пропа́сть сов. прапа́сці, мног. папрапада́ць; (исчезнуть — ещё) зні́кнуць; (утратиться — ещё) адпа́сці; (погибнуть — ещё) згі́нуць, загі́нуць;

пропа́ли докуме́нты прапа́лі (зні́клі) дакуме́нты;

зре́ние пропа́ло зрок прапа́ў;

охо́та пропа́ла ахво́та адпа́ла;

цветы́ пропа́ли от моро́за кве́ткі прапа́лі (згі́нулі) ад маро́зу;

мно́го вре́мени у меня́ пропа́ло да́ром шмат ча́су ў мяне́ прапа́ла дарма́;

пропа́сть бе́з вести прапа́сці (згі́нуць) без ве́сткі;

◊

пиши́ пропа́ло! пішы́ прапа́ла!;

или пан, или пропа́л погов. ці (або́) пан, ці (або́) прапа́ў;

пропади́ про́падом! згінь-прападзі́!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

злажы́ць, злажу, зложыш, зложыць; зак., каго-што.

1. Палажыць многія прадметы разам у адно месца; палажыць у пэўным парадку, прыдаўшы пэўную форму, від. Злажыць дровы. Злажыць бярвенне штабялямі. Злажыць сена ў стог. // Сабраўшы, змясціць у што‑н. Злажыць рэчы ў скрыню. // Разм. Падрыхтаваць рэчы ў дарогу, паклаўшы ў што‑н. Злажыць чамадан. Злажыць партфель.

2. Перагнуўшы, скруціўшы, надаць новую форму, паменшыць у аб’ёме. Злажыць газету. □ Садраў [дзед] з воўка скуру, вымыў у снезе рукі,.. злажыў скуру, закінуў яе на плячо. Колас.

3. Пабудаваць, зрабіць шляхам кладкі, рубкі ​1. Злажыць печ. Злажыць зруб.

4. Скласці, стварыць (песню, верш і пад.). Шмат злажылі казак, І легенд, і песень Людзі пра балота, Пра сваё Палессе. Купала.

5. Паваліць, палажыць (пра ўсё, многае). Вялізныя жывыя дрэвы ляжалі на зямлі, мясцінамі па некалькі, адно на адным. Шалёны віхор злажыў іх. Сташэўскі.

6. перан. Перакласці віну на каго‑н. — Даўно ж ужо не было.. [кражы] ў Мядзведзічах. Аж з таго часу, як у Марціна Крываношкі пару коней вывелі, ды на пасэсара злажылі. Крапіва.

•••

Злажыць (скласці) галаву (косці) — загінуць у баі, памерці.

Злажыць рукі — перастаць дзейнічаць, працаваць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

знайсці́, знайду́, зно́йдзеш, зно́йдзе; знайшо́ў, -шла́, -ло́; знайдзі́; зно́йдзены; зак.

1. каго-што. Заўважыўшы, узяць; выявіць у выніку пошукаў, назіранняў, роздумаў і пад.

З. грыб.

З. грошы на дарозе.

З. згубленую рэч.

З. выхад з цяжкага становішча.

З. новы спосаб рашэння задачы.

З. апраўданне чаму-н.

2. каго-што. Заспець, убачыць, выявіць дзе-н. ці ў якім-н. стане.

Не з. дома сябра.

З. каго-н. ляжачым хворым.

3. каго-што ў кім-чым. Зазнаць, сустрэць што-н. з боку каго-, чаго-н.

З. ў чым-н. суцяшэнне.

Я не знайшоў у гэтым нічога асаблівага.

З. добрага дарадчыка ў кім-н.

4. каго-што або з дадан. Прыйсці да высновы, палічыць, прызнаць, склаўшы думку пра каго-, што-н.

З., што таварыш праў.

З. неабходным паведаміць аб прыездзе.

Урач знайшоў яго здаровым.

5. прош. знайшо́ў (незак. цяпер. знахо́дзіць) з займ. ва ўскосн. скл. або з прысл. і з інф. Ужыв. пры іранічных адносінах да каго-, чаго-н. (разм.).

