Verbum

анлайнавы слоўнік

браць, бяру, бярэш, бярэ; бяром, бераце, бяруць; незак.

1. каго-што. Авалодваць якім‑н. прадметам, абхопліваючы пальцамі рукі. Браць кнігу. // У спалучэнні з назоўнікамі «рот», «зубы», «губы» — захопліваць, сціскаць. Браць карандаш у зубы. □ Кіслінкі-журавінкі, Чырвоныя бакі, Бяруць у рот дзяўчынкі, Бяруць і хлапчукі. Галіноўская. // Дакранацца да чаго‑н., чапаць што‑н. рукою. Рукамі не браць. □ Узнепакоеная тым, што.. [Захара Зынгі] доўга няма, прыходзіла дачка яго Рыта, брала.. пад руку і заводзіла дадому. Чорны. // Аддзяляць частку чаго‑н. для даследавання. Браць пробу, кроў, аналізы. // Зачэрпваць, набіраць. Бяру рукамі чорную раллю. Свірка. Жалудоў было так многа, што іх можна было браць проста прыгаршчамі. Шамякін. // Захопліваць, паглыбляцца. Бярэ парог усё глыбей, глыбей. Зарыцкі. // У спалучэнні з назоўнікамі «рукі», «плечы» і інш. — узвальваць які‑н. груз на сябе. Браць на плечы мяшок. □ Сяргей падыходзіў да Рагіны і, моўчкі паглядаючы на яе, браў на рукі дачку і нёс у хату. Адамчык. / у перан. ужыв. Чым.. [Рая] пакрыўдзіла старэйшых, у чым вінавата? Хіба не для таго, каб аддзякаваць вось гэтым жанчынам за ўсё добрае, старалася, ўставала на досвітку, брала на свае плечы цяжкую працу? «Маладосць». // Збіраць (пра ягады, грыбы). Гаварылі пра брусніцы. Іх было гэтым летам хоць вазамі вазі. Сястра мне расказала, дзе яна іх брала — у якім лесе, на якіх барах і касагорах. Ермаловіч. // Збіраць нектар (пра пчол). Была акурат тая пара, калі пчолы бралі гаючы ліпавы мёд. Сабаленка. // Набіраць чаго‑н., запасіць што‑н. Паравоз сапраўды браў дровы. Лынькоў. // Прыхопліваць што‑н. з сабою ў дарогу. Ёй [Марынцы] бабка Ева памагае, А дзед дарады падае, Што браць з сабою, рэч якая Патрэбна болей для яе. Колас. Штурман.. заўсёды браў у палёт гранату. Шамякін. // Красці. Воўк і лічанае бярэ. Прыказка. // Хапаць насадку, кляваць. Раніцай, на досвітку, карась, як правіла, бярэ са дна. Матрунёнак. На блешню і мармышку з матылём бярэ акунь. «Беларусь».

2. Сілай захопліваць што‑н., дамагацца ў барацьбе. Браць уладу ў свае рукі. Браць ініцыятыву. // Згаджацца ўзначальваць што‑н. Паклікаў мяне завуч у дырэктарскі кабінет ды кажа: — Табе, Сцяпан Пятровіч, прыйдзецца дзесяты клас браць. Ермаловіч.

3. Прымушаць несці якую‑н. службу, выконваць які‑н. абавязак. Браць у салдаты. Браць на зборы. // Прымаць, залічваць у склад чаго‑н. Браць на работу. □ Бралі ў атрад толькі зусім надзейных, пасля грунтоўнай праверкі. Брыль. // Прымушаць пайсці за сабою; арыштоўваць, знявольваць. Каты лютыя бралі Ганулю Казей, з хаты роднае бралі, ад родных людзей. Дубоўка. // Наймаць. Браць фурманку. // Забіраць сілай, адбіраць. Браць у палон. // Згаджацца, каб хто‑н. суправаджаў, не пакідаць; запрашаць. Зімою часта прыязджалі з горада шэфы і бралі з сабой некалькі чалавек дэлегатаў.. паказаць сваё жыццё. Чорны. Князь любіў ездзіць на паляванне і заўсёды браў з сабою Кірылу. Колас.

