нічы́й (род. нічыйго́, дат. нічыйму́, вин. нічы́й, нічыйго́, твор., предл. нічыі́м; ж. нічыя́, ср. нічыё, мн. нічые́) мест.отриц., м., в разн. знач. ниче́й;
н. уча́стак — ниче́й уча́сток;
нічые́ рэ́чы — ничьи́ ве́щи;
нічыя́ пара́да яму́ не патрэ́бна — ниче́й сове́т ему́ не ну́жен
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гратэ́ск
(фр. grotesque, іт. grottesca)
1) мастацкі прыём, заснаваны на кантрастным спалучэнні рэальнага і фантастычнага, перавялічанага і зменшанага, трагічнага і камічнага, а таксама літаратурны ці мастацкі твор, у якім выкарыстаны такі прыём;
2) друкарскі шрыфт з раўнамернай таўшчынёй штрыхоў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
дра́ма
(гр. drama = дзеянне)
1) адзін з трох асноўных родаў літаратуры (побач з эпасам і лірыкай);
2) літаратурны твор сур’ёзнага зместу ў форме дыялогу, прызначаны для пастаноўкі на сцэне;
3) перан. падзея, якая прыносіць душэўныя пакуты (напр. сямейная д.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
над, надапредл.
1.створ., в разн. знач. над, надо;
над ле́сам наві́сла хма́ра — над ле́сом нави́сла ту́ча;
пе́сня гучы́ць над во́зерам — пе́сня звучи́т над о́зером;
мець ула́ду над кім-не́будзь — име́ть власть над ке́м-л.;
нада мно́й — надо мно́й;
ду́маць над матэрыя́ламі для газе́ты — ду́мать над материа́лами для газе́ты;
працава́ць над сабо́й — рабо́тать над собо́й;
мець перава́гу над чым-не́будзь — име́ть преиму́щество над че́м-л.;
2.створ.в сочет. смест.усе́указывает на высшее проявление свойств данного предмета;
маро́з над усі́мі мараза́мі — всем моро́зам моро́з
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рэчж.
1. Sache f -, -n, Ding n -(e)s, -e (разм. -er); Gegenstand m -(e)s, -stände;
2. (месца багажу) Gepäckstück n -(e)s, -e;
3. (мастацкі твор) Werk n -(e)s, -e, Arbeit f -, -en;
фа́йная рэчразм. ein gutes Stück (пра п’есу); ein gutes Bild (пра карціну); ein gutes Buch (пра кнігу)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
гімн
(лац. hymnus, ад гр. hymnos)
1) урачыстая хвалебная песня ў гонар багоў і герояў у Стараж. Грэцыі;
2) урачыстая песня як сімвал дзяржавы;
3) увогуле хвалебная песня або музычны твор у гонар чаго-н. (напр. г. чалавеку працы, г. жыццю).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ева́нгелле
(гр. euangelion = літар. добрая вестка)
1) раннехрысціянскія творы аб «зямным жыцці» Ісуса Хрыста, якія падзяляюцца на кананічныя (Марка, Матфея, Лукі, Іаана), уключаныя царквою ў склад Новага запавету, і апакрыфічныя;
2) перан.твор, у якім змяшчаюцца асноўныя прынцыпы чаго-н.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
прэлю́дыя
(н.-лац. praeludium, ад лац. prae = перад + ludus = ігра)
1) уступная частка музычнага твора, а таксама невялікі музычны твор без строгай формы для фартэпіяна;
2) перан. уступ да чаго-н. (напр. п. сваркі).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
ГЕРАДО́Т
(Hērodotos; каля 485, г. Галікарнас, цяпер г. Бадрум, Турцыя — каля 425 да н.э.),
старажытнагрэчаскі гісторык. Паходзіў са знатнага роду. У юнацтве ўдзельнічаў у барацьбе супраць тыраніі, пасля яе ўсталявання пакінуў радзіму, жыў на в-ве Самас. Шмат падарожнічаў, наведаў Вавілон, Фінікію, Егіпет, Кірэну, Фракію, Сіцылію, узбярэжжа Чорнага м., дзе збіраў звесткі пра скіфаў. Доўгі час жыў у Афінах, быў блізкі да Перыкла, каля 443 да н.э. перасяліўся ў г. Фурыі (Паўд. Італія). Асн. яго твор «Гісторыя» (назва ўмоўная) прысвечаны грэка-персідскім войнам (500—449 да н.э.); падзеі ў ім выкладзены да ўзяцця грэкамі г. Сест у 478 да н.э. Апісаў гісторыю краін і народаў Персідскай дзяржавы, іх побыт і культуру, даў геагр. звесткі і першае сістэматычнае апісанне жыцця і побыту скіфаў, а таксама неўраў, што жылі ў бас. Прыпяці. Названы сучаснікамі «бацькам гісторыі». Пазней вучоныя падзялілі яго твор на 9 кніг і кожную назвалі імем адной з 9 муз. 4-я кніга — «Мельпамена» прысвечана Скіфіі і яе наваколлю. Гэта самая ранняя пісьмовая крыніца звестак і пра насельніцтва тэр. Беларусі, з якім звязваюць герадотавых неўраў і будзінаў.