Знайшоў чаму радавацца (няма чаму радавацца). Знайшлі з-за чаго сварыцца (няма з-за чаго сварыцца). Знайшоў дурня (выражэнне нязгоды з кім-, чым-н., адмаўлення ад чаго-н.).

◊

Знайсці сабе смерць (магілу) дзе (высок.) — памерці, загінуць дзе-н.

Знайсці сябе — зразумець сваё прызванне, прызначэнне, правільна вызначыць свае інтарэсы, схільнасці.

|| незак. знахо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; наз. знахо́джанне, -я, н. (паводле 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Няг̌е́г̌лы ’кволы, слабы; несамавіты’ (Касп.; Жд. 2; бялын., Янк. Мат.; Крыў., Дзіс.), няге́глымі ’нездаровы, слабы’ (Бяльк.), ніг̌е́г̌лы ’няўдалы, непаваротлівы’ (Цых., Сл. ПЗБ), сюды ж няг̌е́г̌а ’чалавек слабага здароўя’, няг̌е́г̌лік ’няздара, няўмека’ (Сл. ЦРБ), ’нямоглы, няўдалы, хворы чалавек’ (Янк. 3.), няге́гляццё ’нягеглае стварэнне’ (Юрч. Фраз. 1). Няясна. Існуе некалькі версій, якія не здаюцца дастаткова пераканальнымі. Талстой (Бел.-укр. ізал., 78) звязвае беларускія словы з укр. валын. г̌е́ги ’ногі’, балг. ге́га ’палка’, макед. гега ’доўгая пастухова палка’ і асабліва гегав ’крываногі, кульгавы’, гегало ’кульгавы, апушчаны чалавек; замухрышка’, гега (се) ’хадзіць кульгаючы, хістаючыся’ з семантычным развіццём ’хістацца’ — ’хадулі’ — ’палка’, ’хто хістаецца’ — ’кульгавы’ — ’замухрышка’ і ўзмацняльным ні‑ (не-), што ўрэшце ўзводзіцца да імітацыйнага (гука- і рухапераймальнага) кораня *geg‑, *gig‑, *gog‑, параўн. нягога (гл.). Мартынаў (пісьмова) збліжае з балг. як ’моцны, здаровы’, варыянт ягк (Гераў) < прасл. *jagъkъ, суадноснае з літ. jegús ’моцны, магутны’, рус. неяглый ’вялы’, на падставе чаго рэканструюецца *геглы < *еглы ’здаровы, моцны’ — l‑авы дзеепрыметнік ад балт.-слав. *jagti (⩽ літ. jėgti ’быць у стане, магчы’), што малаверагодна. Можна дапусціць сувязь з балтызмам ǧéǧa ’крэмень’ (гл.), што з’яўляецца сімвалам моцнага, трывалага (параўн. моцны, як крэмень), адкуль няг̌е́г̌а з процілеглым значэннем, аднак гэтаму пярэчыць вузкая тэрыторыя распаўсюджання зыходнага слова (Гродзеншчына, усходняя Беласточчына). Калі ўлічыць фанетычна і семантычна блізкія формы тыпу няге́длы ’недаразвіты, слабы’ (Мат. Маг.), няге́длый ’нягеглы, нездаровы, слабы’, ныге́длый ’нікчэмны’ (Сл. Брэс.) і асабліва неге́лда ’няўдаліца’ (Сцяшк. Сл.), то названыя словы можна вывесці з дзеясловаў тыпу г̌е́лдаць ’хутка есці, глытаць’ (гл.), г̌елдава́ць ’разумець’ (КСТ), параўн. таксама не́галда ’няўдалы, слабасільны, кволы’, якое лічыцца праблематычным балтызмам (гл.). Тураўскае неге́бны ’нягеглы, няўдалы’ можна звязаць з г̌ебнуць, г̌ег̌нуць ’загінуць, памерці’ (гл.), пры гэтым не мела б экспрэсіўна-ўзмацняльны характар, параўн. гродз. геблы ’дрэнны, шкодны’ (Сцяшк. Сл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пра́вы ​1, ‑ая, ‑ае.

