навальні́ца
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
навальні́ца |
навальні́цы |
| Р. |
навальні́цы |
навальні́ц |
| Д. |
навальні́цы |
навальні́цам |
| В. |
навальні́цу |
навальні́цы |
| Т. |
навальні́цай
навальні́цаю |
навальні́цамі |
| М. |
навальні́цы |
навальні́цах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
навальні́ца, -ы, мн. -ы, -ні́ц, ж.
1. Атмасферная з’ява — дождж з громам і маланкай.
Ліпеньскія навальніцы.
2. перан. Грозныя падзеі.
Ваенная н.
3. перан. Бяда, небяспека.
|| прым. навальні́чны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
навальні́ца ж., в разн. знач. гроза́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
навальні́ца, ‑ы, ж.
1. Атмасферная з’ява — непагода з маланкай, громам, дажджом або градам і моцным ветрам. Закружыўся віхор, узнімаючы пыл. Насоўвалася вялізная чорная хмара, яе разрэзала маланка, потым ударыў раскацісты гром. Пачыналася навальніца. Гурскі. І вось найшла навальніца, наваліліся дрэвы, усю зямлю ўслалі векавыя гіганты. Лынькоў. // перан. Бурныя, грозныя падзеі. Адшумелі гарачыя дні Баявых, агнявых навальніц. Хведаровіч. Ваенная навальніца кідала яго па гітлераўскіх лагерах смерці. «Маладосць». // перан. Бурнае праяўленне якіх‑н. пачуццяў. І расла навальніца нянавісці дзікай і злосці. Глебка.
2. перан. Бяда, небяспека. Няхай цябе мінуць усе навалы, каб ты не ведала ніякіх навальніц! Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Навальні́ца ’рус. гроза’ (БРС, Касп., Бяльк., Кліх, Сцяшк., Яруш., Байк. і Некр.), ’бура, ураган; наплыў, вялікая маса, тлум’ (Гарэц., Др.-Падб.), польск. крак. nawalnica ’вялікі, раптоўны, моцны дождж’, паўн.-зах. nawalnica, nawałnica ’бура з градам, моцным ветрам і праліўным дажджом’, усх. ’дажджавая хмара’, славін.-кашуб. nωvωwlńica ’бура’. Беларуска-польская інавацыя, утвораная хутчэй за ўсё незалежна на абедзвюх тэрыторыях са спалучэння тыпу навальны дождж (nawalny deszcz) ’тс’, што ў сваю чаргу да навала (nawała) ’стыхія’; ’бура’, валі́ць ’ісці’ (пра ападкі) і пад., гл. Цыхун, Бел.-польск. ізал., 145–146.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
уці́хнуць, -ну, -неш, -не; уці́х, -хла; -ні́; зак.
Тое, што і заціхнуць.
Шум уціх.
Уціхла навальніца.
Боль уціх.
Дзіця плакала доўга, а потым змаглося і ўціхла.
|| незак. уціха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Няхві́ля ’бура, навальніца’: «Поднялась да лихая нехвиля, човнокъ да затопила» (слуц., Шн. 3), няхваля ’навальніца’ (Марц.). Да хвіля ’бура’ (гл.), не тут мае узмацняльны характар; форма з ‑α‑ пад уплывам хваля (гл.) ці навала ’навальніца’. Іншаславянскія паралелі: чэш. nechvile ’непагода’, славен. neurje ’непагода, бура, навальніца’ (ад ura ’час’); параўн. таксама ням. Wetter ’пагода’ і ’бура, навальніца’, Unwetter ’бура, навальніца’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
суправаджа́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -а́ецца; незак., чым.
1. Адбывацца адначасова з чым-н.
Навальніца суправаджалася градам.
2. Мець сваім вынікам што-н.
Хвароба суправаджалася ўскладненнем.
3. Быць забяспечаным чым-н., дапаўняцца чым-н.
С. каментарыямі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гроза́
1. навальні́ца, -цы ж.;
2. перен. (разрушительная сила чего-л.) нава́ла, -лы ж., навальні́ца, -цы ж.;
гроза́ войны́ нава́ла (навальні́ца) вайны́;
3. перен. (о ком-л., внушающем страх) граза, -зы ж.;
партиза́ны бы́ли грозо́й неме́цких захва́тчиков партыза́ны былі́ гразо́й няме́цкіх захо́пнікаў.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́яснець, ‑ее; зак.
безас. Стаць ясным, бясхмарным; праясніцца. Навальніца прайшла, і на дварэ выяснела.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)