сэ́рца ​1, ‑а, н.

1. Цэнтральны орган кровазвароту, які мае выгляд мускульнага мяшка (у чалавека — у левым баку грудной поласці). Міхаленя выстукваў граніцы сэрца, уважліва слухаў яго тоны. Алешка. Навакол было так ціха, што .. [Сцяпан] чуў стук уласнага сэрца. Чарнышэвіч. // Месца ў левым баку, дзе знаходзіцца гэты орган. Чалавек з перавязанай рукой прыціснуў руку да сэрца, увесь узгарэўся, расплыўся ўдзячнай усмешкай. Лынькоў. — Ён! — схапілася сакратарка за сэрца і адразу хуценька паглядзелася ў люстэрка. Вірня.

2. перан. Гэты орган як сімвал перажыванняў, настрояў, пачуццяў. Па адзін бок дарогі стаялі больш елкі, але такія цёмныя і панурыя, што нічога добрага не казалі майму сэрцу. Колас. Не, .. [Яніна] нічога благога не лічыць за сабою, яна зрабіла так, як падказала ёй сэрца. Мурашка. Мы ведалі сэрцам І ўсёй глыбінёй душы Суровы вайны закон І сваю баявую задачу. Хведаровіч. Быццам прадчувала Васева сэрца няшчасце. Пальчэўскі. // Гэты орган як сімвал сардэчнасці, шчырасці, спагадлівасці. Шчыраму сэрцу і чужая волька баліць. Прыказка. // Гэты орган як сімвал любоўнай схільнасці, любоўных пачуццяў. Мне сэрца сваё аддала ты На беразе Чорнага мора. А. Александровіч.

3. перан. Душэўны свет чалавека, яго перажыванні, пачуцці. Чалавек з вясёлым характарам, аматар дасціпнага слова, вострага жарту, Міхаіл Сярмяжка ўмее знаходзіць сцежку да чалавечага сэрца. Дадзіёмаў. Ён [лесаруб] слухаў звон і пошум гэты І толькі сэрцам разумеў: Вятры тут гукі ўсяго свету Схавалі ў голлі гонкіх дрэў. Кляўко. // з азначэннем. Душэўныя якасці, характар чалавека. [Пытляваны:] Дзякую, свацейка! Выручыла ты нас. Сэрца ў цябе залатое. Крапіва. Не ўзнімайце дарэмна шуміхі, Што лісты да дзяўчыны пішу. Паважаю я працу ткачыхі І лагоднае сэрца, душу. Смагаровіч. У .. [Эльзы] былі не толькі халодныя вочы. У яе было халоднае сэрца. Чарнышэвіч. // з азначэннем. Чалавек як носьбіт пэўных душэўных якасцей. Доўга маўчалі абое. [Мікола] глядзеў на яе ўпаўшымі, зашклёнымі ад слёз вачыма. — У мяне быў таксама сынок, — пачала, памаўчаўшы, старая. — Таксама добрае сэрца. Няхай яму бог даруе. Брыль.

4. перан. Разм. Гнеў, злосць. — Што ты так непакоішся за .. [Марынку]? — з сэрцам гаварыла маці. Хадкевіч.

5. перан.; чаго. Цэнтр, самая важная частка чаго‑н. Плошча Свабоды? Яе ўжо даўно пачало абмінаць жыццё, хоць яна і з яўлялася сэрцам горада на працягу стагоддзяў. Карпаў. Сэрца кожнай буравой устаноўкі — рухавік. Чаркасаў.

6. Унутраная, цэнтральная частка сцябла (ствала) расліны; асяродак. Піла ўсё глыбей ды глыбей уядаецца ў сэрца хвоі. Бядуля.

•••

Парок сэрца гл. парок.

Разрыў сэрца гл. разрыў.

Адкрыць (раскрыць) сэрца гл. адкрыць.

Адлегчы ад сэрца гл. адлегчы (у 1 знач.).