1. Размешчаны з таго боку, які з’яўляецца процілеглым леваму. [Палкоўнік] сунуў правую руку ў кішэню і насцярожана азірнуўся. Паслядовіч. Праз правае плячо звесілася цяжкая светлая каса. Корбан. Трэба пераправу Па вадзе зрабіць, Каб па бераг правы Ўсіх перавазіць. Бядуля.

2. Рэакцыйны, кансерватыўны, варожы перадавым плыням у палітычным і грамадскім жыцці (ад традыцыйнага размяшчэння членаў рэакцыйных партый у правай ад старшыні частцы зала). Правая партыя. // (у знач. наз. пра́выя, ‑ы́х). Людзі з кансерватыўнымі, рэакцыйнымі поглядамі. // Які варожа адносіцца да палітыкі камуністычнай партыі ўнутры самой партыі, капітулянцкі. Перамога сацыялізма была дасягнута ва ўпорнай барацьбе супраць трацкістаў і правых капітулянтаў. «Звязда».

пра́вы ​2, ‑ая, ‑ае.

1. Справядлівы, праўдзівы. Чым мне быць у нямецкай няволі, Лепш у правым загінуць баю. Астрэйка.

2. Не вінаваты, які дзейнічае па праўдзе. За яго палезу ў бойку — Вінаваты ён ці правы Мне ўсё роўна: ён мой друг! Панчанка.

3. часцей кар. ф. (праў, права́). Які правільна, беспамылкова думае, гаворыць. Андрэй Міхайлавіч адчуваў, што Гогіберыдзе правы ад першага свайго слова да апошняга, што не мае сёння будучыні ягоны праект. Самуйлёнак. — Пракапенка праў па-свойму, — сказаў Андрэй Давыдавіч, — а Гурба — па-свойму. Кулакоўскі.

•••

Правая рука чыя гл. рука.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

грош м.

1. грош, полкопе́йки ж.;

2. ист., разг. де́ньга́ ж., де́нежка ж.;

◊ г. цана́ — (каму, чаму) грош цена́ (кому, чему);

ні гро́ша не ва́рта — гроша́ ме́дного (ло́маного) не сто́ит;

ні за г. прапа́сці (загі́нуць) — ни за грош пропа́сть;

у г. не ста́віць — ни в грош не ста́вить;

уваткну́ць свае́ тры гро́шы — су́нуть свой нос;

за свой г. ко́жны харо́ш — посл. за свой грош ка́ждый хоро́ш;

ко́жны гад чужо́му гро́шу рад — ка́ждый гад чужо́му гро́шу рад;

не было́ ні гро́ша, ды ра́птам алты́н — не́ было ни гроша́, да (и) вдруг алты́н

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

albo

I

або, альбо;

albo ty, albo ja — альбо (або) ты, альбо (або) я

II

1. або, альбо, ці;

pojedziemy do Mińska albo do Grodna — мы паедзем y Мінск або ў Гродна;

dziś albo nigdy — сёння або ніколі;

zginąć albo zwyciężyć — загінуць або перамагчы;

2. ці; ці ж; а ці ж;

albo ja wiem! — ці ж я ведаю!

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

налажы́ць ​1, ‑лажу, ‑ложыш, ‑ложыць; зак.

1. што. Палажыць зверху, паверх чаго‑н. Налажыць кальку на чарцёж.

2. што. Замацаваць што‑н. на частцы паверхні чаго‑н.; змацаваць. Налажыць латку. Налажыць павязку. Налажыць шыну на нагу. Налажыць шво на рану. Налажыць гіпс.

3. што. Зрабіць якую‑н. памету, запіс, знак. Загадчык узяў квіток і рэзалюцыю налажыў. Колас.

4. перан.; што. Пакінуць след, адбітак на кім‑н. Пастаяннае жыццё ў лесе, без сну, яды, заўсёды ў небяспецы, налажыла след і на .. [Ганну]. Нікановіч. Абодва падсудныя былі бледныя: доўгае знаходжанне ў астрозе да суда налажыла на іх свой адбітак. Колас.

