Лю́бжа, лю́бша ’замова на каханне’, ’нагаворнае зелле’ (Гарэц.), ’ятрышнік, зязюлька плямістая, Orchis maculala L.’ (Растарг.), ’чараўнік, Platanthera bifolia L. C. Rich’ (Кіс.). Укр.любжа ’ятрышнік’, рус.смал., арл., кур.любжа ’ятрышнік’, ’чараўнік’. Утворана ад любіць (Сцяцко, Афікс. наз., 79). Матывацыя (Махэк, Jména, 299): расліна мае два клубні, якія нагадваюць яйцы, таму існавала павер’е, што прырода нібыта сама ўказала на тое, што гэта расліна служыць для павышэння патэнцыі (параўн. чэш.vstavač, польск.storczyk), выклікаючы каханне. Іншыя назвы звязаны з зязюляй (параўн. бел.зязюлька, чэш.žežhulka, zezulka, kukačka), бо яна (паводле фальклорных песень) мае адносіны да кахання і плоднасці. Прасл.lʼubьža (Трубачоў, Эт. сл., 15, 189).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Не́падабень ’пра непрыгожую, неахайную асобу’ (жлоб., Жыв. сл.). Да падо́бны ’уласцівы, прыстойны’, параўн. ніпадобны ’брыдкі, неахайны’ (там жа), ’непрыстойны, неўласцівы; неверагодны’ (Нас., Яруш.), усё да падаба́ць ’любіць, мець прыхільнасць’ (гл.). З іншым значэннем непадо́бны ’які не мае падабенства да каго-небудзь ці чаго-небудзь’ (Гарэц., ТСБМ), развіццё семантыкі зыходнага падобны ад ’падыходзячы’ да ’маючы падабенства’. Іншае развіццё значэння дэманструе хойн.непадобнасць (нэпадобнасць) : «вазьми ад е́тага чалавека нэпадобнасць, каторая дадзяна доўгими рука́ми» (Полес. этнолингвист. сб., 100), параўн. польск.niepodobność, niepodobieństwo, адно са значэнняў якога ’злосць, непрыстойнасць, нягоднасць’ тлумачыцца праз стадыю ’рэч немагчымая, непадобная да праўды’ (Варш. сл.), адкуль і ст.-бел.неподобность, неподобенство ’немагчымасць, неймавернасць; немагчымая, непраўдападобная рэч’ (пач. XVI ст., КГС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сно́ўдаць, сно́ўдацца ‘хадзіць, рухацца туды і сюды (часцей без мэты)’, ‘бадзяцца’ (ТСБМ, Ласт., Байк., Касп., Сцяшк., Варл., Жд. 3, Сл. ПЗБ; гродз., З нар. сл.; мёрск., Нар. лекс.), ‘снаваць’ (Байк. і Некр.), сну́дацца ‘тс’ (Шат.), сно́ўдацца, сны́даць ‘тс’ (Касп.), сна́ўдацца ‘валачыцца’ (Ян.), снаўда́цца ‘тс’ (Сл. ПЗБ). Сюды ж снаўда́ль ‘хто ходзіць без справы’ з літ.snaudãlius ‘соня’ (там жа). Лаўчутэ (Балтизмы, 73) адносіць да балтызмаў, параўн. літ.snaudà, snaudala ‘чалавек, які любіць паспаць’ < snausti ‘драмаць’, ‘быць павольным, марудным’. Розніца ў значэннях узнікла, відаць, пад уплывам снаваць ‘хадзіць туды і сюды’ (гл.). Гл. таксама Свобада, Studies in Slavic Linguistics and Poetics, N. Y. — London, 1968, 246. Гл. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
nabożeństwo
nabożeństw|o
н. набажэнства;
nie mieć (szczególnego, zbytniego) ~a do kogo/czego — кніжн.іран. не вельмі любіцькаго/што;
nie miałem szczególnego ~a do Kierkegaarda — мне не асабліва падабаўся К’еркегор
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Fortuna favet fatuis
Шчасце дурняў любіць.
Счастье дураков любит.
бел. За дурнямі Бог. За дурным шчасце бяжыць. Дурню і скула не сядзіць.
рус. Дуракам счастье. Дурак стреляет ‒ Бог пули носит. Дурак спит ‒ счастье в головах лежит. Дураку везде счастье. Умный сам по себе, а дураку Бог в помощь. На дура ка у Бога милости много.