4. З боем авалодваць чым‑н. Дзед Пятрусь у Вялікую Айчынную вайну быў партызанам, затым браў Берлін і нават на сцяне рэйхстага пакінуў свой подпіс. Сіняўскі. Маладосць! Гэта ты ў ватоўцы рабочай Зімні брала дажджлівай кастрычніцкай ноччу. А. Вольскі. Смеласць гарады бярэ. Прыказка.

5. Збіраць, спаганяць што‑н. Дорага браць. Браць плату, хабар. // Карыстацца чыімі‑н. дабротамі. Нічога не давала ты радзіме. Усё брала ад яе, прызвычаілася браць, як належнае, як законнае. Лынькоў. // Запазычваць. Браць з чужога вопыту. // Збіраць, атрымліваць (пра ўраджай). Там, на калгасных агародах Багаты бралі ўраджай. Глебка.

6. Жаніцца з кім‑н. Браць за жонку. □ Прыйшлося [Пятрэсю] браць касавокую Хіму, што заседзелася ў дзеўках. Арочка.

7. Знаходзіць. — Эдэм! Эдэм!.. — смяялася яна [Наста]. — Адкуль бярэш ты гэтакія словы!.. З. Астапенка.

8. Спыняцца на чым‑н., выбіраючы з многага. Рэаліст Багдановіч браў чалавека такім, якім ён быў у жыцці, з усімі станоўчымі і адмоўнымі рысамі. Майхровіч. Малашонак браў не сутнасць заметкі, а калючыя яе бакі. Ермаловіч.

9. Выдаткоўваць, займаць, выкарыстоўваць. Машына бярэ многа бензіну. □ Крышталічныя трыёды не бяруць энергіі на напал катода. «Беларусь». / у перан. ужыв. Вайна брала ўсё новыя ахвяры. Колас.

10. Надзяваць, прывязваць. Браць каня на аброць. Браць цяля на вяроўку. // Абмяжоўваць якое‑н. дзеянне, перагароджваць. Браць ваду на застаўкі. // Асаджваць, змяшчаць. Браць партрэт у рамку.

11. Рабіць якое‑н. фізічнае або псіхічнае ўздзеянне на каго‑н., што‑н., разбіраць, апаноўваць. Мароз бярэ за вушы. Зайздрасць бярэ. □ Іржа яе не брала. Была цвёрдай сталь. Танк. Жагула пачынаў злаваць, і хмель яго не браў. Крапіва. А пад хваінаю на грудзе Вакол стажка аж кішаць людзі, Гарачка ўсіх бярэ такая, Што пот ім вочы залівае. Колас. Міхалку ўжо браў сон. Чорны.

12. Перамагаць у схватцы. «Пірат» лёгка браў ліса і на рэдкасць разумна вёў зайца. Карамазаў. // перан. Перамагаць з дапамогай чаго‑н. Браць не сілай, а розумам. / у безас. ужыв. Тваё бярэ. // Адольваць, паражаць, праліваць (часцей з адмоўем). Яго ні куля ні штык не бярэ. // Добра рэзаць (пра нож, брытву, касу). Каса не косіць — каса брые І шчытнякі бярэ сухія, Бо ў дзядзькі рукі залатыя. Колас. / у безас. ужыв. Хоць білі гарматы па сыну Ўрала ды бронь баявую снарадам не брала! Вялюгін.

