падманеш. Якімовіч.

4. што на каго-што. Даручыць або даверыць што‑н., спадзеючыся на цэласць, зварот даверанага, даручанага. [Усевалад:] — Ты цяпер тонка ведаеш падыспад гэтае машыны. Ты сам будзеш поўны гаспадар — я ўсё магу на цябе паверыць. Скрыган.

5. у знач. пабочн. паве́р(це), паве́рыш (паве́рыце). Ужываецца ў гутарцы для большага пераканання субяседніка. [Тодар:] — А потым аперацыю зрабілі, ды, паверыце, такую, што ніхто тут у нас і не браўся яшчэ! Нікановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пача́ць, ‑чну, ‑чнеш, ‑чне; ‑чнём, ‑чняце; пр. пачаў, ‑ла, ‑ло; заг. пачні; зак.

1. што або з інф. Прыступіць да якога‑н. дзеяння, узяцца за якую‑н. справу. Пачаць будаўніцтва дома. □ Бабка падперла рукамі шчокі і пачала смяяцца. Колас. Пчолкі выпаўзлі з калоды, Пачалі збіраць мядок. Чарот. Незнаёмы перапытаў, пэўна, толькі дзеля таго, каб пачаць размову. Ляўданскі. // Адкрыць (пра сход, пасяджэнне і пад.). Алесь пастараўся не заўважыць .. [Сабастыяна] і пачаў сход. Чорны. // без дап. Прыступіць да размовы, гутаркі, спеву. — У мяне быў таксама сынок, — пачала, памаўчаўшы, старая. — Таксама добрае сэрца. Брыль.

2. з інф. Праявіць першыя прыкметы якога‑н. дзеяння або стану. Лякарства пачало патроху дзейнічаць. Брыль. Далі пачалі мутнець і злівацца з сінню. Бядуля. [Казік] пачаў сагравацца і заснуў, як забіты. Чарнышэвіч. // Пачацца (пра з’явы прыроды). Пачаў падаць снег, густы, спорны. М. Ткачоў. Маланка пачне толькі бліскаць, Здалёку грымоты чутны, — На хвалях, нібыта калыскі, Пустыя калыша чаўны. Кляўко. / у безас. ужыв. Ноччу ішлі па бальшаку. А пачало днець, звярнулі на прасёлкі. Паўлаў. Мяне пачало хіліць на сон. Анісаў.

3. што з каго-чаго. Заняцца кім‑, чым‑н. у першую чаргу. Саўка ідзе ў Вепры — з Вепраў пачне ён сваю работу. Колас. [Зося] пачала працоўнае жыццё з таго, што прапанавалі ёй у трэсце, — стала ўчотчыцай. Кавалёў.

4. што. Прыступіць да выкарыстання, спажывання чаго‑н.; распачаць. Пачаць новую буханку хлеба.

•••

Пачаць з азоў — пачаць з простага, з элементарнага.

Пачаць здалёк (здалёку) — не адразу прыступіць да сутнасці размовы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

іго́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.

1. Прылада для шыцця — тонкі металічны шпень з завостраным канцом і вушкам для ніткі. Кравецкая іголка. Машынная іголка. Мяшочная іголка. Уцягнуць нітку ў іголку. □ Ні зямлі, ні каня.. [кравец] не меў, дома сядзеў мала, а паўвека свайго правандраваў па свеце з адмысловай іголкай, шыючы людзям кажухі.. Чорны.

2. Тонкі металічны стрыжань, звычайна з завостраным канцом, рознага прызначэння. Патэфонная іголка. Іголка для падскурных упырскванняў.

3. Ліст хвойных дрэў і кустоў. Ядлаўцовая іголка. Хвойныя іголкі. □ Хвойнік рабіўся ўсё гусцейшым і гусцейшым. Іголкі балюча калолі рукі, твар. Шамякін. // Калючка ў некаторых раслін. Шыпшынавая іголка. Кактусавая іголка.

4. Тонкая калючка на целе некаторых жывёл. На сцежку з-за сасны, вакол якой ляжала шмат галля, выкаціўся, пыхкаючы і шоргаючы сваімі іголкамі, маленькі вожык. В. Вольскі.

5. чаго або якая. Тонкі востры крышталь чаго‑н. Іголкі інею. □ Сонца залаціла стрэхі і тонкія іголкі лёду. Чорны.

6. звычайна мн. (іго́лкі, ‑лак); перан. Зласлівыя насмешкі, выказванні. Падпускаць іголкі. □ — Наогул, Шэмет дзівакаваты чалавек. Ты да яго, бывае, як ватка прыляжаш, а ён да цябе вожыкам, іголкі свае так і садзіць. Лобан.

•••

З іголкі — тое, што і з іголачкі (гл. іголачка).

Не іголка (у знач. вык.) — знойдзецца, не згубіцца.

Хоць іголкі збірай гл. збіраць.

Як іголка ў стозе сена — непрыкметны, якога нельга знайсці. — У горадзе — у натоўпе, дзе снуюць тысячы самых розных, і гарадскіх, і прыезджых, — ты будзеш як іголка ў стозе сена. Мележ.

Як на іголках — у стане нервовага ўзбуджэння, хвалявання (быць, сядзець і пад.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)