Про́сьба ’прашэнне; зварот, пажаданне’ (ТСБМ, Гарэц.; ашм., Стан.), ст.-бел. прозба (1530 г.) ’тс’ (Карскі, 1, 278), рус. про́сьба ’тс’, польск. prośba ’тс’; чэш. prośba ’тс’. Суфіксальнае ўтварэнне ад прасіць (*prosьba), параўн. гульба́, стрэ́льба і стральба́ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рату́нак, -нку м.
1. спасе́ние ср.; избавле́ние ср.;
2. по́мощь ж., вы́ручка ж.;
◊ прасі́ць ~нку — проси́ть (взыва́ть) о по́мощи;
~нку няма́ — спасе́ния нет;
я́кар ~нку — я́корь спасе́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Перапрасі́ць ’папрасіць прабачэння’ (ТСБМ; Гарэц.), пірапрасіць ’тс’ (Варл.), перэпросі́ць ’тс’ (ТС), пэрэпросі́ті ’тс’ (Бес.), перапрос ’просьба аб прабачэнні’ (Гарэц., Касп.), піряпросы, перапросіны ’тс’ (Юрч. СНЛ; Др.-Падб.). Укр. перепроси́ти, перепро́шувати, перепро́сити ’тс’; рус. смал. перепра́шивать, перепросить ’угаварыць’, польск. przeprosiny, przeprośba, ст.-польск. przepros, przeprosić ’перапрасіць’; н.-луж. pśepšosowaś, pśepšosyś, pśepšosba ’запрашаць, -сіць, запрашэнне’, в.-луж. přeprosyć, přeprošeć, přeprošenje ’тс’; славен. preprósiti, preprosíti ’ўпрасіць, пераканаць’, preprošénje ’ўгаворы праз просьбу’. Да прасл. *per‑prositi > пера- і прасі́ць (гл.). Польска-беларуска-ўкраінская семантычная інавацыя, першапачаткова — ’прасіць прабачэння, плацячы за шкоду ці зробленую крыўду, да прымянення санкцый’ (з XIV ст.), гл. Банькоўскі, 2, 892–893.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэкла́ма ’паведаленне аб якім-небудзь мерапрыемстве, тавары, паслузе з мэтай прыцягнення ўвагі’ (Булыка, СІС). З рус. реклама, якое з заходнееўрапейскіх моў. Крыніца — франц. réclame ’тс’ ад дзеяслова réclamer ’настойліва прасіць, патрабаваць’ < лац. reclāmāre ’гучна выкрыкваць; клікаць’ (Чарных, 2, 108).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вініцца ’прызнавацца ў віне’; ’слухацца, падпарадкоўвацца’; ’правініцца’ (КТС). Укр. вини́тися ’прызнавацца ў віне’, рус. виниться ’прызнаваць за сабою віну, прасіць прабачэння’; ’быць абвінавачаным’, смал. ’прызнаваць чыю-небудзь уладу, падпарадкоўвацца’, польск. winić się ’прызнаваць сваю віну’. Зваротная форма да вініць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кле́нчыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; незак.
1. Станавіцца на калені. Пад вечар у покуце Болесь з жонкай кленчылі, спалохана маліліся, не адважваліся падняць уверх вачэй. Карпюк.
2. перан. Настойліва прасіць, клянчыць. Уся сям’я.. сядзела ўжо на возе і кленчыла-ўпрошвала дзеда сесці з імі. Бядуля. Не прасілі нічога ў дарослых, не кленчылі, Гордыя і незалежныя змалку. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
клі́каць, клічу, клічаш, кліча; кліч; незак.
1. каго (што). Голасна зваць, прасіць прыйсці, адгукнуцца.
К. на ратунак.
К. бабулю.
2. каго (што). Запрашаць з якой-н. мэтай.
К. на вяселле.
К. на ўрачысты вечар.
3. каго-што. Заклікаць да якіх-н. дзеянняў.
К. народ на барацьбу.
4. каго (што) кім або (пры пытанні) як. Называць якім-н. імем, мянушкай (разм.).
|| зак. паклі́каць, -лічу, -лічаш, -ліча; -ліч; -ліканы (да 1 і 2 знач.).
|| аднакр. клі́кнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 і 2 знач.).
|| наз. клі́канне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сва́тацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак., да каго і без дап.
Прасіць згоды на шлюб з сабой. — Хутчэй бы той Качан сватаўся, што ён сабе думае, не маладзенькі ўжо, — думаў у злосці Цімох. Ваданосаў. Чуткі, што да Бары сватаўся Даніла і што яна збегла, абляцелі ўсё сяло. Дуброўскі. — Вось, — кажа маці, — табе й гаспадыня! Сватайся смела да меншай, мой сыне! Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Малёґаць ’угаворваць, прасіць’ (маладз., Янк. Мат., дзярж., Нар. сл.; КЭС, лаг., глус., Мат. Маг.; Федар. 2). Да малі́ць (гл. малі́цца) ’упрошваць’. Утворана пры дапамозе суфікса ‑ёг‑ з працягла-шматразовым значэннем. Параўн. бел. галёкаць, гродз. галякаць ’крычаць, гукаць’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ), а таксама серб.-харв. моља́кати, мољукати з пеяратыўнымі суфіксамі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэ́мус 1 літаральна ’прасіць літасці’, перан. ’допыт з катаваннем’ (Нас.). Скажонае ад лац. oremus ’молім’ (Нас., 562).
Рэ́мус 2 у спалуч. узяць каго за рэмус ’узяць за жабры’ (смал., КЭС). Далейшае развіццё значэння ад рэмус 1 (гл.).
Рэ́мус 3 ’выгляд’ (Юрч. СНЛ). Відаць, звязана з рэмус 1, але матывацыя няясная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)