13. Набіраць хуткасць, дасягаць пэўнага ўзроўню. Браць разгон. Браць вышыню. □ Дзе чыгунка ішла чыстым полем, цягнік браў самы шпаркі свой рух. Чорны. // Паўтараць за кім‑, чым‑н. які‑н. гук, дамагаючыся падабенства; выклікаць гучанне, дакрануўшыся да струн і пад. Браць ноту. Браць верхняе до. □ [Захар Зынга] падсядае туды бліжэй і ціхенька бярэ на гармоні некалькі нясмелых акордаў. Чорны. // Накіроўвацца, схіляцца. Браць управа. Браць кірунак. □ У гэтым месцы зеілістая сцежка, наткнуўшыся на зялёную заслону, брала крута ўверх. Арочка. // Лавіць, авалодваць чым‑н. Мячы.. [настаўніца] брала на дзіва прыгожа і ўмела. Васілевіч. // Насцігаць, паражаць. Ружжо на паўкіламетра бярэ.

14. Пачынаць рухацца, пераадольваючы перашкоду, цяжкасць. Машына рыўком бярэ з месца. Шамякін.

15. Дамаўляцца аб выкарыстанні чаго‑н. Браць адпачынак, адгул. // Даваць згоду што‑н. выканаць, зрабіць. Браць заказ, падрад. Браць абавязацельства. // Даваць згоду на выкарыстанне чаго‑н. Стрончык.. нікога чужога ў сваю хату браць не хацеў. Ядвігін Ш. // Праявіць клопат аб кім‑н., аказаць падтрымку каму‑н., пашырыць уладу на каго‑н. Браць пад абарону, пад сваю ўладу, пад ахову.

16. Умоўна прымаць, лічыць. За кіламетр на мясцовасці браць міліметр на паперы.

17. Удзельнічаць; згаджацца. Браць удзел. Браць чый-небудзь бок.

18. Купляць. Глядзі, каб ягад без білета У лесе бабы не збіралі І на грыбы каб білет бралі. Колас.

19. Разм. Атрымліваць (зарплату, пенсію і пад.). [Анна Паўлаўна:] Вядома ж, ты тры тысячы ў месяц бярэш. Крапіва.

20. Есці, спытваць (часцей з адмоўем). Нічога ў рот не браць.

21. Мацнець. Нанач бярэ мароз.

•••

Браць (блізка) да сэрца — пакутліва, хваравіта ўспрымаць што‑н.

Браць (узяць) быка за рогі — пачынаць дзейнічаць энергічна, адразу і з самага галоўнага.

Браць (узяць) верх над кім — дамагацца (дамагчыся) перавагі, адольваць (адолець) каго‑н.

Браць (узяць) волю над кім — навязваць (навязаць) каму‑н. свае жаданні, сваю волю.

Браць (узяць) голымі рукамі — авалодваць (авалодаць) кім‑н. без асаблівых цяжкасцей.

Браць горлам — дамагацца чаго‑н. крыкам.

Браць (узяць) грэх на душу — паступіцца сваім сумленнем, перакананнем, зрабіць учынак, які пярэчыць устаноўленым нормам і прынцыпам маралі, закону ў інтарэсах каго‑, чаго‑н.

Браць (узяць) за горла (за глотку, жабры) — прыставаць (прыстаць), сілай прымушаць (прымусіць) да чаго‑н.; ставіць (паставіць) у бязвыхаднае становішча.

Браць (узяць) за душу — з глыбокай уразлівасцю ўспрымаць (успрыняць) які‑н. выпадак, здарэнне.

Браць (узяць) за жывое — даймаць (даняць) чым‑н., расстройваць, прымушаць (прымусіць) нервавацца.

Браць (узяць) за каўнер, за карак — прыцягнуць да адказнасці.

Браць (узяць) за сэрца — хваляваць, рабіць (зрабіць) моцнае ўражанне.

Браць (узяць) з бою (боем) — а) у працэсе бою авалодаць тэрыторыяй, умацаваннямі праціўніка; б) дамагацца чаго‑н. энергічнымі дзеяннямі.

