Ста́цыя ‘станцыя’ (гродз., Сл. ПЗБ), ст.-бел. стацыя, стацэя ‘пастой, месца адпачынку’, ‘забеспячэнне’ (Ст.-бел. лексікон), стацея: стацеи давати/поднимати ‘прымаць і карміць князя з яго світаю ў час паездак па правінцыі, а таксама яго пасланцоў і даваць ім фурманкі для праезду ў наступны маёнтак’ (Сташайтэне, Абстр. лекс., 130). З лац. statio ‘пастой’ праз ст.-польск. stacyja, польск. stacja ‘пастой, прыпынак, станцыя’ (Булыка, Лекс. запазыч., 84; Сл. ПЗБ, 4, 583). Сюды ж стаце́йка ‘чыстая палавіна хаты’ (Сцяшк. Сл.), што адлюстроўвае захаванне старой семантыкі, параўн. станцыя (гл.), польск. stacja ‘кватэра’ і інш. Гл. Брукнер, 512; Фасмер, 3, 746, 748; ЕСУМ, 5, 396, 403.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ту́чыць ‘адкормліваць, рабіць тлустым’ (Нас., Ласт., Янк. БП): pańskaje oko kania tuczyć (ваўк., Федар. 4), ст.-бел. тучити, тучыти ‘адкормліваць’, ‘напаўняць’ (ГСБМ), ‘адкарміць, насыціць’ (Ст.-бел. лексікон). Параўн. укр. ту́чи́ти ‘рабіць тлустым, даглядаць’, рус. дыял. (зах.) ту́чить ‘угнойваць (зямлю)’ (Даль), польск. tucznić ‘рабіць тлустым, тучным’, чэш. tučit ‘станавіцца тлустым’, славац. tučiť ‘адкормліваць’, славен. дыял. túčiti ‘зрабіць тлустым’, макед. тучи ‘рабіць тлустым; карміць тлустым’. Прасл. *tučiti ‘рабіць тлустым, адкормленым’, вытворнае ад *tukъ ‘жывёльны тлушч’ (Борысь, 652), гл. тук 1; апафанічныя варыянты *tyti (гл. тыць) і *toviti ‘адкормліваць’ (магчыма, сюды прыметнік то́віст ‘тоўсты’, гл.), падрабязней гл. Скок, 475; Куркіна, Этимология–1976, 25; Глухак, 628.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

грудь ж.

1. в разн. знач. гру́дзі, -дзе́й ед. нет;

корми́ть грудью кармі́ць грудзьмі́;

2. (манишка) грудзі́на, -ны ж.;

руба́шка с вы́шитой грудью кашу́ля з вышыва́най грудзі́най;

◊

бить (себя́) в грудь біць (сябе́) у гру́дзі;

грудью проложи́ть себе́ доро́гу грудзьмі́ пракла́сці сабе́ даро́гу.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

папа́свацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

1. Карміць коней у дарозе ў час адпачынку; рабіць папаску. Выберам які-небудзь лясок па дарозе і спынімся папасвацца. Чорны.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пасвіцца дзе‑н. час ад часу. Метраў на дзвесце хвасты ў канюшыне аб’едзены: відаць, не раз гэтыя кароўкі тут папасваліся. Лобан.

3. перан. Разм. Мець пажыву, карысць. [Ціток:] — Чужыя [людзі] каля мяне папасваюцца, а свой чалавек, мой божа, з голаду памірае. Лобан.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разм. Тое, што і пасвіцца. На лугавінв папасвалася чарада калгасных кароў. Бялевіч. Крокаў за дзесяць ад агню, у негустым зарасніку, папасвалася рыжая, з белымі падпалінамі на баку карова. Сачанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

частава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; незак., каго.

