правы́

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы

мн.
Н. правы́
Р. право́ў
Д. права́м
В. правы́
Т. права́мі
М. права́х

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

пра́вы¹, -ая, -ае.

1. Які знаходзіцца, размешчаны з боку, што з’яўляецца процілеглым леваму.

Правая рука (таксама перан.: галоўны памочнік). П. бераг ракі.

2. У палітыцы: кансерватыўны, рэакцыйны, варожы ўсякаму прагрэсу.

Чалавек правых поглядаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пра́вы², -ая, -ае.

1. Справядлівы, праўдзівы.

Наша справа правая.

2. Не вінаваты, які не парушае законы.

Суд прызнаў яго правым.

3. часцей кар. ф. (праў, пра́ва). Які правільна, беспамылкова думае, гаворыць, дзейнічае.

Ён тут абсалютна праў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пра́вы

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. пра́вы пра́вая пра́вае пра́выя
Р. пра́вага пра́вай
пра́вае		 пра́вага пра́вых
Д. пра́ваму пра́вай пра́ваму пра́вым
В. пра́вы (неадуш.)
пра́вага (адуш.)		 пра́вую пра́вае пра́выя (неадуш.)
пра́вых (адуш.)
Т. пра́вым пра́вай
пра́ваю		 пра́вым пра́вымі
М. пра́вым пра́вай пра́вым пра́вых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

пра́вы

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. пра́вы пра́вая пра́вае пра́выя
Р. пра́вага пра́вай
пра́вае		 пра́вага пра́вых
Д. пра́ваму пра́вай пра́ваму пра́вым
В. пра́вы (неадуш.)
пра́вага (адуш.)		 пра́вую пра́вае пра́выя (неадуш.)
пра́вых (адуш.)
Т. пра́вым пра́вай
пра́ваю		 пра́вым пра́вымі
М. пра́вым пра́вай пра́вым пра́вых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

правы́, -во́ў мн. права́;

вадзі́цельскія п. — води́тельские права́

пра́вы II пра́вый;

ён адчува́ў сябе́ ~вым — он чу́вствовал себя́ пра́вым;

загі́нуць у ~вым баі́ — поги́бнуть в пра́вом бою́;

◊ і краў і праў — вы́шел сухи́м из воды́

пра́вы III спец. прямосло́йный

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пра́вы ​1, ‑ая, ‑ае.

1. Размешчаны з таго боку, які з’яўляецца процілеглым леваму. [Палкоўнік] сунуў правую руку ў кішэню і насцярожана азірнуўся. Паслядовіч. Праз правае плячо звесілася цяжкая светлая каса. Корбан. Трэба пераправу Па вадзе зрабіць, Каб па бераг правы Ўсіх перавазіць. Бядуля.

2. Рэакцыйны, кансерватыўны, варожы перадавым плыням у палітычным і грамадскім жыцці (ад традыцыйнага размяшчэння членаў рэакцыйных партый у правай ад старшыні частцы зала). Правая партыя. // (у знач. наз. пра́выя, ‑ы́х). Людзі з кансерватыўнымі, рэакцыйнымі поглядамі. // Які варожа адносіцца да палітыкі камуністычнай партыі ўнутры самой партыі, капітулянцкі. Перамога сацыялізма была дасягнута ва ўпорнай барацьбе супраць трацкістаў і правых капітулянтаў. «Звязда».

пра́вы ​2, ‑ая, ‑ае.

1. Справядлівы, праўдзівы. Чым мне быць у нямецкай няволі, Лепш у правым загінуць баю. Астрэйка.

2. Не вінаваты, які дзейнічае па праўдзе. За яго палезу ў бойку — Вінаваты ён ці правы Мне ўсё роўна: ён мой друг! Панчанка.

3. часцей кар. ф. (праў, права́). Які правільна, беспамылкова думае, гаворыць. Андрэй Міхайлавіч адчуваў, што Гогіберыдзе правы ад першага свайго слова да апошняга, што не мае сёння будучыні ягоны праект. Самуйлёнак. — Пракапенка праў па-свойму, — сказаў Андрэй Давыдавіч, — а Гурба — па-свойму. Кулакоўскі.