Браць (узяць) зморам; браць (узяць) на змор — а) адольваць (адолець) каго‑, што‑н., давёўшы да поўнай страты сіл; б) дамагацца (дамагчыся) чаго-небудзь ад каго‑н. настойлівым, назойлівым уздзеяннем.

Браць каўшом — тое, што і чэрпаць каўшом (гл. чэрпаць).

Браць (узяць) на абардаж — атакаваць варожае судна, шчыльна наблізіўшыся да яго.

Браць на арапа — браць ашуканствам, падманам.

Браць на бога — выпытваць што‑н., ставячы правакацыйныя пытанні.

Браць (узяць) на буксір — памагаць каму‑н., хто адстае, выконваць што‑н.

Браць (узяць) на веру што — верыць, давяраць, калі па якой‑н. прычыне нельга ўпэўніцца ў чым‑н., праверыць што‑н.

Браць (узяць) на заметку (на карандаш) — звяртаць (звярнуць) на што‑н. увагу, запамінаць (запомніць), запісваць (запісаць) для памяці.

Браць (узяць) на мушку (на прыцэл) — а) прыцэльвацца (прыцэліцца) у каго‑, што‑н.; б) сканцэнтроўваць (сканцэнтраваць) увагу на кім‑, чым‑н.

Браць на ўсе застаўкі — старацца з усіх сіл бегчы, што‑н. рабіць.

Браць (узяць) напрамак (кірунак) — пачынаць рухацца, ісці ў якім‑н. напрамку.

Браць на пуп (груб.) — перанапружвацца фізічна.

Браць (узяць) на сябе што — а) згаджацца (згадзіцца) быць адказным за што‑н.; б) выказваць (выказаць) гатоўнасць зрабіць што‑н., асабіста ручацца (паручыцца) за выкананне чаго‑н.

Браць на цыгундар — прыцягваць да адказнасці.

Браць ногі на плечы (у рукі) — хутка, паспешна ўцякаць.

Браць (узяць) пад абстрэл гл. узяць.

Браць (узяць) пад казырок — аддаваць (аддаць) чэсць, вітаць, прыкладваючы правую руку да галаўнога ўбора.

Браць (узяць) пад каравул — узяць над варту, арыштаваць.

Браць (узяць) пад увагу — заўважаць (заўважыць), улічваць (улічыць) што‑н., выносячы якое‑н. рашэнне.

Браць (узяць) прыклад — пераймаць (пераняць) у каго‑н. што‑н.

Браць (узяць) сваё — дамагацца (дамагчыся) жаданага, мець чакання вынікі.

Браць (узяць) след — высочваць (высачыць) звера.

Браць (узяць) слова — папрасіць (прасіць) на сходзе, нарадзе і пад. дазволу выказаць сваю думку.

Браць (узяць) слова з каго — дамагацца (дамагчыся) ад каго‑н. абяцання выканаць што‑н.

Браць (узяць) слова назад — адмаўляцца (адмовіцца) ад дадзенага абяцання, абавязацельства.

Браць (узяць) сябе ў рукі — авалодваць (авалодаць) сабой.

Браць (узяць) у абарот — аказваць (аказаць) рашучае ўздзеянне на каго‑н., прымушаць (прымусіць) весці сябе як належыць.

Браць у апрацоўку — уздзейнічаць на каго‑н., імкнучыся схіліць да чаго‑н., зрабіць уплыў на каго‑н.

Браць (узяць) у галаву што — многа думаць пра што‑н.

Браць (узяць) у лоб — груба, просталінейна дамагацца (дамагчыся) чаго‑н.

Браць (узяць) у разлік — улічваць (улічыць), прымаць (прыняць) пад увагу.

Браць у рукі каго, што — рабіць каго‑н., што‑н. паслухмяным, падатлівым, пакорным сваёй волі.

Браць (узяць) у шоры — моцна трымаць у руках, рашуча і жорстка абмяжоўваць каго‑н. ва ўчынках.