Даваць або прапаноўваць паесці, папіць, пакурыць; карміць або паіць каго‑н., выказваючы ўвагу, гасціннасць. Маці частавала дачку, слухала яе і не магла надзівіцца. Грамовіч. Шпілеўскі, які дапамагаў разгружаць машыну, весела частаваў усіх папяросамі. Савіцкі. // перан. Разм. Рабіць каму‑н. што‑н. прыемнае. Мужчыны нашы днямі ўжо бачылі гэты спектакль, цяпер Цімох частаваў ім мяне, аднак рагаталі ўсе. Брыль. [Вышамірскі] хадзіў ад хаты да хаты і частаваў людзей паляўнічымі апавяданнямі. Бядуля. // перан. Разм. Біць таго, хто лезе не ў сваё. — Жывём, гасцей не клічам І ў госці не паўзём, Няпрошаных па лычу Частуем таўкачом. Лужанін. А потым аплявухамі як след [Янук] Зладзюгу частаваць узяўся. Корбан.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

паі́ць, паю, поіш, поіць; заг. паі; незак., каго-што.

1. Даваць піць каму‑н. Жанчына нахіляецца, набірае ў прыгаршчы ваду, поіць хлопчыка і дзяўчынку. Гамолка. На момант заціхае бою гром, І маці хлеб байцам выносіць спешна І поіць іх ля весніц малаком. Лойка. // Даваць піць спіртныя напіткі, частаваць імі. Хлопцы недзе пілі і паілі музыканта. Адамчык. // Выкормліваць малаком (пра маладых свойскіх жывёл).

2. перан. Насычаць вільгаццю, вадой. Усходы набіралі рост і сілу, Дажджы і росы іх паілі, Як маткі малаком сваіх дзяцей. Пушча. Летняе сонца.. варыла святло і цеплыню, навальнічныя дажджы шчодра паілі глебу. Хадкевіч. // Забяспечваць, папаўняць чым‑н. Возера паілі крыніцы, яны, відаць, нябачна білі з дна, таму вада была такая празрыстая і мала награвалася. Навуменка.

•••

Паіць і карміць каго — мець каго‑н. на поўным утрыманні.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Корм ’ежа жывёлы’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Бяльк., Сцяшк., Сержп. Пр., Яруш.). Укр. корм, рус. корм ’тс’, ст.-слав. кръма, балг. кърма, серб.-харв. кр́ма, славен. kŕma ’тс’, польск. karm, чэш. krm, славац. krm, в.-луж. korm, н.-луж. kjarm ’тс’. Прасл. kъrmъ першапачаткова ’тлустая ежа’, як аб гэтым можна меркаваць паводле ст.-слав. кръмль ’раскошнае жыццё, раскоша’ і такіх адпаведнікаў, як прасл. skormъ (ст.-рус. скоромъ ’тлушч’, польск. skrom ’тс’ і інш.). Тады kъrmъ і skoromъ суадносяцца як аблаўтныя ступені і.-е. (s)korm‑/(s)kr̥m‑ (гл. Мартынаў, Этимология–1968, 17; Вештарт, Лекс. Палесся, 141). Спроба суаднесці прасл. kъrmъ з літ. šérti ’карміць’ (Сольмсен KZ, 35, 483; Бэццанбергер BB, 17, 222) не пераконвае, бо пры гэтым дапускаецца чаргаванне гутуральных і m‑суфіксацыя для славянскага назоўніка. Параўн. Петлева, Этимология–1974, 16–19. Іншыя этымалогіі неверагодныя.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тушава́цца 1 ‘стамляцца, задыхацца’: я буду тушавацца, бо трэба спяшыць (глыб., Рэг. сл. Віц.), сюды ж, відаць, тушы́цца ‘харчавацца вельмі дрэнна’, тушы́ць ‘карміць зусім дрэнна’ (Юрч. СНЛ), тушава́ць ‘кватараваць, быць на харчаванні’ (сен., Рэг. сл. Віц.), тушыва́цца ‘хвалявацца’, тушыва́ць ‘хваляваць, непакоіць’ (Яўс.). Няясна. Зыходзячы са значэння ‘задыхацца’, можна суаднесці з тхаць ‘дыхаць’, тушы́ць ‘гасіць, заглушаць’ (гл.), параўн. рус. дыял. туши́ть ‘сціскаць, ускладняючы дыханне’ (СРНГ), што належаць да дзеясловаў, якія адрозніваюцца ў колькасных адносінах паводле каранёвага вакалізму: прасл. *tušiti, *tъxnǫti, гл. Цемчын, Baltistica, 22, 2, 34.