Тв.:
Рус.пер. — история. Кн. 1—9. М., 1993;
У кн.: Геродот. Греко-персидские войны... М., 1994.
Літ.:
Лурье С.Я. Геродот. М.; Л., 1947;
Доватур А.И., Каллистов Д.П., Шишова И.А. Народы нашей страны в «Истории» Геродота. М., 1982;
Рассадзін С.Я. Герадотавы андрафагі // Весці АН Беларусі. Сер. грамад. навук. 1992. № 3—4;
Яго ж. Будзіны, неўры ці скіфы?: Прабл. дачынення Герадотавых плямёнаў да тэрыторыі Беларусі // Актуальныя пытанні гісторыі Беларусі ад старажытных часоў да нашых дзён: Зб.арт.Мн., 1992.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
«ДЗЯ́ДЗЬКА АНТО́Н»,
перакладны творбел. л-ры 19 ст. Пераклад зроблены з польск. агітацыйнай брашуры «Бацька Шыман», якая з’яўляецца перапрацоўкай рус. публіцыстычнай брашуры А.Іванова (В.Варзара) «Хітрая механіка» (Цюрых, 1874). Выдадзена ў 1892 М.Абрамовічам у Тыльзіце (на тытуле для канспірацыі пазначана Вільня) пад назвай «Дзядзька Антон, або Гутарка аб усім чыста, што баліць, а чаму баліць — не ведаем...». Да тыльзіцкага выдання мела дачыненне інтэрнац. студэнцкая арг-цыя ў Маскве (уваходзілі Абрамовіч, В.Вароўскі, Н.Чарноцкі і інш.). Пераклад разлічаны на бел. чытача. Твор напісаны ў форме навук.-папулярнай гутаркі па палітэканоміі, удала спалучае агітацыйную публіцыстыку і маст. прозу. Апавядальнік Антон, які раней настаўнічаў, працаваў на ф-ках, абураецца, што мужык жыве «ў бядзе, голадзе дый холадзе», аналізуе аграрнае пытанне, стан нар. асветы, выдаткі на цара і царскую сям’ю, дзярж. апарат, армію, заклікае бел. сялян браць прыклад з рускіх, якія выступаюць супраць цара. Гутарка заканчваецца заклікам (у польскім арыгінале яе няма): «А цяпер — проціў цара і яго чыноўнікаў пойдзем!» Ранейшым варыянтам «Дз.А.» з’яўляецца «Старая прысказка», выдадзеная К.Гучкоўскім у 1887 у Львове (канфіскавана паліцыяй, вядомы экз. зберагаецца ў Цэнтр.гіст. архіве Украіны ў Львове). У 1903 выдадзены ў Лондане новы пераклад і новая апрацоўка брашуры пад назвай «Гутарка аб тым, куды мужыцкія грошы ідуць» (перавыд. ў Пецярбургу ў 1907, забаронена цэнзурай). Аўтарства твора доўгі час памылкова прыпісвалася А.Гурыновічу.
Публ.:
Беларуская літаратура XIX стагоддзя: Хрэстаматыя. 2 выд.Мн., 1988.