Verbum

Сло́нца ₁, сло́нцэ ‘сонца’ (Нас., Шымк. Собр., Шн., 1, Касп., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, ТС, Скарбы, Нар. Гом., Нар. словатв.), сло́нцо ‘тс’ (Сл. Брэс., Ян.), сюды ж сло́нко ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Скарбы), ст.-бел. слонце, слонцэ ‘тс’ (Ст.-бел. лексікон). З польск. słońce ‘тс’; гл. Карскі, 1, 259; Кюнэ, Poln., 98; Арашонкава, Бел.-польск. ізал., 10.

Сло́нца ₂ ‘сланечнік’ (Шат.). З польск. słońce ‘тс’.

Смаго́ль ‘галавешка ад смольнага палена’ (Шат.), сюды ж, відаць, смагалі́ ‘грыбы белага колеру з крэмавым адценнем’ (смаляв., Весці АН БССР, 1972, 1, 83), смуго́ль ‘загарэлы на сонцы’ (Барад.). Рус. зах. смо́голь ‘смоль’, пск. смо́гарье ‘дровы для начной лоўлі рыбы’, польск. smogorz ‘торф’, н.-луж. smogor ‘тс’, ст.-чэш. smogor. З прычыны наяўнасці ў іншаславянскіх формах каранёвага ‑o‑ лічыцца звязаным чаргаваннем галосных з смага, гл. (Фасмер, 3, 689).

Стру́шня ‘страва з розных агародных карэнняў’ (Нас.), ‘сумесь двух або трох частак сена з саломай’ (бых., Яшк. Мясц.); сюды ж, відаць, і ‘закалот, неразбярыха’ (Арх. Федар., Стан.), стру́шні ‘руіны’ (Ласт.). Аналагічна да папярэдняга слова, гл. Да семантыкі параўн. рус. стру́шня ‘турботы, трывогі, калатнеча’, струшни́ться ‘трывожыцца, мітусіцца, клапаціцца’, якія Куркіна (Этимология–1994–1996, 49–50) збліжае з струхну́ть ‘збаяцца’ (< *trux‑), суадносным з стру́шня ‘трывога’ (Ласт.).

Супру́г: супруг валоў ’пара запрэжаных валоў’ (свянц., Яшк. Мясц.), ст.-бел. супругъ ’пара разам запрэжаных валоў’ (Сл. Скар.), параўн. балг. дыял. съпру́зи ’пара запрэжаных коней або валоў’, ст.-слав. сѫпрѫгъ ’запрэжка’; сюды ж супру́га ’жонка’ (Рам. 6), супру́жница ’тс’ (Нас.), магчыма, яшчэ да стараж.-рус. супругъ, съпрѧжьница ’жонка’, або новае запазычанне з рус. супру́га, супру́жница ’тс’. Усё да прасл. *pręgti ’злучаць, звязваць’, гл. спрагаць, супрага.

Су́тарыца ’мітусня, бязладная бегатня’, су́тарыцца ’мітусіцца’, су́тарны ’мітуслівы’ (Ласт.). Параўн. укр. су́торатися, рус. су́ториться ’спрачацца’, польск. posątorzyć się ’паспрачацца’. Борысь (Etymologie, 582) адносіць сюды ж серб.-харв. sútor ’першы вечаровы змрок’ і рэканструюе прасл. *sǫtorъ (*sǫtora), вытворнае ад *ter‑ (гл. церці) з прыйменнай прыст. *sǫ‑, якой адпавядае прыдзеяслоўная прыст. *sъ‑ з першасным значэннем ’узаемнае трэнне, сутыкненне, спрэчка’, параўн. суты́ра (гл.). Гл. папярэдняе слова, таксама Фасмер, 3, 811.

Такт ’мерны рух; лад; пачуццё меры’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), тахт ’рытм, рытмічнае суправаджэнне’ (Сл. ПЗБ, Цых.), та́хта ’тс’ (Стан.). Запазычана з заходнееўрапейскіх моў, відаць, праз польск. takt ’рытм; далікатнасць’, ’рытм (у музыцы, руху)’, што з лац. tāktus ’дотык; адчуванне дотыку’ (ЕСУМ, 5, 506; Фасмер, 4, 13; Голуб-Ліер, 476; Брукнер, 564). Сюды ж такто́ўны ’які мае такт’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.).

Тала́хкаць ’стукаць, грукаць’ (ТС), толоха́ты ’балбатаць, малоць языком’ (бяроз., Шатал.), талахну́ти ’крутануць; узбоўтаць’ (Клім.), тало́хнуцца ’штурхануць, стукнуцца’ (Ласт.). Ад гукапераймальнага імітатыва *талах (гл. талых), аналагічнага тарах, тарарах (гл.), першапачаткова, відаць, з талала́хаць, гл. Сюды ж талахлі́вы ’паспешлівы, неразважлівы’, талахава́ты ’дураслівы, нявытрыманы’ (Сцяшк. Сл.). Параўн. чэш. tlachati ’балбатаць, малоць языком’, славац. tláchať ’тс’, якія Махэк₂ (644) разглядае як “ch‑інтэнсівы” ад tlapati ’ступаць, крочыць’ (гл. толапень).

Тарбі́чыцца (тырбі́чыцца) ’спрабаваць уціснуцца (у натоўп, зараслі і пад.)’ (васіл., Лаўшук, вусн. паведамл.), торбі́чыць ’скідаць’ у прымаўцы: прыдзе вербіч (= вербніца), то кожуха торбіч (ТС, тлумачэнне ’апранаць’, відаць, памылковае); сюды ж, магчыма, і торбу́ць — выклічнік да ’кінуць, скінуць’: торбуць ту просцілку (ТС). Параўн. рус. смален. тарбува́ть ’гнаць коней з пашы’ (Дабравольскі), паводле Фасмера (4, 23), няяснае па паходжанні. Цьмяныя словы, магчыма, звязаны з тарабічыць, гл.

То́ка ’толькі’ (Мат. Маг., Жд. 2, Жд. 3), сюды ж, відаць, ты́ко ’тс’ (астрав., трак., Сл. ПЗБ). Параўн. укр. ті́ко, тіку ’тс’, рус. дыял. то́ко ’тс’, харв. дыял. tȍko, tȕku, старое tuko ’тс’, балг. то́ку, дыял. то́ко, ту́ку ’тс’, макед. туку, дыял. токо ’тс’. Разглядаецца як вынік спрашчэння або кантамінацыі ў асобных славянскіх мовах зыходнага *toli, пашыранага часціцай *‑ko (ESSj SG, 2, 681), гл. толькі.

То́пленік ’тапелец’ (Нас., Байк. і Некр., Ласт., Сл. ПЗБ, ТС), то́плянік (tòplanik) ’тс’ (Федар. 4), тапе́льнік ’тс’ (Байк. і Некр.), то́пельнік ’тс’ (Сл. ПЗБ), уто́пленік, то́пленік ’тс’ (Некр. і Байк.), сюды ж то́пленік ’затанулае бервяно’ (пух., Сл. ПЗБ), то́пленікі ’патоплены ў вадзе лесаматэрыял’ (ТС), то́пленік, топля́к ’патануўшае бервяно, дрэва’ (лельч., Жыв. сл.), таплі́ннік ’тс’ (барыс., Сл. ПЗБ). Ад дзеепрыметніка (у)топлы ’затанулы’, што да тапіць ₁, гл.