Тушава́цца 2 ‘саромецца, бянтэжыцца’ (ТСБМ). Запазычана літаратурным шляхам з рус. тушева́ться ‘тс’, больш звычайнага ў форме стушева́ться ‘збянтэжыцца’. Паводле КЭСРЯ (456), утворана ад тушевать ‘накладваць цені’ ў выніку даволі складанага пераносу значэння ‘рабіць менш прыметным’ → ‘адчуваць няёмкасць’. Арол (4, 123) адсылае непасрэдна да туш гл. туш 2).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кармі́цца, кармлюся, кормішся, корміцца; незак.

1. Прымаць ежу, корм; насычацца. [Вепр] ішоў павольна і пачынаў ужо корміцца. Самуйлёнак. Лось карміўся каля стога, Піў ваду, лядок пратоўк. Лужанін. [Дзіцятка] ляжала на руках маці і кармілася, прыпаўшы да адкрытых белых грудзей. Пестрак.

2. чым і без дап. Мець за сродак для існавання, пражыцця; харчавацца. Чапля корміцца рыбай. □ Стрыжы адлятаюць першымі таму, што кормяцца толькі тымі насякомымі, якіх яны могуць схапіць сваім шырокім ротам у паветры, у час палёту. В. Вольскі.

3. чым, з чаго, на што. Здабываць сродкі для існавання, пражыцця. Выпраўляў кульгавы Цыпрук хлопчыкаў да купца ў лес на заработкі. Гэтым кармілася сям’я. Бядуля. — [Марыля] хоча рабіць нешта, каб .. корміцца. Чыгрынаў.

4. Зал. да карміць.

•••

Карміцца акрыдамі — бедна харчавацца, галадаць (з евангельскага апавядання пра Іаана Хрысціцеля, які ў пустыні еў акрыды і дзікі мёд).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пита́ть несов.

1. (кормить) кармі́ць;

пита́ть больно́го кармі́ць хво́рага;

пита́ть ребёнка кармі́ць дзіця́;

2. физиол., биол. жыві́ць; харчава́ць;

3. (снабжать чем-л., необходимым для нормального действия, функционирования) сілкава́ць; жыві́ць; (снабжать) забяспе́чваць; (давать) дава́ць (ваду, энергію и т. п.); (насыщать) насыча́ць;

пита́ть котёл водо́й сілкава́ць кацёл вадо́й (дава́ць катлу́ ваду́);

ка́менный у́голь пита́ет промы́шленность каме́нны ву́галь дае́ прамысло́васці эне́ргію;

пита́ть го́род электроэне́ргией забяспе́чваць го́рад электраэне́ргіяй (дава́ць го́раду электраэне́ргію);

та́ющий снег пита́ет го́рные ре́ки снег, які́ растае́, жы́віць го́рныя рэ́кі (дае́ го́рным рэ́кам ваду́);

4. (доставлять духовную пищу) перен. жыві́ць; (благоприятствовать) спрыя́ць (каму, чаму); (содействовать) садзе́йнічаць (каму, чаму);

5. перен., разг. (испытывать) адчува́ць; (иметь) мець; кроме того, переводится глаг., соответствующими определённым сущ.: пита́ть отвраще́ние адчува́ць агі́ду;

пита́ть сла́бость к чему́-л. мець сла́басць да чаго́-не́будзь;

пита́ть не́жное чу́вство мець пяшчо́тнае пачуццё, адчува́ць пяшчо́тнасць;

пита́ть наде́жду мець надзе́ю, спадзява́цца;

пита́ть уваже́ние адчува́ць пава́гу, паважа́ць;

пита́ть не́нависть адчува́ць няна́вісць, ненаві́дзець;

пита́ть дове́рие мець (адчува́ць) даве́р’е, давяра́ць;

пита́ть уве́ренность мець упэ́ўненасць, быць упэ́ўненым;

пита́ть расположе́ние мець (адчува́ць) прыхі́льнасць, быць прыхі́льным;

пита́ть иллю́зию мець ілю́зію;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)