навая́ўлены, ‑ая, ‑ае.

Іран. Які ўпершыню дзе‑н. з’явіўся, праявіў сябе. Наваяўлены пан. Наваяўлены атаман.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Няпо́шлы ’слабы, кволы’.(Крыў., Дзіс., ушач., Пан. дыс.). Да пошлы ’дужы, моцны'

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

дабро́м, прысл.

Разм. Па-добраму, без прымусу. — Пан дабром нічога не аддасць, — сілай трэба ўзяць. Мурашка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пушка́р, ‑а, м.

Уст. Артылерыст. Пан з закамянелым тварам загадваў пушкарам сыпаць падвойны парахавы зарад. Караткевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Паненка ’рудая балюча-куслівая мурашка’ (Дразд.). Відаць, да паненка (гл. пан), але семантычная матывацыя няясная.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Па́ніч 1 ’малады пан, панскі сын’. Укр. пани́ч ’тс’. Ад пан з патранімічным суфіксам ‑ičь (Фасмер, 3, 198).

Пані́ч 2 ’падасінавік’ (Сцяшк. Сл.). Да паніч 1; назва, мабыць, дадзена з-за яркай шапачкі. Параўн. рус. солдат ’тс’.

Паніч 3 ’чорт’ (Інстр. II), ’вадзянік’ (Маш.). Укр. пани́ч ’тс’. Метафарычны перанос паніч 1.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вяльмо́жны, ‑ая, ‑ае.

Уст. Які мае адносіны да вяльможы. // Які належыць да кола вяльмож; знатны. Вяльможны пан, чыноўнік.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

знато́к, ‑така, м.

Тое, што і знавец. Знаток вайсковай справы. □ Пан Крулеўскі лічыў сябе знатаком сялянскай псіхалогіі. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

скры́ва, прысл.

Разм. Тое, што і скоса. Глядзеў адзін пан Богут скрыва, Як воўк, уткнуўшыся ў паркан. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Несувіру́тны: «Для ўзмацнення адмоўнай якасці да слоў гультай, абібок, лодыр дадаюцца прыметнікі несусветны, несувірутны (неверагодны, якога не бачыў свет)» (ушац., Пан. дыс.), параўн. невіру́тны ’неверагодны’ (докш., Янк. Мат.). Гл. вяру́тны ’сапраўдны’, і на месцы я звязана з дыялектным вымаўленнем ці з ад’ідэацыяй да вір, параўн. вірутнік («як з віру», Пан. дыс., 220).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)