агарну́ць сов.

1. оку́тать;

а. пле́чы ху́сткай — оку́тать пле́чи платко́м;

2. обня́ть, охвати́ть;

а. рука́мі — обня́ть рука́ми;

3. (о заботах) одоле́ть;

4. (каго) (о чувствах) овладе́ть (кем), охвати́ть, объя́ть; погрузи́ть (во что);

5. перен. оку́тать; (мраком, тьмой — ещё) покры́ть;

ноч ~ну́ла зямлю́ночь оку́тала зе́млю;

6. обня́ть, охвати́ть;

по́лымя ~ну́ла ўвесь дом — пла́мя охвати́ло весь дом;

7. (разместиться вокруг) окружи́ть; обсе́сть;

8. см. абгарну́ць 2

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пока́зываться

1. в разн. знач. пака́звацца;

пока́зываться на у́лице пака́звацца на ву́ліцы;

в волоса́х пока́зывается про́седь у валаса́х пака́зваецца сівізна́;

вот и лес пока́зывается из-за приго́рка вось і лес пака́зваецца з-за паго́рка;

2. (видеться, чудиться) здава́цца;

ему́ всю ночь пока́зывался тот челове́к яму́ ўсю ноч здава́ўся той чалаве́к; см. показа́ться;

3. страд. пака́звацца; праяўля́цца, выка́звацца, выяўля́цца; све́дчыцца; см. пока́зывать;

не пока́зываться на глаза́ не пака́звацца на во́чы.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чита́ть несов., в разн. знач. чыта́ць;

уме́ть чита́ть уме́ць чыта́ць;

чита́ть вслух чыта́ць уго́лас;

чита́ть всю ночь чыта́ць усю́ ноч;

чита́ть стихи́ чыта́ць ве́ршы;

чита́ть с листа́ муз. чыта́ць з ліста́;

чита́ть ле́кции чыта́ць ле́кцыі;

чита́ть докла́д чыта́ць дакла́д;

чита́ть нота́ции чыта́ць ната́цыі;

чита́ть следы́ охотн. чыта́ць сляды́;

чита́ть чьи́-л. мы́сли чыта́ць чые́е́будзь ду́мкі;

чита́ть в чьи́х-л. сердца́х чыта́ць у чыі́х-не́будзь сэ́рцах;

чита́ть ме́жду строк чыта́ць памі́ж радко́ў;

чита́ть мора́ль чыта́ць мара́ль;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ту1 — экспрэсіўнае слова ў выразах: ту, якій ты!ту на цябе!ту цябе! ‘цьфу’ (Нас., Гарэц., Байк. і Некр.; полац., Нар. лекс.). У адным з першых літаратурных твораў: Ці не пісацель? / Ту! Не, паночак, /Я Тарас (К. Вераніцын, Тарас на Парнасе. Паэмы. Мінск, 2009, 18). Часта як выраз незадавальнення, нязгоды. Звычайна разглядаецца як варыянт выклічніка тфу (гл.) у сувязі з неарганічным характарам ф у беларускай народнай мове, параўн. яго замены на тпху, тху (гл.), цьху і пад. Параўн., аднак, рус. ту: ту, голова! ‘эх ты!’, серб. цімак. ту́ ‘выклічнік незадавальнення, раздражнення’, макед. ту што ми стори ‘ox, што ты нарабіў’, балг. дыял. а́ бре, ту́ бре! (раздражненне, гл. СбНУ, 38, 50), што сведчыць пра магчымае аднясенне выклічніка да т. зв. першасных інтэр’екцый (Смаль-Стоцкі, Приміт., 19), прадстаўленага ў складзе выклічнікаў тыпу агату, ату, туга (гл.) і інш. Дапускаецца дэістычнае паходжанне, гл. ESSJ SG, 2, 701.

