зако́н
‘агульнапрынятыя правілы, звычаі’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
зако́н |
зако́ны |
| Р. |
зако́ну |
зако́наў |
| Д. |
зако́ну |
зако́нам |
| В. |
зако́н |
зако́ны |
| Т. |
зако́нам |
зако́намі |
| М. |
зако́не |
зако́нах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
зако́н
‘абавязковае для ўсіх правіла, устаноўленае вышэйшым органам дзяржаўнай улады’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
зако́н |
зако́ны |
| Р. |
зако́на |
зако́наў |
| Д. |
зако́ну |
зако́нам |
| В. |
зако́н |
зако́ны |
| Т. |
зако́нам |
зако́намі |
| М. |
зако́не |
зако́нах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
зако́н, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.
1. -у. Сувязь і ўзаемазалежнасць якіх-н. з’яў аб’ектыўнай рэчаіснасці.
З. развіцця прыроды.
З. нераўнамернага развіцця капіталізму.
2. -а. Пастанова дзяржаўнай улады, якая мае найвышэйшую юрыдычную сілу.
Канстытуцыя — асноўны з. суверэннай дзяржавы.
Кодэкс законаў аб працы.
Рабіць па законе.
3. -у. Агульнапрынятае правіла, тое, што прызнаецца абавязковым.
Загад камандзіра — з. для падначаленых.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зако́н в разн. знач. зако́н, -ну м.;
избира́тельный зако́н вы́барчы зако́н;
зако́ны обще́ственного разви́тия зако́ны грама́дскага развіцця́;
фонети́ческий зако́н фанеты́чны зако́н;
Бо́жий зако́н церк. Бо́жы зако́н;
◊
вне зако́на па-за зако́нам;
драко́новские зако́ны драко́наўскія зако́ны;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зако́н м.
1. (декрет) (род. зако́на) зако́н;
2. в др. знач. (род. зако́ну) зако́н;
зага́д камандзі́ра — з. для паднача́леных — прика́з команди́ра — зако́н для подчинённых;
з. гасці́ннасці — зако́н гостеприи́мства;
з. адваро́тнай сі́лы не ма́е — зако́н обра́тной си́лы не име́ет;
~ны развіцця́ прыро́ды — зако́ны разви́тия приро́ды;
○ з. бо́жы — церк. зако́н бо́жий;
сухі́ з. — сухо́й зако́н;
◊ па-за ~нам — вне зако́на;
во́ўчы з. — во́лчий зако́н;
лі́тара ~ну — бу́ква зако́на;
пераступі́ць з. — нару́шить зако́н;
ду́рням з. не пі́сан — погов. дурака́м зако́н не пи́сан
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зако́н, ‑а і ‑у, м.
1. ‑а. Абавязковае для ўсіх правіла, устаноўленае вышэйшым органам дзяржаўнай улады, якое мае найвышэйшую юрыдычную сілу. Канстытуцыя — асноўны закон Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік. Кодэкс законаў аб працы. Рабіць усё па закону.
2. ‑у. Наказ, загад, які з’яўляецца неаспрэчным, абавязковым для каго‑н. Загад камандзіра — закон для падначаленых.
3. ‑у. Агульнапрынятае правіла грамадскіх паводзін; звычай. Закон гасціннасць Законы сяброўства.
4. звычайна мн. (зако́ны, ‑аў). Асноўныя палажэнні ў якой‑н. справе, абумоўленыя яе сутнасцю. Законы правапісу. Законы вершаскладання.
5. ‑у. Пастаянная, аб’ектыўна існуючая сувязь паміж з’явамі, якая выцякае з прыроды саміх рэчаў; заканамернасць. Законы развіцця прыроды. Законы класавай барацьбы.
•••
Закон божы — асноўныя палажэнні хрысціянскай рэлігіі, як прадмет выкладання ў дарэвалюцыйнай школе.
Воўчы закон — пра адносіны ў грамадстве, дзе пануе самавольства дужых.
Закон не пісан для каго або каму — пра таго, хто ігнаруе агульнапрынятыя правілы, нормы паводзін.
Па-за законам — у становішчы, калі хто‑, што‑н. не ахоўваецца законам, пазбаўлены заступніцтва з боку дзяржаўных органаў.
Сухі закон — забарона ўжываць алкагольныя напіткі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Зако́н ’устанаўленне’. Рус., укр. зако́н, польск. zakon ’царкоўная арганізацыя’, уст. ’закон’, серб.-луж. zákon ’закон’, чэш., славац., славен. zákon, серб.-харв. за́кон, балг. зако̀н, макед. закон ’тс’. Ст.-слав. законъ ’закон, парадак’. Ст.-рус., ст.-бел. законъ ’закон, парадак, устанаўленне’. Прасл. імя, суадноснае па чаргаванню галоснага ў корані з začęti < *za‑ken‑li — za‑kon‑ъ (параўн. кон, канец, пачатак). Копечны, Zákl. zásoba, 421; Мейе, Études, 218; Фасмер, 2, 75; Шанскі, 2, З, 38. Не зусім ясны семантычны ход спрабаваў тлумачыць Махэк₂, 709: «ад нейкага za‑kon‑ati ’станавіць’», што можна прыняць. Іншая версія, БЕР, 1, 592: прасл. zakanъ > ’пачатак, аснова, прынцып’. С.-грэч., рум., алб. запазычылі слова zakon у знач. ’звычай’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
няпі́саны непи́саный;
н. зако́н — непи́саный зако́н
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
перамяшча́льны мат. перемести́тельный;
п. зако́н — перемести́тельный зако́н
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пастая́нства ср. постоя́нство;
зако́н п. саста́ву — зако́н постоя́нства соста́ва
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)