Ад (усяго) сэрца — шчыра, адкрыта, чыстасардэчна; непасрэдна. Падсунулася [маці] бліжэй да дзяўчыны, пытаецца, ці не вучылася дзе Валя на спявачку — хораша вельмі, з душы гучыць, ад сэрца... Мыслівец.

Ад шчырага (чыстага) сэрца — а) шчыра, чыстасардэчна. — Праўда? — чамусьці перапытаў Алесь і .. дадаў: — Віншую! Ад шчырага сэрца. Шыцік; б) з найлепшых пабуджэнняў. [Гаспадар крамы:] — Я табе [Булыгу] ад чыстага сэрца раю: сядзі і не рыпайся. Бажко.

Браць (блізка) да сэрца гл. браць.

Браць (узяць) за сэрца гл. браць.

Выкінуць з сэрца гл. выкінуць.

Выкрасліць з сэрца гл. выкрасліць.

Вырваць з сэрца гл. вырваць.

Да глыбіні сэрца гл. глыбіня.

З адкрытым сэрцам — шчыра, даверліва.

З заміраннем сэрца гл. заміранне.

З лёгкім сэрцам (з лёгкай душой) — без роздуму, без трывог.

Знайсці дарогу к чыйму сэрцу гл. знайсці.

Камень з сэрца спаў (зваліўся) — тое, што і гара з плячэй звалілася (гл. гара).

Камень на сэрцы гл. камень (у 3 знач.).

Кроўю сэрца гл. кроў.

Мець сэрца гл. мець.

Надарваць сэрца гл. надарваць.

На сэрцы кошкі скрабуць гл. кошка.

Не мець сэрца гл. мець.

Няма сэрца ў каго гл. няма.

Паклаўшы руку на сэрца гл. паклаўшы.

Па сэрцу — да густу, падабаецца што‑н.

Прапанаваць руку і сэрца гл. прапанаваць.

Прымаць блізка да сэрца гл. прымаць.

Прыняць да сэрца (сэрцам) гл. прыняць.

Разбіць сэрца каму гл. разбіць.

Сэрца абарвалася (адарвалася, упала) — пра раптоўнае адчуванне трывогі, страху.

Сэрца ад’есці гл. ад’есці.

Сэрца ад’ядаць гл. ад’ядаць.

Сэрца (душа) апала — пра раптоўнае адчуванне трывогі, страху.

Сэрца баліць (ные) — тое, што і душа баліць (ные) (гл. душа).

Сэрца кроўю абліваецца — каму‑н. невыносна цяжка ад душэўнага болю, пачуцця спагады, жалю і пад.

Сэрца ледзянее — тое, што і кроў ледзянее (гл. кроў).

Сэрца не ляжыць да каго-чаго — тое, што і душа не ляжыць да каго-чаго (гл. душа).

Сэрца не на месцы — тое, што і душа не на месцы (гл. душа).

Сэрца разрываецца — пра пачуцці вострай жаласці, шкадавання.

Увайсці ў сэрца гл. увайсці.

У глыбіні сэрца гл. глыбіня.

Усім сэрцам — усёй істотай.

Як маслам па сэрцы гл. масла.

(Як) нож у сэрца гл. нож.

сэ́рца ​2, ‑а, н.

Засаўка ў замку, якая высоўваецца пры павароце ключа.

сэ́рца ​3, ‑а, н.

У зване — падвешаны ўсярэдзіне для ўдараў металічны стрыжань; біла, язык.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пача́так I, -тку м.

1. в разн. знач. нача́ло; ср.;

п. шля́ху — нача́ло пути́;

браць п. — брать нача́ло;

палажы́ць п. — положи́ть нача́ло;

у ~тку го́да — в нача́ле го́да;

арганізу́ючы п. — организу́ющее нача́ло;

2. перен. зача́тки мн.;

п. но́вых адно́сін — зача́тки но́вых отноше́ний;

3. только мн. нача́тки;

~ткі арыфме́тыкі — нача́тки арифме́тики;

◊ з ~ку да канца́ — с нача́ла до конца́;

з са́мага ~тку — с са́мого нача́ла

пача́так II, -тка м. поча́ток;

кукуру́зныя ~ткі — кукуру́зные поча́тки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

vergréifen

*

1.

vt браць [купля́ць] нарасхва́т

das Buch ist vergríffen — кні́га распрада́дзена

2.

