Verbum

*Скімяніцца, скі́мынытыся ‘скнарнічаць’ (кобр., ЖНС, Ск. нар. мовы). Няясна, магчыма, звязана з *скеміць ‘ціснуць’, гл. скем. Параўн. таксама скемены (гл.).

Прылуча́й ’выпадак’ (Нас.), таксама вытворныя прылу́чка ’тс’ (Бяльк.), прылучэ́нне ’збег абставін, здарэнне, прыгода’ (Нас.). Сюды ж таксама вытворнае, якое захавала спрадвечны націск, прылу́ка ’здарэнне, выпадак; прыгода’ (Нас., Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Жд., Стан.) з рэгулярным (тут “адваротным”) чаргаваннем у фіналі асновы. Узыходзіць да прасл. *prilučějь < *prilučiti (sę), прэфіксальнага да *lučiti (sę), гл. лу́чыць (гл. таксама ЭССЯ, 16, 162–163 з падрабязным аналізам семантыкі). Ст.-слав. прилоучаи: по прилоучаю ’выпадкова’, ст.-рус. прилучаи ’абставіны; выпадак; няшчасце, бяда; лёс’, балг. прилу̀ка ’зручны выпадак; прыгода’ (БЕР, 5, 720: аддзеяслоўнае вытворнае ад прылуча), рус. дыял. при́лучь ’выпадак; здарэнне’, прилу́чай ’выпадак’, а таксама прилукну́ть ’набыць выпадкова’, прилуча́ться, прилучи́ться ’здарацца, адбывацца’, укр. прилуча́тися, прилучи́тися ’здарацца, здарыцца’. Варбат (Этимология–1972, 48–49) лічыць роднасным і польск. дыял. przyłyka ’жанчына, якая прыехала з мужам з іншай мясцовасці’, што адрозніваецца ступенню каранёвай галоснай.

Барта ’тапор’, таксама барда (ст.-бел., гл. Гіст. лекс., 115; Чартко, Дасл. (Гродна), 54; Булыка, Запазыч., 38). Ст.-укр. барта (XVI ст.) ’від шырокай сякеры’. З польск. barta (таксама barda) ’тс’ < с.-в.-ням. barte (гл. Фасмер, ZfslPh, 28, 117). Але, магчыма, запазычанне і непасрэдна з ням. мовы (гл. Чартко, там жа). Сюды адносіцца і бел. барда́ тупая сякера’ (Касп.) з другасным націскам.

Бервяно́, таксама бервянё, браўно (Сцяшк. МГ). Рус. бревно́, укр. бервено, ст.-польск. bierzwno, bierwiono, чэш. břevno, ст.-слав. брьвъно, бръвъно, серб.-харв. бр́вно і г. д. Параўн. яшчэ бэ́рва. Дакладна рэканструяваць прасл. форму цяжка (гл. Развадоўскі, RS, 1, 251). Таксама цяжка знайсці роднасныя неславянскія формы. Агляд версій гл. Фасмер, 1, 209–210, параўн. Праабражэнскі, 1, 43; Слаўскі, 1, 33; Бернекер, 92.

Вягало, вягела ’мянтуз, мянёк’ (Лаўманэ, Лекс. балтызмы, 16). Запазычанне з літ. vėgėlė̃ ’тс’ (параўн. таксама лат. vēdzele ’тс’). Гл. Лаўманэ, там жа (з дакладнай геаграфіяй пашырэння беларускага слова). Паходжанне літ. слова няяснае (гл. Фрэнкель, 1212; там і некаторыя меркаванні Эндзеліна). Вя́гело ў бел. гаворках таксама ’нехлямяжы чалавек’. Пра сувязь значэнняў ’нехлямяжы’ і ’мянтуз’ гл. у Лаўманэ, там жа, 16–17.

Скандры́чыцца ‘памерці, здохнуць’ (Бяльк., Юрч. Вытв.), таксама сканды́чыць ‘звесці са свету, замарыць’, сканды́чыцца ‘кончыць жыццё ў муках’ (Нас.). Рус. смаг., бранск скандры́читься ‘акалець (памерці)’; параўн. таксама рус. пск., цвяр. кандрычить ‘біць’, смаг. ‘здзекавацца, мучыць’ (гл. кандрычка). Фасмер (3, 632) ставіць пытанне аб магчымай сувязі з кондрашка ‘апаплексічны ўдар’, якое, відаць, па прычыне табу ад уласнага імя Кондратий (Фасмер, 2, 310).

*Та́кася, та́кося ’таксама, гэтак’ (ТС). Укр. та́кось ’гэтак’. Параўн. старое чэш. taksi, taks ’тс’. Да *tako (гл. так) і *si (гл. -сь), параўн. ESSJ SG (2, 635); а таксама ЕСУМ (5, 505), дзе дапускаецца ўплыў я́кось з выразу я́кось‑та́кось буде ’неяк будзе’. Канец слова фармальна набліжаны да прыслоўяў тыпу інося, усялякся і пад., параўн. Карскі 2-3, 71 (гл. -ся).

Трасяні́на (трісяні́на) ‘дрыгва’ (Бяльк.), трасаны́на ‘тс’ (кам., ЛА, 2), сюды ж таксама з іншай суфіксацыяй трасу́н ‘тс’ (полац., ДАБМ; шчуч., З нар. сл.), трасу́ха ‘тс’ (навагр., ЛА, 2). Да трэ́сці (гл.). Лексемы пашыраны пераважна на ўскраінах сучаснай беларускай тэрыторыі. На суседніх моўных тэрыторыях таксама ўжываюцца назвы дрыгвы, утвораныя ад прасл. *tręsti: польск. trzęsawisko, укр. трясови́на, рус. тряси́на, трясу́н. Параўн. трасіна, гл.

Баразні́ць ’блюзніць, вярзці’ (Др.-Падб.), таксама ’баранаваць’. Першае значэнне, бясспрэчна, звязана з другім. Усё да баразна́. Як семантычную паралель гл. баруздзі́ць.

Вужо́выя я́гады ’паслён чорны, Solanum nigrum L.’ (Бейл.). Ад вуж ’змяя, гад’. Прыметнік указвае на неядомасць расліны. Параўн. таксама воўчыя ягады.