Браць (узяць) шлюб — выходзіць (выйсці) замуж, жаніцца.

Дзіва бярэ гл. дзіва.

Ліха яго бяры гл. ліха.

Наша (ваша, іх) бярэ (возьме, узяло) — мы (вы, яны) перамагаем.

Ні кроплі (каплі) у рот не браць — зусім не піць спіртнога.

Смех бярэ гл. смех.

У рот не браць — нічога не есці.

Хоць рукамі бяры — пра тое, чаго вельмі многа, чым лёгка авалодаць.

Цераз сябе браць — рабіць цераз сілу.

Чорт не бярэ гл. чорт.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

на I предлог

1. с вин. в разн. знач. на; (при указании на целевое назначение чего-л. — ещё) для (чего);

палажы́ць на стол — положи́ть на стол;

насадзі́ць чарвяка́ на кручо́к — насади́ть червяка́ на крючо́к;

надзе́ць чахо́л на крэ́сла — наде́ть чехо́л на кре́сло;

звалі́ць віну́ на каго́-не́будзь — свали́ть вину́ на кого́-л.;

запіса́ць кні́гу на бра́та — записа́ть кни́гу на бра́та;

вярну́ўся на фа́брыку — верну́лся на фа́брику;

пае́хаць на Нёман — пое́хать на Нёман;

прые́хаць на Пале́ссе — прие́хать на Поле́сье;

прыйшлі́ на кватэ́ру — пришли́ на кварти́ру;

ісці́ на святло́ — идти́ на свет;

даро́га на Магілёў — доро́га на Могилёв;

вы́йсці на даро́гу — вы́йти на доро́гу;

стаць на кале́ні — встать на коле́ни;

гля́нуць на ба́цьку — посмотре́ть на отца́;

не злу́йся на мяне́ — не серди́сь на меня́;

палява́нне на буйно́га зве́ра — охо́та на кру́пного зве́ря;

падо́бны на ба́цьку — похо́ж на отца́;

змяні́ць саху́ на плуг — смени́ть соху́ на плуг;

назна́чыць сустрэ́чу на нядзе́лю — назна́чить встре́чу на воскресе́нье;

адкла́сці на за́ўтра — отложи́ть на за́втра;

на гэ́ты раз — на э́тот раз;

но́ччу з субо́ты на нядзе́лю — в ночь с суббо́ты на воскресе́нье;

з дня на дзень — со дня на́ день;

пае́хаў на два дні — пое́хал на два дня;

скупы́ на сло́вы — скупо́й на слова́;

ма́йстар на вы́думкі — ма́стер на вы́думки;

непрыго́жы на вы́гляд — некраси́вый на вид;

асно́вы на зы́чны гук — осно́вы на согла́сный звук;

адда́ць дзі́ця на выхава́нне — отда́ть ребёнка на воспита́ние;

цэ́гла на будаўні́цтва — кирпи́ч на строи́тельство (для строи́тельства);

выпрабава́нне на трыва́ласць — испыта́ние на про́чность;

вучы́цца на до́ктара — учи́ться на врача́;

працава́ць на сям’ю́ — рабо́тать на семью́;

зрабі́ць на злосць — сде́лать на́зло́;

падня́ць на смех — подня́ть на́ смех;

пасла́ць тэлегра́му на Но́вы год — посла́ть телегра́мму на Но́вый год;

адзе́ты на гарадскі́ мане́р — одет на городско́й мане́р;

перакла́сці на белару́скую мо́ву — перевести́ на белору́сский язы́к;

здаць на «выда́тна» — сдать на «отли́чно»;

на све́жую галаву́ — на све́жую го́лову;

зашпілі́ць на ўсе гу́зікі — застегну́ть на все пу́говицы;

працягну́цца на дзяся́ткі кіламе́траў — протяну́ться на деся́тки киломе́тров;

