◎ Пупро́ ’пуп, страўнік у птушак’ (баран., ЛА, 1; лях., барыс., Сл. ПЗБ). Вытворнае ад пуп, да словаўтварэння параўн. гродз. купро ’грыўка (у каня)’ і іншыя назвы птушынага страўніка ад пуп- (пупок, пупавіна, пу́пэц і пад.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Нашчэ́серца ’на галодны жывот’ (калінк., З нар. сл.), нашчосерцэ, нашчэсерцэ ’нашча, не еўшы’ (ТС), у іншым графічным афармленні: πά шчэ сэрца (на ще сэрца) ’тс’ (Нік., Приметы, 65), укр. нащесерце ’на галодны страўнік; дарэмна’, серб.-харв. чарнаг. наштёсрца, насре‑срца, косаўск. наште срце ’на галодны страўнік, перад ядой’, балг. нащѐ сърце (Гераў), на ще сърце ’тс’. Са спалучэння *na tbšte sьrdbce, ад⇉гл. тшчы, тошчы ’пусты, парожні’, на тшчэе серца побач з натшча серца ’тс’ (Нас.), параўн. в.-луж. nać (nać) wutrobu ’тс’ < /ш tsći wutrobu (Шустар-Шэўц, 13, 979); назоўнік сэрца (*sьrdce) ужыты тут у старым значэнні ’ўнутранасці, вантробы, страўнік’, у такім жа значэнні ўжываецца і назоўнік жывот, параўн. у Насовіча: на тщее серце, на тщій животъ побач на нащее серце, на нащій животъ (327, 645), дзе прыметнік пашчы (на́щій) утвораны шляхам зліцця (універбізацыі) прыназоўніка з прыметнікам тшчьц гл. нашча (Брукнер, 74; Фасмер, 4, 130; Рачава, ЕЛ, 1987, 3, 89).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Клундзю́к ’страўнік, начынены мясам’ (гл. кіндзюк) (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. skilandziukas ’тс’ (Сл. паўн.-зах., 2, 480), ’тоўсты, брухаты’ (параўн. таксама кіндзюк) (З нар. сл.), ’сляпая кішка ў кабана’ (Нар. сл.). Кантамінацыя кіндзюк і клунак.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Кічу́к ’начынены мясам страўнік’ (Вешт., ТС). Абсалютны сінонім да кіндзюк (гл.). Калі лічыць гэтыя словы аднаго паходжання, цяжка вытлумачыць фанетычныя змены (кін‑ дзюк > *кідзюк > *кіцюк > *кічук). Трэба памятаць, што дакладная цюркская крыніца для кіндзюк таксама адсутнічае.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

жыво́т ​1, ‑вата, М ‑ваце, м.

Частка цела ў чалавека і жывёл, у якой знаходзяцца печань, страўнік, кішэчнік, селязёнка і іншыя органы. Пан, залажыўшы рукі назад, ад чаго яшчэ больш выпучваўся жывот, крочыў спераду, мужык — за ім. Брыль. — Лялька, а не конь... Жывот падцягнуты... Васілевіч. // Разм. Страўнік, кішэчнік. — Мама шмат якія расліны ведае. Яна нават збірае іх. Тая, кажа, ад горла, тая ад жывата. Чарнышэвіч. Салодкая яда — жывату бяда. Прыказка. // Частка тулава, процілеглая спіне. [Людзі] лажыліся на жывот і, апусціўшы галаву, пілі непасрэдна з крыніцы. Маўр.

•••

Брацца за жывот гл. брацца.

Жывот падцягнула (падвяло) гл. падцягнуць.

Ірваць жываты гл. ірваць.

Качацца (з) жыватом гл. качацца.

Надарваць (парваць, падарваць) жывот (жываты) гл. надарваць.

жыво́т ​2, ‑вата, М ‑ваце, м.

Уст. Тое, што і жыццё (у 2 знач.). — Ты страціў не ўсё, — адказаў Тэафіл. — Але каб ты надалей грузнуў у клопатах аб мізэрным жываце, ты страціў бы ўсё, Міха!.. Самуйлёнак.

•••

Не на жывот, а на смерць — тое, што і не на жыццё, а на смерць (гл. жыццё).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Брух ’жывот, страўнік’ (Др.-Падб., Сцяшк. МГ). Зыходзячы з формы слова, запазычанне з польск. brzuch ’тс’. Параўн. бру́ха (там і літ-pa). Параўн. таксама і ст.-рус. брюхъ (паралельна да брюхо), якое можа сведчыць супраць версіі пра запазычанне.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Кучу́к 1 ’страўнік’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. куцюк (гл.).

◎ Кучу́к 2 ’качаня’ (Сцяшк.). Да качук (гл. качка).

◎ Кучу́к 3 ’сярэдняя частка невада’ (Тарн., Studia). Да *ку- цюк «*кут‑юк). Параўн. укр. кутець ’частка венцера, сеці’, рус. кутец ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ *Мяндру́к, мендрук ’страўнік з начынкай’ (тураў., М. Дарошка, вусн. паведамл.). Роднаснымі з’яўляюцца славен. теп- drūti ’таптаць’ і інш. (гл. Бязлай, 2, 177), утвораныя ў выніку рынезму ад прасл. męti ’мяць’. Аналагічна літ. minti ’тс’ і інтэнсівы mindyti ’таптаць’, mindzoti ’ціснуць, камячыць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Коўп 1 ’страўнік у жывёл, птушак’ (Нар. сл., Сл. паўн.-зах.). Да коўп 2 (гл.). Параўн. коўб 2 (гл.).

◎ Коўп 2: з коўпам ’з верхам’ (Федар.). Балтызм. Параўн. літ. kaupas ’тое, што насыпаецца з верхам, звыш меры’, su kaupu = з коўпам (Лаўчутэ, Балтизмы, 115).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Скілу́ндзі ‘скручаны здор у форме рулета’ (ігн., Сл. ПЗБ). Параўноўваецца з літ. дыял. skelúndzis, літар. skilándis ‘страўнік, напханы мясам’ (там жа), запазычана ў старабеларускую мову з літоўскай (1506 г., Булыка, Лекс. запазыч., 119); меркаванні пра польскае пасрэдніцтва (Анікін, Опыт, 280) цяжка давесці. Гл. таксама шкілундзя.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)