шыро́кі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае вялікія памеры ў папярочніку;
2. Свабодны па пакрою, які не прылягае да фігуры.
3. Які займае сабой вялікую прастору; вялізны.
4. Размашысты, свабодны (пра крокі, рухі і пад.).
5.
6.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
такі́ 1, ‑о́га,
1.
2.
3.
4.
5.
6.
•••
такі́ і -такі 2,
1. Выкарыстоўваецца пры знамянальных словах (часцей пры прыслоўі), падкрэсліваючы іх значэнне.
2. Пры дзеяслове выступае ў значэнні: тым не менш, усё ж, усё-такі.
3. Уваходзіць у склад некаторых слоў: даволі-такі, зноў-такі, так-такі і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каза́к 1 ’На Русі ў XV–XVII стст. — вольны чалавек, з прыгонных сялян, халопаў, гарадской беднаты, якія ўцякалі на ўскраіны дзяржавы — Дон, Запарожжа, Яік; у дарэвалюцыйнай Русі: з XVIII ст. — прадстаўнік ваеннага саслоўя — ураджэнец вайсковых абласцей (Кубанкай, Арэнбургскай, войска Данскога і інш.), які быў абавязаны несці службу ў асобых вайсковых часцях за льготнае карыстанне зямлёй; радавы асобых (звычайна кавалерыйскіх) вайсковых часцей; ураджэнец некаторых (былых вайсковых) абласцей СССР’ (
Каза́к 2 ’народны танец з паступова нарастаючым тэмпам, а таксама музыка да гэтага танца’ (
Каза́к 3 ’лён-даўгунец’ (
Казаќ 4 ’казакін’ (
Каза́к 5 ’калаўрот або лябёдка для пад’ёму вулляў і іншых важкіх прадметаў’ (
Каза́к 6 ’грыб масляк’ (
*Каза́к 7, коза́к ’рухавы смелы чалавек’ (
*Каза́к 8, коза́к ’укладка нарыхтаваных дроў у лесе’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
склад 1, ‑а,
1. Спецыяльнае месца, памяшканне для захоўвання тавараў, матэрыялаў і пад.
2. Вялікая колькасць якіх‑н. прадметаў, складзеных у адным месцы; запас чаго‑н.
склад 2, ‑у,
1. Сукупнасць частак, якія ўтвараюць адзінае цэлае; састаў.
2.
3.
4. Постаць, фізічны выгляд, будова (чалавека, жывёліны).
5. Асаблівасці розуму, думак, характару і пад.; маральнае аблічча чалавека, яго звычкі і пад.
6. Манера, спосаб выказваць думкі, гаварыць, пісаць; стыль.
7. Зладжанасць, складнасць; парадак, сэнс.
8. Пласты зямлі, складзеныя адзін да аднаго.
•••
склад 3, ‑а,
Гук або спалучэнне гукаў у слове, якія вымаўляюцца адным штуршком паветра.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
па́ра 1, ‑ы,
1. Два аднолькавыя сіметрычныя прадметы, якія складаюць адно цэлае.
2. Дзве асобы,
3.
4.
5.
6.
•••
па́ра 2, ‑ы,
Газ, які ўтвараецца пры выпарэнні вады, нагрэтай да высокай тэмпературы; газападобны стан вады.
•••
пара́, ‑ы́;
1. Час, перыяд.
2.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стары́, ‑ая, ‑ое.
1. Які пражыў шмат год, дасягнуў старасці;
2. Які даўно ўзнік, з’явіўся, існуе доўгі час.
3. Якім доўга карысталіся; паношаны.
4. Які даўно прайшоў, які даўно мінуў; мінулы (пра час).
5. Такі, які быў раней, папярэднічаў каму‑, чаму‑н.; былы.
6. Які мае адносіны да ранейшага ладу, рэжыму, уласцівы яму.
7. Зроблены, створаны даўней і які захаваўся да гэтага, нашага часу; даўнейшы.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адда́ць, ‑дам, ‑дасі, ‑дасць; ‑дадзім, ‑дасце, ‑дадуць;
1. Вярнуць назад узятае ў каго‑н.
2. Даць, перадаць што‑н. каму‑н.
3. Накіраваць на вучобу, службу.
4. Прадаць (па якой‑н. цане).
5. З некаторымі назоўнікамі ўтварае спалучэнне са значэннем дзеяння ў залежнасці ад сэнсу назоўніка.
6.
7.
8.
9.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перайсці́, перайду, пяройдзеш, пяройдзе;
1.
2.
3. Перамясціцца з аднаго месца на другое.
4. Пакінуўшы каго‑, што‑н., прымкнуць, далучыцца да каго‑, чаго‑н. другога.
5. Дастацца каму‑, чаму‑н. ад каго‑, чаго‑н., стаць чыёй‑н. уласнасцю.
6. Скончыўшы, пакінуўшы адно, пачаць другое.
7. Змяніць спосаб, характар дзеяння, пачаць дзейнічаць іначай.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
той, таго́,
1. Паказвае на асобу ці прадмет, якія знаходзяцца не перад вачамі, не побач, а аддалены ў прасторы і часе, як падобныя ім;
2. Паказвае на прадмет ці асобу, што вылучаецца з ліку іншых.
3. Паказвае на які‑н. прадмет, асобу, пра якія гаварылася раней.
4.
5. Паказвае на вядомую ўжо асобу ці прадмет.
6. Іменна ён, не іншы, гэты ж самы (звычайна ў спалучэннях «той жа», «той самы», «той жа самы»).
7. Уваходзіць у састаў: а) складаных злучнікаў: «дзякуючы таму што», «з прычыны таго што», «да таго што», «да тых пор пакуль», «за тое што», «у той час як», «нягледзячы на тое што», «пасля таго калі» і інш.; б) словазлучэнняў, звычайна пабочнага характару, якія звязваюць розныя часткі выказвання: «апрача таго», «акрамя таго», «разам з тым», «між тым» і інш.
8. то́е,
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чо́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае колер сажы, вугалю, самы цёмны з усіх колераў;
2. Цёмны, больш цёмны, чым звычайна.
3.
4. Некваліфікаваны, які не патрабуе пэўных ведаў і навыкаў, звычайна фізічна цяжкі і брудны (пра чарнавую работу і пад.).
5. Не галоўны, не цэнтральны, не парадны, які выкарыстоўваецца для штодзённых патрэб (пра дзверы, ход, уваход і пад.).
6.
7.
8.
9.
10. Які ў дарэвалюцыйныя часы адносіўся да ніжэйшых слаёў грамадства, да простага народа.
11.
12. Паводле забабонных уяўленняў — чарадзейны, звязаны з нячыстай сілай.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)