Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
пан, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. У старой Чэхіі, Польшчы, Літве, дарэвалюцыйнай Беларусі і Украіне: заможны феадал, буйны землеўласнік (памешчык, дваранін і пад.), а таксама зварот да яго.
Жыць як пан або панам (перан.: жыць у багацці і раскошы; разм.).
2. Пра чалавека, які ўхіляецца ад працы сам і мае моду перакладваць работу на іншых (разм.).
Сядзець як пан або панам (перан.: гультаяваць, нічога не рабіць; разм.).
3. Форма ветлівага звароту да мужчын у Польшчы, Чэхіі і інш. краінах (дадаецца да прозвішча, імя, службовага тытула і пад.).
Паважаныя дамы і паны!
|| ж.па́ні, нескл.
|| прым.па́нскі, -ая, -ае.
П. двор.
Панскія замашкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
панпрям., перен.пан, род. па́на м., мн. паны́, -но́ў;
◊
ли́бо пан, ли́бо пропа́лпогов. ці (або́) пан, ці (або́) прапа́ў.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
панм.
1. поме́щик, пан, ба́рин;
2. ба́рин, господи́н;
ва́жны п. — ва́жный господи́н (ба́рин);
3. (лицо, пользующееся властью по отношению к другим) господи́н, пан;
4.разг. (об уклоняющемся от работы) ба́рин;
5. (обращение) па́не господи́н, су́дарь;
◊ ці п., ці прапа́ў — погов. ли́бо пан, ли́бо пропа́л;
не вялі́кі п. — не велика́ ши́шка;
жыць па́нам (як пан, па-па́нску) — жить ба́рином;
віда́ць па́на па халя́вах — посл. ви́дно пти́цу по полёту
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Пан... 8/76
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
пан, ‑а, м.
1. Уладальнік маёнтка, памешчык (у дарэвалюцыйнай Расіі і ў капіталістычных краінах). Быў у адным маёнтку такі ліхі пан.. Як толькі не здзекаваўся з людзей! Не аднаго на смерць засек. Прыгонных сваіх і за людзей не лічыў.Якімовіч.
2. Асоба, якая належыць да прывілеяваных (чыноўных, арыстакратычных) слаёў грамадства дарэвалюцыйнай Расіі. Сюды, на ўлонне бароў і палян, Калісь прыязджаў з-за паўсвету Красой любавацца вяльможнейшы пан.Арочка.І я ўявіў і спевака, і сцэну, і залу, дзе не знатныя паны сабраліся, а людзі, што сумленна жадаюць жыць, без крыўды, без маны.А. Вольскі.
3. Асоба, якая карыстаецца ўладай у адносінах да залежных ад яе людзей. Выходзяць на поле плугі, Узнімаюць плугі дзірваны. Ні пана няма, ні слугі, Не гоняць народ бізуны.Купала.
4.Разм. Пра чалавека, які ўхіляецца ад працы, імкнецца набыць звычкі, уласцівыя пану. [Бацька:] — Глядзі ты, які пан стаў. Пальцам нельга крануць.Навуменка.
5.(звычайнапрызвароце,частаўклічнайформе пане). Разм. Форма ветлівага звароту або ўпамінання асобы, якая належала да прывілеяваных слаёў грамадства. [Стары:] — Выбачайце, пан афіцэр, калі я, магчыма, не так зразумеў вас...Лынькоў.[Салдат:] — Нядобрае месца для парома, пане, вось што я вам скажу.Караткевіч.// У наш час — форма ветлівага звароту да афіцыйных прадстаўнікоў або грамадзян іншых краін. Паважаныя дамы і паны!
•••
Сам сабе пангл. сам.
[Чэшск. pan.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пан (міфал.) 8/76
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
ПАН (хім. валакно) 8/492
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)