(sich)

1.

(in, bei D) памыля́цца (пры выбары чаго-н.)

2) (an D) падня́ць руку́ (на каго-н.); біць, сту́кнуць (каго-н.)

3) (an D) рабі́ць зама́х, зама́хвацца, ква́піцца (на чужую ўласнасць і г.д.); згва́лціць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

рог

1. (у животных) рог, род. ро́га м., мн. ро́гі, род. рог;

2. (музыкальный инструмент) рог, род. ро́га м., мн. рагі́, -го́ў;

◊

облома́ть рога́ аблама́ць (пазбіва́ць, збіць) ро́гі;

брать быка́ за рога́ браць быка́ за ро́гі;

рог изоби́лия рог даста́тку;

согну́ть (скрути́ть) (кого-л.) в бара́ний рог сагну́ць (скруці́ць) (каго-небудзь) у барано́ў рог;

наста́вить рога́ (кому) наста́віць ро́гі (каму);

у чёрта на рога́х у чо́рта на рага́х.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

course​1 [kɔ:s] n.

1. курс (лекцый, навучання, лячэння);

a basic course ба́завы курс;

an advanced course курс павы́шанай ступе́ні ця́жкасці;

an intermediate course курс сярэ́дняй ступе́ні ця́жкасці;

refresher courses ку́рсы павышэ́ння кваліфіка́цыі

2. стра́ва;

a threecourse dinner абе́д з трох страў

3. курс, напра́мак, кіру́нак, накіру́нак;

hold/lay/set a course for браць/узя́ць курс на, накіро́ўвацца на/у

4. ход, хада́, цячэ́нне;

the course of events ход падзе́й;

as a matter of course само́ сабо́й зразуме́ла

♦

in due course у свой час/у нале́жны час;

in the course of у хо́дзе, у працэ́се, на праця́гу;

of course вядо́ма, безумо́ўна, бясспрэ́чна

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

есці, з'ядаць, карміцца, жывіцца, харчавацца, спажываць, сталавацца, закусваць, перакусваць / што-небудзь смачнае: ласавацца / пра жывёлу: жыраваць, жыравацца; сілкавацца, падсілкоўвацца, падмацоўвацца (разм.) / вадкую яду: хлыстаць (разм.); гамаць (дзіц.); жэрці, жраць, зжыраць (груб.); уплятаць, аплятаць, упісваць, умінаць, церабіць, малаціць, пытляваць (перан.) □ браць у рот

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

го́рла ср.

1. в разн. знач. го́рло;

г. балі́ць — го́рло боли́т;

дыха́льнае г. — дыха́тельное го́рло;

2. го́рло, гло́тка ж.;

◊ косць у ~ле — ко́сть в го́рле;

рабо́ты па г. — рабо́ты по го́рло;

вы́рваць з г. — вы́рвать из го́рла;

засе́сці ў ~ле — застря́ть в го́рле;

сы́ты па г. — сыт по го́рло;

г. перагры́зці — го́рло (гло́тку) перегры́зть;

драць г. — драть го́рло (гло́тку);

заткну́ць г. — заткну́ть гло́тку;

клубо́к у ~ле — ком (клубо́к) в го́рле;

на ўсё г. — во всю гло́тку;

кусо́к у г. не ле́зе — кусо́к в го́рло не ле́зет;

прамачы́ць г. — промочи́ть го́рло;

хапа́е (хапі́ла) па г. — сыт по го́рло;

з нажо́м да г. прыста́ць — с ножо́м к го́рлу приста́ть;

слёзы падступі́лі да г. — слёзы подступи́ли к го́рлу;

браць за г. — брать за гло́тку;

стаць упо́перак г. — стать поперёк го́рла;

наступа́ць на г. — (каму) наступа́ть на го́рло (кому);

шыро́кае г. — (у каго) широ́кое го́рло (у кого);