па два тра́ктары на брыга́ду — по́ два тра́ктора на брига́ду;

дом на во́сем кватэ́р — дом на во́семь кварти́р;

пабі́ць на дро́бныя ча́сткі — разби́ть на ме́лкие ча́сти;

больш як на пяць ты́сяч рублёў — бо́лее пяти ты́сяч рубле́й;

се́сці на самалёт — сесть на самолёт;

вы́несці на маро́з — вы́нести на моро́з;

жыць на зарпла́ту — жить на зарпла́ту;

клі́каць на дапамо́гу — звать на по́мощь;

2. с вин. (при указании на отрезок времени) в;

два разы́ на ты́дзень — два ра́за в неде́лю;

3. с вин. (при обозначении сферы деятельности) в;

заступі́ць на паса́ду дырэ́ктара — вступи́ть в до́лжность дире́ктора;

4. с вин. пове́рх (чего);

надзе́ць на саро́чку — наде́ть пове́рх соро́чки;

5. с вин. (при обозначении сближения, столкновения, соприкосновения) о, об, о́бо;

спатыкну́цца на пень — споткну́ться о пень;

абапе́рціся няма́ на што — опере́ться не обо что;

6. разг., с вин. при словах хварэ́ць, хво́ры и т.п. переводится беспредложными конструкциями с твор. п.:

хварэ́ць на тыф — боле́ть ти́фом;

хво́ры на грып — больно́й гри́ппом;

7. с предл. на; (при указании на количество частей, из которых состоит что-л. — ещё) о;

кні́га ляжы́ць на стале́ — кни́га лежи́т на столе́;

трыма́ць на рука́х — держа́ть на рука́х;

на пры́вязі — на при́вязи;

су́мка на рэ́мені — су́мка на ремне́;

на ім ляжы́ць уве́сь кло́пат — на нём лежа́т все забо́ты;

прамо́ва на схо́дзе — речь на собра́нии;

на тым бе́разе рэ́чкі — на том берегу́ реки́;

жыць на ву́ліцы Купа́лы — жить на у́лице Купа́лы;

гэ́та было́ на Пале́ссі — э́то бы́ло на Поле́сье;

ця́жка на сэ́рцы — тяжело́ на се́рдце;

быць на ўтрыма́нні — состоя́ть на иждиве́нии;

спагна́ць злосць на кім-не́будзь — сорва́ть зло на ко́м-л.;

на гэ́тым сход быў зако́нчаны — на э́том собра́ние бы́ло зако́нчено;

на за́хадзе со́нца — на зака́те со́лнца;

на світа́нні — на заре́;

стая́ць на кале́нях — стоя́ть на коле́нях;

на маі́х вача́х — на мои́х глаза́х;

на некато́рай адле́гласці — на не́котором расстоя́нии;

паліто́ на ва́це — пальто́ на ва́те;

хадзі́ць на лы́жах — ходи́ть на лы́жах;

вазі́ць на кані́ — вози́ть на ло́шади;

праве́рыць на пра́ктыцы — прове́рить на пра́ктике;

ігра́ць на гіта́ры — игра́ть на гита́ре;

сма́жыць на ма́сле — жа́рить на ма́сле;

ляка́рства на спі́рце — лека́рство на спирту́;

на белару́скай мо́ве — на белору́сском языке́;

калдо́біна на калдо́біне — уха́б на уха́бе;

стол на трох но́жках — стол на (о) трёх но́жках

на II частица на;

на, занясі́ бра́ту — на, отнеси́ бра́ту;

◊ вось табе́ і на́! — вот тебе́ и на́!;

на́ табе́! — на́ тебе́!

