Пуць 1 ’дарога, шлях’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Сл. ПЗБ), ’чыгунка’ (Жд. 1, Сл. ПЗБ)’, ’пуцявіна, пуціна, жыццёвы шлях’ (ТС, Сл. ПЗБ), а таксама пуць, ж. р. пуця́ (Янк. 2, Сл. ПЗБ), ст.-бел. путь ’паход; дарога’ (Ст.-бел. лексікон), сюды ж пуці́на, пуцяві́на ’дарога’ (Яруш.), пуці́нка ’сцежка’ (барыс., Шн. 2), укр. путь ’шлях, дарога’, рус. путь, польск. pąć ’падарожжа, дарога’, чэш. pouť ’багамольства, пяльгрымка’, славац. púť ’праход, шлях’, в.-луж. puć, н.-луж. puś ’дарога, чыгунка; падарожжа’, палаб. pǫt ’дарога’, славен. pọ́t ’шлях, дарога’, серб.-харв. пу̑т, балг. път, макед. пат. Прасл. *pǫtь ’шлях, дарога’ звязана з асновай і.-е. *pent‑ ’ступаць, ісці, знаходзіць’ і суадносіцца з назвамі дарог ад кораня *pont‑/pṇt‑: ст.-інд. pánthāh, грэч. πόντος ’марскі шлях, мора’, πάτος ’сцежка’, лац. pons ’гаць, мост’, ст.-в.-ням. pfad ’сцежка’, з іншым вакалізмам прус. pintis ’шлях’ (Фасмер, 3, 413; Скок, 3, 86–87; Шустар-Шэўц, 2, 1187; Глухак, 513; Сной, 477; Чарных, 2, 85 і інш.).

Пуць 2 ’лад, парадак, мера’ (Нас.), ’толк, розум’ (Ян.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’памяць’ (паст., шальч., шчуч., Сл. ПЗБ), ’дабро’: ні будзіць зь цібе пуці (Бяльк.), сюды ж пуця́чы ’варты, каштоўны, добры’ (Бяльк., Ян.), пу́тны ’талковы’ (гл.), параўн. укр. путня́ ’шлях; толк’, рус. без путя́ ’без толку, дарэмна, без прычыны, карысці’. Утворана на базе пераноснага ўжывання пуць ’дарога; жыццёвы шлях’, г. зн. ’правільны шлях’ у выніку пераасэнсавання пад уплывам фразеалагізмаў і выразаў тыпу пуця ни въ чомь не знаешь, безъ пуця сваволитъ (Нас.), бяспу́тны, непуцёвы і пад.; меркаванне Грынавяцкене і інш. пра запазычанне з літ. pùtė ’курыца’; перан. ’разуменне’ (LKK, 16, 187), паводле Лаўчутэ (Балтизмы, 147), недастаткова аргументаванае.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

*Пры́вад, прі́вод ’слушнасць, дарэчнасць; лад, толк, сэнс’: да́рма не скажуть, а усе ік прі́воду (лельч., Нар. лекс.). Сюды ж устойлівае словазлучэнне даць прыво́д ’вывесці ў жыццё (пра дзяцей)’ (ТС). Аддзеяслоўны назоўнік ад прыво́дзіць, незак. тр. да прыве́сці, сярод іншых значэнняў ’паведаміць што-небудзь для падмацавання свайго меркавання, спаслацца на каго-, што-небудзь’ (ТСБМ). У абстрактным значэнні параўн. рус. дыял. приво́д ’заклінанне пастухоў, якое, паводле забабонаў, засцерагае скаціну ад звяроў’, ’навучанне, натацыя’, укр. приві́д ’кіраўніцтва, камандаванне; падстава, аснова’, польск. przywód ’намова, заахвочванне’ і пад. У канкрэтным значэнні ’нараджэнне, прыплод’ вядомае і іншым славянскім мовам, параўн. балг. прѝвод ’прыплод ад жывёлы, што была дадзене ў якасці пасагу’, параўн. БЕР, 5, 702 (да прасл. *privodъ ’тое, што прыведзена’). Гл. таксама Jakobson, Word, 7, № 2, 1951, 190; Варбат, Этимология–1963, 213–216.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

use​1 [ju:s] n.