5. чаго. Кладучы, напоўніць чым‑н. Налажыць машыну бярвення. □ Арцём налажыў воз дроў, увязаў вяроўкамі і на ўзыходзе сонца выехаў у Глыбокае. Машара.

6. што. У спалучэнні з некаторымі адцягненымі назоўнікамі абазначае: падвергнуць таму, што выражана назоўнікам. Налажыць арышт. Налажыць спагнанне. // Назначыць штраф, падаткі і пад. Налажыць штраф.

7. чаго. Разм. Набіць, настраляць у вялікай колькасці. — Абыдзем гэты гай, — паказаў рукой дзядок, — тут летась я налажыў столькі цецерукоў. «Звязда».

•••

Налажыць галавой — прапасці, загінуць.

Налажыць (накласці) на сябе рукі — скончыць самагубствам.

Налажыць пячаць — апячатаць.

Налажыць руку (лапу) на што — захапіць што‑н., падпарадкаваць свайму ўплыву.

налажы́ць ​2, ‑лажу, ‑ложыш, ‑ложыць; зак., каго.

Разм. Скіраваць каго‑н. на што‑н., навучыць чаму‑н. Калі адразу налажыць ..[Міхалючка] на добрае, дык і чалавек з яго будзе. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

fall​2 [fɔ:l] (fell, fallen) v.

1. па́даць, спада́ць, валі́цца;

He fell off the ladder. Ён зваліўся з драбін.

2. загі́нуць, па́сці;

The Government has fallen. Урад паў.

3. прыпада́ць, выпада́ць;

Christmas falls on Sunday this year. Божае нараджэнне прыпадае ў гэтым годзе на нядзелю.

4. надыхо́дзіць; насо́ўвацца;

Night fell quickly. Ноч надышла хутка;

fall asleep засну́ць;

fall ill захварэ́ць;

fall in love закаха́цца, палюбі́ць

fall apart [ˌfɔ:ləˈpɑ:t] phr. v. распада́цца;

Their mar riage seems to be falling apart. Іх шлюб, здаецца, распадаецца.

fall behind [ˌfɔ:lbɪˈhaɪnd] phr. v.

1. адстава́ць

2. спазня́цца, затры́млівацца;

If you fall behind with the rent you’ll be evicted. Калі вы спозніцеся з аплатай, вас выселяць.

fall down [ˌfɔ:lˈdaʊn] phr. v. па́даць;

The child fell down and hurt his knee. Дзіця павалілася і выцяла калена.

fall in [ˌfɔ:lˈɪn] phr. v. правалі́цца, абвалі́цца;

The roof fell in. Дах абваліўся.

fall out [ˌfɔ:lˈaʊt] phr. v.

1. выпада́ць;

My hair is beginning to fall out. У мяне пачынаюць выпадаць валасы.

2. свары́цца;

The two girls fell out. Гэтыя дзве дзяўчынкі пасварыліся.

3. mil. разыхо́дзіцца;

Fall out! Разысціся!

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

копе́йка капе́йка, -кі ж.;

◊

копе́йка в копе́йку капе́йка ў капе́йку;

без копе́йки без капе́йкі, без гро́ша;

в копе́йку стать (обойти́сь, вскочи́ть, влете́ть и т. п.) у капе́йку абысці́ся (уляце́ць);

до после́дней копе́йки израсхо́довать да апо́шняй капе́йкі зрасхо́даваць;

дрожа́ть (трясти́сь) над ка́ждой копе́йкой дрыжа́ць (калаці́цца, трэ́сціся) над ко́жнай капе́йкай;

за копе́йку уступи́ть (отда́ть) за капе́йку адда́ць;

как одну́ копе́йку (заплати́ть, вы́ложить и т. п.) як адну́ капе́йку (заплаці́ць, вы́класці і да т.п.);

ни копе́йки ні (ані́) капе́йкі;

ни на копе́йку (нет) ні на капе́йку (ні на грош) (няма́);

поги́бнуть (пропа́сть и т. п.) ни за копе́йку загі́нуць (прапа́сці і да т.п.) ні за што (ні за грош);

с копе́йками з капе́йкамі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)