Ту2 ‘тут, сюды’ фалькл.: Братовая золвы на ночь просить : / Ту ту ту! — Моя золвица, моя сястрыца, / Ту ту ту (Бяс., 40); Ту, цимболисты и скрипки играют… (С. Полацкі), ту-ту-ту — падзыўныя для гусей (ДАБМ, камент., 896); ст.-бел. ту ‘ў гэтым месцы; туды, сюды; тады; у даным выпадку’ (1388 г., ГСБМ). Параўн. укр. дыял. ту ‘тут’, рус. фалькл. ту ‘ў той час, тады’ (СРНГ), польск. tu ‘тут; цяпер, у гэтым месцы; дагэтуль, адсюль’, чэш., славац., в.-луж., н.-луж. tu ‘тс’, харв., серб. , славен. ‘тс’, ст.-слав. тоу ‘там, тут, тады, у тым месцы’. Прасл. *tu вытворнае ад займенніка *tъ (гл. той) з няясным па паходжанні ‑u (агляд праблематыкі ў літаратуры гл. ESSJ SG, 2, 697–701; ESJSt, 17, 996; пра ст.-бел. формы гл. Крамко, Мова бел. пісьм., 276). Сучаснае дыялектнае ўжыванне, напр., ту ‘тут’ (воран. Сл. ПЗБ), а таксама познія старабеларускія формы пад уплывам польскай мовы, гл. Булыка, Запазыч., 326. Паводле Шустар-Шэўца (1553), вакалізацыя, як у н.-луж. ku < прасл. *kъ, гл. к.

Ту3 — размеркавальны злучнік то … то: ту чуеш у гэтай песні страшны голас дзікага звера, ту смех шалёнага, ту нудны крык нішчаснага, ту плач беднага чалавека (Я. Колас). Параўн. аналагічныя злучнікі: макед., балг. ту … ту, польск., чэш. tu … tu. Функцыянальна ідэнтычна займеннікавым утварэнням ад *tъ, у першую чаргу *to (гл. та, то), адносна паходжання гл. ESSJ SG, 2, 701. У беларускай літаратурнай мове выціснута пад уплывам рускай мовы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

цёмны

1. в разн. знач. тёмный; (о погружённом во мрак — ещё) мра́чный;

~ная ноч — тёмная ночь;

~ныя валасы́ — тёмные во́лосы;

~нае не́ба — тёмное (мра́чное) не́бо;

2. перен., в разн. знач. тёмный; (об отсталом — ещё) неве́жественный;

све́тлыя і ~ныя ўспамі́ны — све́тлые и тёмные воспомина́ния;

~ныя спра́вы — тёмные дела́;

ц. сэнс — тёмный смысл;

ц. чалаве́к — тёмный (неве́жественный) челове́к;

~ная вада́ — тёмная вода́;

ц. лес — (для каго) тёмный лес (для кого);

~ная спра́ва — тёмное де́ло;

ад ~нага да ~нага (ад цямна́ да цямна́) — от темна́ до темна́;

чужа́я душа́ — ц. леспосл. чужа́я душа́ — потёмки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ці́хі

1. в разн. знач. ти́хий; (небольшой звучности — ещё) негро́мкий; (не производящий шума — ещё) бесшу́мный;

ц. го́лас — ти́хий (негро́мкий) го́лос;

ці́хія кро́кі — ти́хие (бесшу́мные) шаги́;

ці́хая ноч — ти́хая ночь;

2. ти́хий, ме́дленный;

е́хаць ці́хаю ры́ссюе́хать ти́хой (ме́дленной) ры́сью;

3. ти́хий; ми́рный, поко́йный;

ц. сон — ти́хий (ми́рный, поко́йный) сон;

ці́хае жыццё — ти́хая (ми́рная, поко́йная) жизнь;

ці́хая ра́дасць — ти́хая ра́дость;

4. ти́хий, споко́йный, сми́рный;

ці́хія дзе́ці — ти́хие де́ти;

ц. конь — ти́хая (сми́рная) ло́шадь;

ці́хай са́пай — ти́хой са́пой;

ці́хая зато́ка — ти́хая за́водь;

ц. час — ти́хий час;

у ці́хім бало́це чэ́рці вяду́ццапосл. в ти́хом о́муте че́рти во́дятся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ды

1. союз соед. да, и;

дзень ды ноч — день да (и) ночь;

яны́ ішлі́ ўсё дале́й ды дале́й — они́ шли всё да́льше и да́льше;