1. ужыва́нне, карыста́нне, выкарыста́нне;

for general use для агу́льнага карыста́ння;

be in constant use карыста́цца ўве́сь час;

find a (new) use for smth знайсці́ (но́вае) скарыста́нне чаму́-н.

2. кары́сць; толк, сэнс; вы́гада; Іs there any use? Ці варта?;

be in use ужыва́цца, выкарысто́ўвацца;

come into use пача́ць ужыва́цца;

go out of use вы́йсці з ужы́тку;

make use of smth. выкарысто́ўваць што-н.

♦

be of no use быць бескары́сным;

Іt’s no use doing it. Няма сэнсу гэта рабіць;

You’re of no use. Aд цябе няма толку.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

сэнс, ‑у, м.

1. Унутраны лагічны змест, які спасцігаецца розумам; значэнне. Сэнс артыкула. Ужыць слова ў пераносным сэнсе. □ Спахапіўшыся, паспрабавала [Марыя] змякчыць тон, перайначыць сэнс сказанага. Кулакоўскі. Як вучоны і разведчык, Андрэй прымушаў сябе разгадваць сэнс кожнай падзеі, нават самай звычайнай. Шамякін.

2. Разумная аснова, прызначэнне, мэта. Са мной маё жыццё, са мной ідзе, І так праз век ад самае калыскі. І ў гэтым руху — сэнс майго жыцця, Майго натхнення і майго быцця. Бялевіч. [Собіч:]. — А найбольш гэта патрэбна, каб вы [Валянціна Андрэеўна] самі ўявілі сэнс сва[ёй] работы: кожны ваш запіс абавязкова адгукнецца на вытворчасці. Скрыган. // Карысць, толк. Чакаць не было сэнсу: набліжалася ноч, а ісці аставалася яшчэ вельмі многа. Новікаў. [Алесь] разважаў коратка і пераканаўча: які сэнс ад гэтага адзіноцтва і каму яно патрэбна? Васілевіч. Людзі стаялі сабе і глядзелі або мітусіліся без сэнсу. Маўр.

•••

У поўным сэнсе слова — сапраўдны. Гэты [певень] быў маладзец у поўным сэнсе гэтага слова — плечы і крыл[ы] яго адлівалі золатам, .. на нагах красаваліся шпоры. Крапіва.

У сэнсе чаго або у якім сэнсе — у якіх‑н. адносінах. Шмат каму з чырвонаармейцаў, якія трапілі ў акружэнне .., пашанцавала ў тым сэнсе, што іх захавала, як родных, беларуская вёска. Брыль.

У сэнсе каго-чаго — разумеючы пэўным чынам. Ясна, што Скарына быў «садоўнікам» у сэнсе вучонага спецыяліста, садавода-батаніка і, магчыма, займаў пасаду кіраўніка або загадчыка каралеўскага батанічнага сада. Алексютовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ве́даць

1. (знаць) wíssen* vt;

я гэ́та до́бра ве́даю ich weiß es gut;

я аб гэ́тым нічо́га не ве́даю ich weiß nichts davón;

2. (мець веды) kénnen* vt;

ён ве́дае жыццё er kennt das Lében;

ве́даць на па́мяць áuswendig kénnen* [wíssen*, können*];

3. (каго-н, быць знаёмым) kénnen*;

я яго́ ма́ла ве́даю ich kénne ihn kaum;

4. (умець, разумець) kénnen* vt, können* vt, verstéhen* vt;

ён ве́дае сваю́ спра́ву er verstéht séine Sáche;