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

по^I предлог;

1. с дат. (на поверхности, вдоль поверхности — переводится конструкциями с предл.) па (кім, чым);

плыть по́ морю плыць па мо́ры;

идти́ по доро́ге ісці́ па даро́зе;

ла́зить по гора́м ла́зіць па гара́х;

кни́ги разло́жены по всему́ столу́ кні́гі раскла́дзены па ўсім стале́;

по гла́дкому дну па гла́дкім дне;

по го́лому те́лу па го́лым це́ле;

уда́рить по спине́ уда́рыць па спі́не; наряду с этим иногда переводится также иными предлогами или конструкциями без предлогов, в частности: а) (в знач.: вдоль, около чего-л.) уздо́ўж (чаго), каля́ (чаго);

идти́ по са́мому бе́регу ісці́ ўздо́ўж (каля́) са́мага бе́рага; б) (для обозначения направления действия, пути следования — часто без предлога);

идти́ по у́лице ісці́ ву́ліцай (па ву́ліцы);

доро́га пролега́ла по боло́ту даро́га ішла́ бало́там (па бало́це);

2. с дат. (в пределах чего-л., в чём-л. — переводится конструкциями с предл.) па (чым);

по Се́верному Кавка́зу па Паўно́чным Каўка́зе;

ходи́ть по ко́мнате хадзі́ць па пако́і;

лета́ть по во́здуху лята́ць па паве́тры;

прика́з по второ́му полку́ зага́д па другі́м палку́;

тепло́ расхо́дится по всему́ органи́зму цяпло́ разыхо́дзіцца па ўсім аргані́зме;

рассади́ть всех по места́м рассадзі́ць усі́х па ме́сцах;

3. с дат. (в направлении, следуя направлению чего-л. — переводится конструкциями с предл.) па (чым) идти́ по сле́ду зве́ря ісці́ па сле́дзе зве́ра;

плыть по тече́нию плыць па цячэ́нні;

идти́ по со́лнцу ісці́ па со́нцы;

по следа́м проти́вника па сляда́х праці́ўніка; кроме того, иногда переводится также предлогами: з (чым), у, ва (чым);

кора́бль шёл по ве́тру карабе́ль ішо́ў з ве́трам;

по направле́нию к го́роду у кі́рунку (напра́мку) да го́рада;

по всем направле́ниям ва ўсіх кіру́нках (напра́мках);

4. с дат. (в области чего-л., в сфере какой-л. деятельности — переводится конструкциями с предл.) па (чым);

рабо́тать по профсою́зной ли́нии працава́ць па прафсаю́знай лі́ніі;

деба́ты по законопрое́кту дэба́ты па законапрае́кце;

коми́ссия по составле́нию резолю́ции камі́сія па склада́нні рэзалю́цыі;

он врач по профе́ссии ён до́ктар па прафе́сіі;

соревнова́ния по футбо́лу, по лы́жам, по ша́хматам спабо́рніцтвы па футбо́ле, па лы́жах, па ша́хматах;

5. с дат. (согласно, следуя чему-л., в соответствии, соразмерно — переводится конструкциями с предл.) па (чым);

по расписа́нию па раскла́дзе;

по прика́зу команди́ра па зага́дзе камандзі́ра;

рабо́тать по пла́ну працава́ць па пла́не;

начина́ть рабо́ту по гудку́ пачына́ць пра́цу па гудку́;

э́то нам принадлежи́т по пра́ву гэ́та нам нале́жыць па пра́ве;

по вы́бору па вы́бары;

по жела́нию па жада́нні;

узна́ть по го́лосу, по глаза́м пазна́ць па го́ласе, па вача́х;

вызыва́ть по фами́лии выкліка́ць па про́звішчы;

по пра́вилам игры́ па пра́вілах гульні́; кроме того, иногда переводится также иными предлогами и конструкциями без предлогов, в частности: а) (в знач. согласно с чьим-л. мнением, взглядами, какими-л. положениями) паво́дле (каго, чаго); на ду́мку, па ду́мцы (каго);

по сообще́ниям газе́т паво́дле паведамле́нняў газе́т;

