то́нно-ми́ля мор. то́на-мі́ля, -лі ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
п’е́за, ‑ы, ж.
Спец. Адзінка вымярэння механічнага напружання і ціску ў сістэме адзінак метр — тона — секунда.
[Ад грэч. piézō — цісну.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бру́тто-то́нна / реги́стровая бру́тто-то́нна рэгі́стравая бру́та-то́на.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
све́тскость све́цкасць, -ці ж.;
све́тскость то́на све́цкасць то́ну.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
стомільённы, ‑ая, ‑ае.
1. Ліч. парадк. да сто мільёнаў.
2. Колькасцю ў сто мільёнаў. Стомільённая тона вугалю. // Коштам, вартасцю ў сто мільёнаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́ма 1, ‑ы, ж.
Цяжкі хваравіты стан, які характарызуецца стратай прытомнасці і рэзкім парушэннем кровазвароту, дыхання, працэсу абмену.
[Ад грэч. kōma — глыбокі сон.]
ко́ма 2, ‑ы, ж.
Невялікі (меншы за 1/8 тона) інтэрвал паміж двума гукамі.
[Ад грэч. kómma — адрэзак.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Туніня́ць ‘гнісці’ (слаўг., Яшкін, вусн. паведамл.). Мяркуецца, што ўтворана ад назоўніка *туніня ‘гніль’. Апошняе мае паралелі ў балг. дыял. туне́ ‘плесня’ або тунъ́ ‘плесня; смурод’, туня́съм ‘пакрывацца плесняй’, макед. дыял. тунясва ‘тс’, якія Рачава (Этимология-2003–2005, 185) разглядае як «утварэнні праславянскага тыпу», звязаныя з балг. то́на ‘ўсмоктваць, убіраць’, што фанетычна і семантычна цяжка давесці. Хутчэй з улікам беларускага матэрыялу, да прасл. *tunʼa ‘гніль, плесня’ ад прасл. *tuxnǫti/*tǫxnǫti ‘псавацца, пратухаць’, параўн. укр. тухи́ня ‘гнілое балота’, гл. тухнуць. Параўн. туняшка, тунець (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тон 1 ’гук пэўнай вышыні’, ’характар гучання’, ’стыль паводзін’, ’колер, афарбоўка’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). З заходнееўрапейскіх моў, дзе ням. Ton, франц. ton, англ. tone, якія паходзяць ад лац. tonus ’тон, гук’ < грэч. τόνος ’тон, лад; націск’ (Фасмер, 4, 76; Брукнер, 573; Голуб-Ліер, 484; ЕСУМ, 5, 596).
Тон 2 ’вір, затон’ (ТС): як у тон утанула ’прапала’ (калінк., Арх. ГУ; ТС), сюды ж то́на ’адзін заход пры лоўлі рыбы сеткай’ (Мат. Гом.). Зваротны дэрыват ад тануць (гл.) з наступнай канкрэтызацыяй значэння, гл. тонь 1, тоня.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Та́нуць ’раставаць’: снежок до вечэра тане (ТС). Параўн. укр. та́нути ’таяць’. Дзеяслоў з ‑ну‑ ад таць ’таяць’, гл. Параўн. таяць, гл.
Тану́ць ’гінуць, паміраць, ідучы на дно; тапіцца’, ’вязнуць’ (ТСБМ), ’залівацца вадой’ (Некр. і Байк., Шат., Бяльк., Сержп. Прымхі, Федар. 4, Сл. ПЗБ, ТС), тана́ць ’тануць’ (карэліц., Нар. словатв.; кіраў., Нар. сл.), то́пнуць, то́нуць ’тс’ (Ласт.), тону́ті ’тс’ (Вруб.), ст.-бел. тонути, танути ’тс’ (канец XV ст., КГС). Укр. тону́ти ’тс’, рус. тону́ть ’тс’, польск. tonąć ’тс’, н.-луж. toniś, чэш. tonouti ’тс’, славац. tonúť ’тс’, славен. toníti ’тс’, серб.-харв. то̀нути ’тс’, балг. тъ́на ’патанаць’, дыял. то́на, макед. тоне ’тс’. З прасл. *tonǫti < *topnǫti ’тануць’, звязанага з *topiti ’тапіць’ (Фасмер, 4, 77; Брукнер, 573; Махэк₂, 647; Голуб-Ліер, 367; Шустар-Шэўц, 1516; ЕСУМ, 5, 597; Борысь, 637; Рачава, Этимология–2003–2005, 186). Гл. тапі́ць 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тон в разн. знач. тон, род. то́ну м.;
то́ном ни́же, вы́ше то́нам ніжэ́й, вышэ́й;
глухо́й тон се́рдца глухі́ тон сэ́рца;
мажо́рный тон мажо́рны тон;
пра́вила хоро́шего то́на пра́вілы до́брага то́ну;
со́чный тон виолонче́ли сакаві́ты тон віяланчэ́лі;
споко́йный тон го́лоса спако́йны тон го́ласу;
делово́й тон дзелавы́ тон;
све́тлый тон карти́ны све́тлы тон карці́ны;
◊
задава́ть тон рэй ве́сці;
сба́вить тон зба́віць тон;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)