ён ве́дае ў гэ́тым толк разм. er kennt sich da(rín) aus, er weiß da(rín) Beschéid;

◊

ве́даць не ве́даю разм. ich weiß von nichts, mein Náme ist Háse

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Пу́тны 1 ’талковы, разумны, здатны, кемлівы’ (ТСБМ; Ян.; Сл. ПЗБ; стаўб., Нар. сл.; гом., Нар. словатв.; бялын., Янк. Мат.), ’спраўны, слушны, выгодны’ (Нас., Яруш.), ’разважлівы’ (жлоб., Мат. Гом.), ’варты, каштоўны, добры’ (ТС), пу́тній ’здольны, спраўны’ (Юрч. Фраз., 1), сюды ж пу́тна ’слушна, добра, дарэчы’ (Гарэц., Др.-Падб., Бяльк.), путне́й ’талковей, ясней’ (рагач., Сл. ПЗБ), ’зручней, лепш’ (чач., Мат. Гом.), параўн. укр. пу́тній ’талковы, прыстойны, слушны’, рус. пу́тный ’разумны, спраўны, прыстойны, карысны’, польск. pątny ’падарожны’, чэш. poutní ’вандроўны, багамольны’, в.-луж. pućni ’дарожны’, славен. póten ’падарожны, дарожны’, серб.-харв. путни ’тс’, балг. пъ́тен ’тс’, макед. патен ’тс’. Да *putь ’шлях, дарога’ (гл. пуць), усходнеславянская семантычная інавацыя ’разумны, талковы’ на базе ўтварэнняў тыпу рус. путём ’так, як трэба’ (Мяркулава, Этимология–1986–1987, 145), фразеалагічных спалучэнняў без пуця́ ’бязладна, неразумна’ (Нас.), параўн. бяспу́тны ’непрыстойны, распусны’, з чаго выводзяць значэнне ’лад, парадак; толк, розум’, пуцьцё ’дабро’ (Бяльк.); параўн., аднак, серб. пу̏тан ’правільны, справядлівы, разумны’ (Вук), якое можа разглядацца як русізм. Грынавяцкене і інш. (LKK, 16, 187) у ашм. пу́ць ’галава, розум’ (о́семьдзесяць ма́іць, а пу́цю маіць) бачаць запазычанне з літ. pùtė ’курыца’, перан. ’разуменне’, што вельмі сумнеўна, гл. таксама пуціць, пуццё і пад.

Пу́тны 2 ў спалучэннях тыпу ст.-бел. путный слуга ’слуга пры каралеўскім двары; чыноўнік, які выконваў розныя даручэнні’ (Ст.-бел. лексікон), путные бояры і пад. Ад пуць, параўн. ст.-бел. путь ’паход; дарога’ і польск. służka putny ’ў ВКЛ чалавек, які быў пасыльным’; паводле Карскага (1, 282), узыходзіць да ст.-слав. путьнъ у выніку зацвярдзення зычнага т перад суфіксам ‑ьн‑.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Рад 1 ’лінія аднародных прадметаў’, ’шэраг’, ’прабор у валасах’ (ТСБМ), ’засеяная баразна’, ’пласцінка ў грыбе’ (Нар. словатв.), ’шарэнг’, ’вуліца’ (Ян.), ’пракос’ (Сл. ПЗБ), ’валок скошанага сена’ (ТС, ПСл), ’пласт’ (Янк. 2), ’пропуск пры касьбе’ (Мат. Гом.), ’рад’, ’чарга’ (Гарэц.), ’раскладка снапоў для малацьбы’ (ДАБМ), ст.-бел. радъ ’шэраг’, укр. ряд, рус. ряд, польск. rząd, чэш. řád ’парадак’, ’клас (бат.)’, ’строй’, славац. rád, в.-луж. rjad, н.-луж. rěd, славен. rȇd ’парадак’, ’ярус’, ’рад’, серб. ре̑д харв. rȇd, мак. ред, балг. ред ’рад, парадак, радок’, ст.-слав. рѧдъ. Да прасл. *rędъ. Звязваюць з *orǫdьje (> рус. ору́дие) і збліжаюць з літ. дыял. rindà ’рад’, ’лінія’, лат. riñda ’тс’ (Фасмер, 3, 536; Чарных, 2, 134), этымалогія якіх цьмяная. Махэк₂ (529) лічыць роднасць з балтыйскімі словамі няпэўнай і прапануе збліжаць прасл. *rędъ з лац. ōrdō (аснова *orden‑) ’рад’, ’чарада’, ’строй’, якое звязваюць з ōrdior ’навіваю аснову’, ’нанізваю’, ’стаўлю ў рад’ і далей са словамі, што ўзыходзяць да і.-е. кораня *ar‑ ’далучаць’, ’звязваць’.