фр. La fortune rit aux sots (Счастье улыбается дуракам).
англ. Fortune favours fools (Счастье любит дураков).
нем. Glück ist der Dummen Vormund (Счастье ‒ опекун дураков). Dem Dummkopf ist das Glück Hold (Дураку ‒ прелесть счастья). Je dümmer der Mensch, desto größer das Glück (Чем глупее человек, тем более счастлив).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Fréssen
n -s
1) корм (для скаціны)
2) груб. жратва́
3) тэх. раз’яда́нне
j-n zum ~ gern háben — фам. па д’я́бальску любі́ць [каха́ць] каго́-н.
das ist ein gefúndenes ~ für ihn — гэ́та для яго́ знахо́дка
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
навучы́ць, ‑вучу, ‑вучыш, ‑вучыць; зак., каго, чаму і зінф.
1. Перадаць якія‑н. навыкі, веды, уменне рабіць што‑н. Навучыць рамяству. Навучыць гуляць у шахматы. □ [Аляксей] мяне навучыў чытаць і любіць кнігу.Скрыпка.
2.Разм. Падвучыць, падгаварыць зрабіць што‑н. — Хто навучыў вас прадставіць у суд фальшывы план? — грозна спытаў у.. [Рыгора] пракурор.Бажко.
3. Даць параду, указанне. — Барташэвіч, братачка, навучы, як заслужыць [дзявочую ласку]! — не адставаў няпрошаны сведка.Карпюк.[Зарына:] Навучы ты, сасна векавая, Як пакуты мае перажыць...Бачыла.
4. Прымусіць зразумець што‑н., пераканаць у чым‑н. Жыццё навучыла кіраўніка калгаса правільна ацэньваць абстаноўку.«ЛіМ».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паважа́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
1. Адчуваць павагу, адносіцца з павагай да каго‑, чаго‑н. Паважаць старэйшых. □ І вучні, і мы, настаўнікі, любілі і паважалі Аляксея Іванавіча за яго любоў да сваёй працы.Скрыпка.Маці.. кіравалася інтарэсамі меншага сына, якога яна дужа любіла і паважала.Колас.
2.Любіць, цаніць што‑н. Маці з бацькам звычайна казалі, што яны не надта паважаюць .. [бліны з мачанкай], і сваю долю таксама аддавалі дзецям.Якімовіч.Таня сказала, што яна паважае эстрадную музыку.Грамовіч.Свае ўласцівасці ўсе людзі маюць. Адны — рыбалку паважаюць. З бляшнёй ля пелькі могуць векаваць.Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
натхні́ць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; зак., каго-што.
1. Выклікаць натхненне, творчы ўздым. // Выклікаць, абудзіць, навеяць што‑н. (пачуцці, думкі і пад.); прымусіць прасякнуцца чым‑н. І ты будзеш, як матку, любіць Словы тыя, якія натхніў Гэты шорах і стукат рабін Пад вятрамі загадкавых ніў!Куляшоў.
2. Выклікаць душэўны ўздым, заахвоціць да якіх‑н. дзеянняў. [Слова] здольна суцешыць гора, выклікаць весялосць, натхніць на подзвіг.Юрэвіч.Першамайскія падарункі Радзіме яшчэ больш натхнілі дружны шахцёрскі калектыў.Кулакоўскі.Лазавенка пасылаў.. [на будоўлю] лепшых людзей і лічыў, што яны павінны натхніць, пацягнуць за сабой усіх астатніх.Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
непісьме́нны, ‑ая, ‑ае.
1. Які не ўмее чытаць і пісаць. Каліна быў зусім непісьменны: не ўмеў ні чытаць, ні пісаць.Няхай.[Маці] амаль што зусім непісьменная, але вельмі любіць, калі хто чытае ўголас.Брыль.// Які піша і гаворыць з граматычнымі памылкамі. Непісьменны вучань.//перан. Які не мае адпаведных ведаў у якой‑н. галіне, недасведчаны ў чым‑н. Непісьменны рэцэнзент.
2. Які мае (арфаграфічныя, стылістычныя і пад.) памылкі. Непісьменнае сачыненне.// Які выкананы без належнага ведання справы. Непісьменны чарцёж.
3.узнач.наз.непісьме́нны, ‑ага, м.; непісьме́нная, ‑ай, ж. Мужчына, жанчына, якія не ўмеюць чытаць і пісаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)