браць ~лам — брать го́рлом;

лу́джанае г. — лужёная гло́тка;

це́раз г. — сверх ме́ры

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

драць

1. (раздзяляць на часткі) réißen* vt, zerréißen* vt; zerfétzen vt;

2. (адрываць) ábreißen* vt;

3. (выдзіраць) (her)áusreißen* vt; áusraufen vt;

4. (церці на тарцы) réiben* vt;

5. разм (выклікаць непрыемнае адчуванне):

драць у го́рле im Hals krátzen;

6. перан, разм (дорага браць) übertéuern vt;

драць працэ́нты zu viel Zínsen verlángen;

◊ драць го́рла sich (D) die Kéhle wund schréien*, aus vóllem Hálse schréien*;

драць з каго-н ску́ру j-n schínden* [plágen, áusplündern];

драць нос die Náse hoch trágen*, hóchnäsig sein;

маро́з па ску́ры дзярэ́ es überlä́uft mich kalt

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

ува́га ж

1. Áufmerksamkeit f;

звярну́ць ува́гу die Áufmerksamkeit ríchten, sein Áugenmerk wénden*; beáchten vt, áchten vi (на што-н auf A);

звярну́ць чыю-н ува́гу на што-н j-n auf etw. áufmerksam máchen, j-s Áufmerksamkeit auf etw. (A) lénken;

ва́рты ува́гі beáchtenswert, beáchtlich;

нада́ць ува́гу Áufmerksamkeit schénken;

браць пад ува́гу in Betrácht [Erwägung] zíehen*; berücksichtigen vt;

вы́пусціць з-пад ува́гі áußer Acht lássen*, nicht bemérken;

прыцягну́ць ува́гу die Áufmerksamkeit [Beáchtung, das Áugenmerk] auf sich zíehen* [lénken];

звярну́ць на сябе́ ува́гу áuffällig sein;

2. (чулыя адносіны, прыхільнасць) Áufmerksamkeit f;

карыста́цца ува́гай Beáchtung fínden*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

пад (пада), прыназ.

I. з В і Т.

1. Ніжэй чаго-н., з боку ніжэйшай часткі чаго-н.

Пакласці сякеру пад лаўку.

Нырнуць пад ваду (ніжэй за ўзровень вады, углыб). Працаваць пад зямлёй (ніжэй паверхні, напр., у шахце). Пасадзіць пад замок (заперці). Пад гарой зялёны гай.

2. Каля, у непасрэднай блізкасці ад чаго-н., а таксама ў зоне дзеяння, размяшчэння чаго-н.

Жыць пад Віцебскам.

Папаў пад халодны душ.

3. Указвае на тое становішча, стан, у які ставяць каго-, што-н. ці ў якім знаходзіцца хто-, што-н.

Працаваць пад кіраўніцтвам каго-н. Браць пад строгую ахову.

Быць пад пагрозай.

Знаходзіцца пад судом.

4. Для чаго-н.

Зруб пад новы дом.

Поле пад аўсом.

II. з В.

1. Падтрымліваючы знізу.

Узяць пад руку.

2. Пра час: блізка да чаго-н., перад чым-н.

Бралася (безас.) пад дзень (пачынала світаць). Гэта было пад свята.

Пад старасць.

3. У выглядзе чаго-н., падобна на што-н.

Апрацаваць пад дуб.

4. У абмен на якую-н. гарантыю.

Аддаць пад залог.

Даць тавар пад распіску.

5. У суправаджэнні чаго-н., што гучыць.

Ісці пад гукі марша.

Спяваць пад баян.

III. з Т.

1. Пры наяўнасці якой-н. прыметы, уласцівасці.

Змагацца пад перамаганосным сцягам.

Селядцы пад марынадам.

2. У выніку чаго-н.

Снег пад уздзеяннем ветру ўшчыльніўся.

3. Ужыв. пры ўказанні на тэрміны, словы, назвы, сэнс якіх раскрываецца ці неабходна раскрыць.

Пад нашатырным спіртам разумеюць раствор аміяку.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)