по моему́ мне́нию на маю ду́мку, на мой по́гляд; б) (при словах, означающих «взять», «вызывать», «зов» и т. п.) па (чым), на (што);

по его́ зо́ву все яви́лись па яго́ за́кліку (на яго́ за́клік) усе́ з’яві́ліся;

6. с дат. (посредством чего-л.) па (чым); а также переводится конструкциями без предлога;

е́хать парохо́дом и по желе́зной доро́ге е́хаць парахо́дам і па чыгу́нцы (і чыгу́нкай);

посла́ть по по́чте пасла́ць па по́шце (по́штай);

сообщи́ть по телегра́фу паве́даміць па тэлегра́фе (тэлегра́фам);

говори́ть по телефо́ну гавары́ць па тэлефо́не;

7. с дат. (вследствие чего-л. — переводится конструкциями с предл.) па (чым), з прычы́ны (чаго);

сде́лать что́-л. по оши́бке зрабі́ць што-не́будзь па памы́лцы;

по знако́мству па знаёмстве;

не яви́ться на рабо́ту по боле́зни не з’яві́цца на пра́цу па хваро́бе (з прычы́ны хваро́бы);

по ра́зным причи́нам па ро́зных прычы́нах;

8. с дат. (на основании каких-л. признаков — переводится конструкциями с предл.) па (чым; переводится также конструкциями без предлогов);

ста́рший по во́зрасту старэ́йшы па ўзро́сце;

ра́нний по вре́мени ра́нні па ча́се;

до́брый по хара́ктеру до́бры па хара́ктары (хара́ктарам);

узна́ть по глаза́м пазна́ць па вача́х;

9. с дат. (при указании близости, родства — переводится конструкциями с предл.) па (кім, чым);

това́рищ по университе́ту тава́рыш па ўніверсітэ́це;

брат по отцу́ брат па ба́цьку;

ро́дственники по жёнам сваякі́ па жо́нках;

10. с дат. (для обозначения времени) па (чаму, чым, т.е. в ед. с дат., а во мн. с предл.);

занима́ться по ча́су в день займа́цца па гадзі́не на дзень;

по го́ду не писа́л пи́сем па го́ду не піса́ў лісто́ў; с дат. мн., а также в знач.: в такую-то пору, в такое-то время, возрастом в столько-то лет — чаще переводится предлогами у, ва (што) или конструкциями без предлогов;

по выходны́м дням у выхадны́я (выхо́дныя) дні (выхадны́мі, выхо́днымі дня́мі);

по пра́здникам у свя́ты (свя́тамі);

по утра́м ра́ніцамі;

я не ви́дел его́ по це́лым неде́лям я не ба́чыў яго́ цэ́лымі ты́днямі;

собира́ться по четверга́м збіра́цца па чацвярга́х (чацвярга́мі);

по весне́ вясно́й, уве́сну;

по о́сени уво́сень, во́сенню;

11. с дат. (в разделительном значении) па (кім, чым);

по рублю́ шту́ка па рублі́ шту́ка;

дать де́тям по я́блоку даць дзе́цям па я́блыку;

по ра́зу па ра́зе;

12. с дат. (для обозначения действия, направленного на какой-л. объект) (по кому, чему) па (кім, чым); (в кого, что) у (каго, што); (на кого, что) на (каго, што);

стреля́ть по проти́внику страля́ць па праці́ўніку (у праці́ўніка);

стреля́ть по око́пу, по блиндажа́м страля́ць па ако́пе, па бліндажа́х;

стуча́ть по столу́ сту́каць па стале́;

13. с дат. (со словами «скучать», «тосковать», «тоска» и т. п. — в ед. переводится конструкциями с дат., а во мн. с предл.) па (кім, чым), аб (кім, чым);

пла́кать по му́жу пла́каць па му́жу;

скуча́ть по де́тям сумава́ць па дзе́цях (аб дзе́цях).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)