2. союз присоед. да;

пайшо́ў снег, ды які́ яшчэ́ снег — пошёл снег, да како́й ещё снег;

3. союз противит. да, но; (после придаточного уступительного — ещё) а;

хо́ча, ды не мо́жа — хо́чет, да (но) не мо́жет;

хоць ён і разу́мны, ды я яго́ не люблю́ — хоть он и умён, а (но) я его́ не люблю́;

4. частица усил. да;

ды вы не бо́йцеся — да вы не бо́йтесь;

ды зрабі́це ж вы гэ́та! — да сде́лайте же вы э́то!;

ды і то́лькі — да и то́лько

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сойти́ сов.

1. в разн. знач. сысці́, мног. пасыхо́дзіць; (о краске — ещё) зле́зці; абле́зці;

сойти́ с ле́стницы сысці́ з ле́свіцы;

ночь сошла́ на зе́млю ноч сышла́ на зямлю́;

по́езд сошёл с ре́льсов цягні́к сышо́ў з рэ́ек;

сойти́ с диста́нции спорт. сысці́ з дыста́нцыі;

снег сошёл с поле́й снег сышо́ў з палёў;

2. (за кого, за что) замяні́ць (каго, што), быць заме́ст (каго, чаго);

сойдёт и так бу́дзе до́бра і так;

всё сошло́ хорошо́ усё абышло́ся до́бра;

сойти́ в моги́лу сысці́ ў магі́лу;

сойти́ на нет сысці́ на нішто́;

сойти́ со сце́ны сысці́ са сцэ́ны;

сойти́ с рук сысці́ з рук;

сойти́ с ума звар’яце́ць, з глу́зду з’е́хаць;

сойти́ с (со своего́) пути́ сысці́ са (свайго́) шля́ху.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

аб предлог

1. с вин. (для обозначения сближения, столкновения, соприкосновения) о, об;

ло́дка сту́кнулася аб бе́раг — ло́дка сту́кнулась о (об) бе́рег;

2. с предл. (для указания на предмет мысли, речи, чувства и т.п.) о, об, обо; про (кого, что);

ле́кцыя пра выхава́нне — ле́кция о воспита́нии;

пе́сня аб радзі́ме — пе́сня о ро́дине;

гавары́ць аб усі́м — говори́ть обо всём (про всё);

3. с вин. обл. (для обозначения определённого промежутка времени) в, за;

аб ноч — в (за) одну́ ночь;

аб дзень — в оди́н день (за́ день);

4. с предл. (при обозначении предмета питания) переводится конструкциями с твор. беспредложным;

жыць аб адны́м хле́бе — пита́ться (пробавля́ться) одни́м хле́бом;

аб адно́й вадзе́ сыт не бу́дзеш — одно́й водо́й сыт не бу́дешь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паку́ль

1. союз пока́, поку́да;

п. жыву́, я бу́ду служы́ць радзі́ме — пока́ (поку́да) жив, я бу́ду служи́ть ро́дине;

п. дайду́, бу́дзе ноч — пока́ (поку́да) дойду́, бу́дет ночь;

ён чака́ў, п. ве́рнуцца ўсе — он ожида́л, пока́ (поку́да) возвратя́тся все;

не пайду́ да той пары́, п. не ско́нчу рабо́ты — не уйду́ до тех пор, пока́ (поку́да) не око́нчу рабо́ту;

2. нареч. (в сочетании со словом што) пока́, поку́да; (в течение нек-рого времени — ещё) пока́ что;

пажыві́це п. што тут — поживи́те пока́ (поку́да) здесь;

ён п. што задаво́лены — он пока́ что дово́лен;

3. нареч., разг. (до какого места) доку́да;

п. нам задалі́ ўрок? — доку́да нам за́дали уро́к?;

п.!разг. пока́!;

п. жані́цца — загаі́ццашутл. до сва́дьбы заживёт;

п. со́нца ўзы́дзе, раса́ во́чы вы́есцьпосл. пока́ со́лнце взойдёт, роса́ о́чи вы́ест;

куй жале́за, п. гара́чаепосл. куй желе́зо, пока́ горячо́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)