Рад 2 ’намер, дапамога, толк’, ’справа’ (Ян.), серб. ра̑д ’праца’, ра́дити ’працаваць’, балг. ра́да ’работа’, ра́дя, ра́да ’працаваць’. Да прасл. *radъ ’праца’, *raditi ’працаваць’. Яцвяжская паралель — rada ’праца’, radid ’рабіць, працаваць’ (калі гэта не запазычанне са славянскіх моў) сведчыць аб заходнебалтыйскай старажытнасці слова. Этымалогія няпэўная. Паводле Скока (3, 97), развіццё семантыкі ішло па лініі ’клопат, старанне’ → ’старанная праца’. Мяркуецца, што прасл. *raditi узыходзіць да іран. rōd‑ ’карчаваць, церабіць’ (Мартынаў, Праслав. язык, 37–38), што цяжка давесці. Параўноўваюць таксама са ст.-інд. rādhayati ’ён робіць’, авесц. raẟaiti ’ён падрыхтоўвае, уладкоўвае’ (БЕР, 6, 145). Гл. радзець.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Sinn

m -(e)s, -e

1) пачуццё, адчува́нне

séiner fünf ~e nicht mächtig sein — не вало́даць сабо́й

séine fünf ~e beisámmen háben — быць пры сваі́м ро́зуме і цвёрдай па́мяці

2) pl о́рганы пачу́ццяў

3) свядо́масць, ро́зум

sich (D) etw. aus dem ~ schlágen* — вы́кінуць што-н. з галавы́

das kam mir aus dem ~ — гэ́та вы́лецела ў мяне́ з галавы́

ein Gedánke kam mir in den ~ [fuhr mir durch den ~], es ging mir durch den ~ — мне прыйшла́ ў галаву́ ду́мка

~ für etw. háben — ве́даць толк у чым-н.

~ und Áugen für etw. (A) háben — цані́ць што-н.; ве́даць толк у чым-н.

auf séinem ~ behárren [bestéhen*, bléiben*] — упа́рціцца на сваі́м рашэ́нні, насто́йваць на сваі́м

ist er bei ~en? — ці ў ро́зуме ён?

aus den Áugen aus dem ~ — з вачэ́й дало́ў – з слю́ца вон

éines ~es sein — быць адно́й ду́мкі

ánderen ~es wérden — змяні́ць ду́мкі

4) сэнс, значэ́нне

im wéiteren [éngeren] ~e — у шыро́кім [ву́зкім] сэ́нсе

dem ~e nach — па сэ́нсу

◊ was ist der lángen Réde kúrzer ~? — у чым су́тнасць [спра́вы]?

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

sense

[sens]

1.

n.

1) пачуцьцё n.

Sight, hearing, touch, taste, and smell are the five senses — Зрок, слых, до́тык, смак і нюх — пяць пачу́цьцяў

2) пачуцьцё n.

a sense of security /of duty — пачуцьцё бясьпе́кі/абавя́зку

3) вычуцьцё n.

sense of humor — пачуцьцё гу́мару

4) разва́жнасьць, інтэліге́нтнасьць f.

common or good sense — здаро́вы ро́зум, глузд

5) адчува́ньне n.

a sense of beauty — адчува́ньне хараства́

a sense of direction — вычуцьцё кіру́нку

6) значэ́ньне n., сэнс -у m.

