ую́н, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Невялікая вельмі рухавая рыба з падоўжаным чэрвепадобным целам і дробнай луской.
2. перан. Пра рухавага, жвавага чалавека, звярка або пра праныру, лаўкача.
Віцца ўюном.
Гэты ў. заўсёды выкруціцца.
|| прым. уюно́вы, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ую́н
назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
Ую́н |
| Р. |
Уюна́ |
| Д. |
Уюну́ |
| В. |
Ую́н |
| Т. |
Уюно́м |
| М. |
Уюне́ |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
ую́н
назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
ую́н |
уюны́ |
| Р. |
уюна́ |
уюно́ў |
| Д. |
уюну́ |
уюна́м |
| В. |
уюна́ |
уюно́ў |
| Т. |
уюно́м |
уюна́мі |
| М. |
уюне́ |
уюна́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
ую́н, -на́ м. вьюн;
◊ ві́цца ўюно́м — ви́ться вьюно́м;
як у. на патэ́льні — погов. как вьюн на сковороде́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ую́н, ‑а, м.
1. Прэснаводная, вельмі рухавая рыба сямейства ўюновых з падоўжаным чэрвепадобным целам. Мяса ўюна тлустае, мяккае і крыху саладкаватае на смак. Матрунёнак.
2. перан. Разм. Рухавы, жвавы чалавек. [Сімачка] здрыганула ножкамі і ўюном выкаўзнулася, каб самой пабегчы да дзяцей. Гроднеў. // Пранырлівы, лаўкач. Гэты ўюн заўсёды выкруціцца.
•••
Віцца ўюном гл. віцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вьюн прям., перен. ую́н, -на́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цыга́ністы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Які нагадвае па выгляду і па характару цыгана. Гаспадар — Сямён Марчанка — цыганісты, доўгі і вёрткі, як уюн. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скаварада́ ж., в разн. знач. сковорода́;
◊ як ую́н на ~дзе — погов. как вьюн на сковороде́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Піска́ш, піскіж ’пячкур, Gobio’ (Нік. Очерки; Дэмб. 2; Жук.; Нас.), піскуж ’тс’ (Гарэц.), піськіж, піскуж, піскуйіж ’тс’, ’нярослае, пісклявае дзіця’ (слаўг., Яшк., З жыцця); ціскай, піскуж. піскіж ’уюн, Misgiimus’ (талач., круп., ЛА, 1; Мат. Гом.), піскіж ’галец, Nemachilus barbatus’ (Нік. Очерки; мсцісл., чавус., хоцім., ЛА, 1). Параўн. укр. пискір, рус. тіскарь, анексія, арханг. лёскат, пескиш(а) ’пячкур’, польск. piskorz, н.-луж. piskoi© в.-луж. pis kor. чэш. piskoř ’уюн’, славац. piskor ’буразубка, Sorex araneus’, славен. piskór, piskor, piškitr ’мінога© piskur ’пячкур’, серб.-харв. паскор ’мурэна, Muraena Helena’, балг. анексія. Прасл. *piskorʼb, утвораны ад *piskati ’пішчаць’ — рыба, калі схапіць яе рукою, выдае спецыфічны гук’ < piskb > піск (гл.). У пацвярджэнне гэтага прыводзяць аналагічна ўтвораныя: польск. sykawiec ’уюн’ < sykać ’шыпець’, літ. pyplys ’уюн’ < pypti ’пішчаць’, лат. pikste ’ўюп’ < pikstet ’пішчаць’, а таксама бел. віл. пішчаль ’уюн’ < пішчаць. Тым не менш, цяжкім для тлумачэння застаюцца фіналі Заходнебеларускіх лексем ‑га, -.ж© і асабліва рус. арханг. квасіш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ванго́р ’сом’ (КЭС, Інстр. II), вангор, вангош ’вугор’ (КЭС), вангош ’уюн’ (КЭС). Запазычанне з польскай мовы: węgorz ’вугор’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)