ярмо́, -а́, мн. я́рмы і (з ліч. 2, 3, 4) ярмы́, я́рмаў, н.
1. Драўляны хамут для рабочай буйной рагатай жывёлы.
2. адз., перан. Няволя, прыгнёт, уціск (высок.).
Вызваліцца ад каланіяльнага ярма.
|| прым. ярэ́мны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нево́ля няво́ля, -лі ж.;
◊
охо́та пу́ще нево́ли посл. ахво́та горш няво́лі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
няво́льніцтва, ‑а, н.
Рабства, няволя. У цяжкія часы прыгону і нявольніцтва песня і казка былі ў нашым народзе адзіным сродкам захаваць сваё нацыянальнае аблічча. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напаўгало́дны, ‑ая, ‑ае.
Які ніколі не есць удоваль; амаль галодны. Напаўгалодны чалавек. □ Але ж там .. [Шылахвоста] чакалі зноў няволя, змрочныя муры турмы і напаўгалоднае, бяспраўнае існаванне. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
и́го ср. ярмо́, -ма́ ср.; (гнёт) прыгнёт, -ту м.; (неволя) няво́ля, -лі ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
падняво́лле, ‑я, н.
Няволя. А на зямлі быў час суровы — У падняволлі жыў народ. Машара. Мікалай Міхайлавіч быў ураджэнцам Заходняй Беларусі, першыя гады яго маленства прайшлі пры панскім падняволлі. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кабала́I (долговое обязательство, вид рабства, порабощение) кабала́, -лы́ ж.; (неволя — ещё) няво́ля, -лі ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
здавён і зда́вен, прысл.
Тое, што і здаўна. Здавён зялёнаю, лясною Завецца наша старана. Грахоўскі. Трэба нам песень не гэткіх, што некалі здавён няволя спявала нам царская. Купала.
•••
Здавён-даўна́ — з далёкіх часоў, спрадвеку. [Віцю і Івану] здавалася, што яны сябруюць здавён-даўна, гэта значыць усё жыццё. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сужэ́нства ’праўная сувязь мужа і жонкі, шлюб’, сужо́нства ’тс’, сужо́н, сужане́ц ’муж’, сужані́ца ’жонка’, сужане́цкія пяро́звы ’паслявясельныя візіты маладых’ (дрыс., Ласт.), сюды ж сужэ́нька (sužéńka) ’заручаны дзяцюк’ (Варл.), ’суджаная’ (Касп.). Параўн. серб.-харв. су̏жањство ’няволя, палон, увязненне’, су̏жањ ’вязень, палоннік, раб’, харв. sùžnjica ’раб, рабыня; палонны’, славен. súženjstvo ’рабства, няволя’, sùženj ’раб, нявольнік’, sužnja ’рабыня, нявольніца’, ц.-слав. сѫжьнь ’палоннік’, сѫжьница ’палонніца’. Зыходная форма прасл. *sǫžьnь, першапачаткова ’той, хто звязаны’, што ад *sǫ‑ (гл. су-) або *sъ‑ і *ǫz‑ьnь, гл. вязень, вуза, вузкі (Скок, 3, 367; Глухак, 596; Сной₂, 712). На семантыку слова паўплывала збліжэнне з судзіць (гл. суджаны) і жаніць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дакана́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Давесці да знясілення, пагібелі; загубіць. Як ні мацаваўся Сулкоўскі, але настойка яго даканала. Чарнышэвіч. І памёр Тарас. Няволя З горам даканалі. Зашумелі сумна-сумна Дняпровыя хвалі. Купала. // Дакончыць што‑н., скончыць з чым‑н. — Сена ў стагах, лён у павецях, — пануе над іншымі тонкі, трошкі зрывісты голас, — засталася бульба. Даканаем яе — і баста. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)