He was a gentleman in every sense of the word — Ён быў джэнтэльмэ́нам у по́ўным сэ́нсе гэ́тага сло́ва

7) толк -у m.

to speak or write sense — гавары́ць або́ піса́ць разу́мна

8) агу́льная ду́мка

the sense of the assembly — агу́льная ду́мка схо́ду

2.

v.

1) адчува́ць, пачува́ць

She sensed that he was tired — Яна́ адчува́ла, што ён быў сто́млены

2) разуме́ць

•

- in a sense

- senses

- make sense

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

ве́даць несов.

1. знать, име́ть представле́ние;

2. знать;

в. уро́к — знать уро́к;

3. знать; име́ть све́дения;

в. аб радні́ — знать (име́ть све́дения) о родны́х;

4. знать, быть знако́мым;

я яго́ зусі́м не ве́даю — я его́ совсе́м не зна́ю, я с ним совсе́м не знако́м;

5. знать, сознава́ть;

ён сваю́ даро́гу ве́дае — он свою́ доро́гу зна́ет;

6. знать, испы́тывать;

не в. спако́ю — не знать поко́я;

7. в знач. вводн. сл. ве́даеш (што) зна́ешь (что);

8. ве́дать;

в. спра́вамі — ве́дать дела́ми;

◊ адзі́н бог ве́дае — одному́ бо́гу изве́стно;

в. збо́льшага — знать бо́лее или ме́нее;

в. не ве́даю — знать не зна́ю;

ве́даем мы вас — зна́ем мы вас;

ве́дай на́шых — знай на́ших;

в. сваё ме́сца — знать своё ме́сто;

в. цану́ — (каму, чаму) знать це́ну (кому, чему);

в., дзе ра́кі зіму́юць — знать, где ра́ки зиму́ют;

в. ме́ру — знать ме́ру;

в. толк — (у чым) знать толк (в чём);

в. у тва́р — знать в лицо́;

в. усе́ хады́ і вы́хады — знать все ходы́ и вы́ходы;

в. як аблу́пленага — знать как облу́пленного;

в. як свае́ пяць па́льцаў — знать как свои́ пять па́льцев;

не в., куды́ (дзе) во́чы дзець — не знать, куда́ глаза́ деть;

не в., куды́ (дзе) дзе́цца — не знать, куда́ дева́ться;

не ве́даць, куды́ (дзе) ру́кі дзець — не знать, куда́ ру́ки деть;

не в. ме́ры — не знать ме́ры;

не хаце́ць в. — не хоте́ть знать;

хто ве́дае, хто яго́ ве́дае — почём знать, как знать, кто его́ зна́ет;

чорт (лі́ха) ве́дае што — чёрт зна́ет что;

то́лькі і ве́дае (ве́даю, ве́даеш і г.д.), што... — то́лько и зна́ет (зна́ю, зна́ешь и т.д.), что...;

каб жа ве́даў — е́сли бы знал;

бу́дзеш (бу́дзеце і г.д.) в. — бу́дешь (бу́дете и т.д.) по́мнить (знать);

аго́нь яго́ ве́дае — ле́ший его́ зна́ет;

чорт (лі́ха, хале́ра) яго́ ве́дае — чёрт (ле́ший) его́ зна́ет;

в. даро́гу — знать доро́гу;

со́раму не в. — стыда́ не знать;

як я ве́даю — вводн. сл. ско́лько (наско́лько) я зна́ю;

дай бо́жа ды не ве́даю — погов. дал бы бог;

не ве́дае ле́вая, што ро́біць пра́вая — погов. не зна́ет ле́вая, что де́лает пра́вая

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)