•••

Правая рука чыя гл. рука.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Пра́вы ’супрацьлеглы леваму; справядлівы, праўдзівы; невінаваты, маючы рацыю’ (ТСБМ, Ласт.), ’роўны’ (пін., Сл. ПЗБ), пра́ву ’прамы’ (ТС), ст.-бел. правы ’правы, неілжывы, невінаваты’ (Стан.), укр. пра́вий ’тс’, рус. пра́вый ’тс’, польск. prawy ’тс’, чэш., славац. pravý, в.-луж. prawy, н.-луж. pšawy ’тс’, славен. pravi ’правы, прамы; правільны’, серб.-харв. пра̏в, prȃvi ’прамы; невінаваты; правільны’, балг., макед. прав ’прамы, справядлівы, сапраўдны’, ст.-слав. правъ ’прамы; правільны, справядлівы’. Прасл. *pravъ(jь) звязваюць з *pьrvъ (гл. першы) і значэннем ’які стаіць наперадзе, першы’, корань той жа, што і ў *per (гл. перад) (Бязлай, 3, 105; Сной₂, 559); іншыя збліжэнні: лац. probus ’добры, сумленны, прыстойны’ (< *prō‑, гл. пра-), ст.-інд. prabhúh̥ ’выдатны; хто перавышае іншых’, ст.-англ. fram ’моцны, дзейны, смелы’, ст.-ісл. ’той, што стаіць наперадзе; хто імкнецца наперад’ (гл. Фасмер, 3, 352; ЕСУМ, 4, 551; БЕР, 5, 581). Паводле Мартынава (Балто-слав.-итал. изогл., 15–16; Язык, 61–62), роднаснае лац. pravus ’крывы, разбэшчаны, злавесны’, змяніўшаму значэнне ’прамы, спрыяльны’ на супрацьлеглае ў выніку семантычнай перабудовы. Першаснае значэнне ’прамы, просты’ лепш захавалася ў паўднёваславянскім арэале, аднак вядома і на іншых тэрыторыях, параўн. пра́ва ’прама’ (калінк., З нар. сл.). Згодна з Німчуком (Давньорус., 46), пераход ’прамы’ > ’правы’ звязаны са становішчам рук пры паказванні (“една випрямлена — prava, друга ненапружена — lěva”).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ле́ва-пра́вы

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ле́ва-пра́вы ле́ва-пра́вая ле́ва-пра́вае ле́ва-пра́выя
Р. ле́ва-пра́вага ле́ва-пра́вай
ле́ва-пра́вае		 ле́ва-пра́вага ле́ва-пра́вых
Д. ле́ва-пра́ваму ле́ва-пра́вай ле́ва-пра́ваму ле́ва-пра́вым
В. ле́ва-пра́вы (неадуш.)
ле́ва-пра́вага (адуш.)		 ле́ва-пра́вую ле́ва-пра́вае ле́ва-пра́выя (неадуш.)
ле́ва-пра́вых (адуш.)
Т. ле́ва-пра́вым ле́ва-пра́вай
ле́ва-пра́ваю		 ле́ва-пра́вым ле́ва-пра́вымі
М. ле́ва-пра́вым ле́ва-пра́вай ле́ва-пра́вым ле́ва-пра́вых

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

ле́ва-пра́вы

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ле́ва-пра́вы ле́ва-пра́вая ле́ва-пра́вае ле́ва-пра́выя
Р. ле́ва-пра́вага ле́ва-пра́вай
ле́ва-пра́вае		 ле́ва-пра́вага ле́ва-пра́вых
Д. ле́ва-пра́ваму ле́ва-пра́вай ле́ва-пра́ваму ле́ва-пра́вым
В. ле́ва-пра́вы (неадуш.)
ле́ва-пра́вага (адуш.)		 ле́ва-пра́вую ле́ва-пра́вае ле́ва-пра́выя (неадуш.)
ле́ва-пра́вых (адуш.)
Т. ле́ва-пра́вым ле́ва-пра́вай
ле́ва-пра́ваю		 ле́ва-пра́вым ле́ва-пра́вымі
М. ле́ва-пра́вым ле́ва-пра́вай ле́ва-пра́вым ле́ва-пра́вых

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)