Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Нязг̌ра́да (незг̌ра́да) ’няўмека, няўклюда’ (ТС), нязгрэ́да ’няўдаліца’ (клец., Нар. лекс.). Відаць, адваротны дэрыват ад незг̌ра́дны, незг̌рэ́дны ’нехлямежы, нязграбны’ — фанетычна змененае незг̌рабны? Магчыма, зыходная аснова захавалася ў беласт. zhrèjdać ’сапсаваць справу, зрабіць што-небудзь паспешна, абы-як’, якое Смулкова (Балт.-слав. иссл.–1980. М., 1981, 209) лічыць балтызмам.

Нязгра́я (незграя), нізграя ’няраха’ (Нас., Яруш.), ’неакуратны чалавек’ (Юрч.), незгрэя ’няўклюда; нязграба; нехлямяжы, непрыгожы чалавек’ (ТС). Відаць, адваротны дэрыват ад нязграйный (нізграйньш) ’нязграбны’ (Бяльк.), незграйны, незгрэйны ’нехлямяжы, нязграбны’ (ТС), што да зграйны ’зграбны’ (Бяльк.) < польск. zgrany ’дапасаваны’ (да grać ’іграць’), параўн. зграя (гл.). Гл. таксама нязгрида.

Нязда́ра (незда́ра) ’няздольны да працы; нязграбны’ (Цых., Сл. ПЗБ, Сцяшк.), ’бяздарны’ (Яруш.). Да здарыцца ’удацца’ (Нас.), параўн. не́ўдаль ’няўдаліца’, нязда́тны ’няздольны’ і пад.

Нязі́пер ’званочак балонскі, Campanula bononiensis L.’ (Кіс.). Відаць, ад нізіпернік, нізіперніца ’гусялапка’ (гл.) па падабенству лекавых уласцівасцей.

Нязла́гада (нізлагада, незлагада) ’нязгода, сварка, неспакой’ (дзярж., Нар. сл., Мат. Гом.). Магчыма, кантамінацыя нязгода × лагода (гл.).

Нязмо́га ’бяссілле’ (Гарэц., Касп., Бяльк.), незмага́ (незмога́, нізмыга́) ’тс’ (Нас., Грыг., Бяльк.). Ад змо́га (гл.), змага́ ’сіла, магчымасць’ (Нас.).

Нязы́м (незым) выкл. ’не чапай, не руш; хай, няхай© злуй. ’дапусцім’ (Нас.). Параўн. рус. незым, незымай ’хай, няхай’, што ўказвае на зыходнае замать, бел. займаць ’рухаць’ (Нас.), гл. імаць.

Няйма́ць (ня ймаць) ’не мець, не браць (веры)’ (Гарэц., Др.-Падб.). Да імаць (гл.), параўн. няймаверны ’неспагадлівы’ (Сл. ЦРБ). Сюды ж нейма́цца ’не шчасціць, не шанцаваць’ (ТС).

Някдэ́ба ’няўмека’ (гом., Нар. словатв.). Магчыма, звязана са словазлучэннем *не къ добЬ ’не па часе, не да рэчы’ (гл. баба) з другасным пераходам а > э пад націскам. Параўн., аднак, укр. неклеба ’няўмека’ (апіска д замест л?).

*Няке́ча, ныкэча ’неахайная жанчына’ (Сл. Брэс.). Няясна.