Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
свядо́масць, -і, ж.
1.гл. свядомы.
2. Чалавечая здольнасць да ўзнаўлення рэчаіснасці ў мысленні; псіхічная дзейнасць як адлюстраванне рэчаіснасці.
Быццё вызначае с.
3. Стан чалавека пры здаровым розуме і памяці, здольнасць кантраляваць свае ўчынкі і пачуцці.
Страціць с.
4. Думка, пачуццё, поўнае разуменне чаго-н., уменне ацэньваць з’явы жыцця, разбірацца ў рэчаіснасці.
С. мас.
С. учынкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
свядо́масцьж.
1.в разн. знач. созна́ние ср.;
грама́дская с. — обще́ственное созна́ние;
2. (способность понимать, отдавать себе отчёт в чём-л.) созна́тельность; осмы́сленность;
с. мас — созна́тельность масс;
с. учы́нку — созна́тельность (осмы́сленность) посту́пка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
свядо́масць, ‑і, ж.
1. Працэс адлюстравання рэчаіснасці мозгам чалавека, што ўключае ўсе формы псіхічнай дзейнасці і абумоўлівае мэтанакіраваную дзейнасць чалавека. Першаснасць матэрыі, другаснасць свядомасці. □ Мышленне і свядомасць — прадукты чалавечага мозга.Энгельс.// Псіхалогія, палітычныя і філасофскія погляды, рэлігійныя перакананні людзей як прадстаўнікоў пэўных класаў грамадства. Грамадскае свядомасць. Сацыялістычная свядомасць. Формы рэлігійнай свядомасці. Перажыткі капіталізму ў свядомасці людзей. Класавая свядомасць.
2. Успрыманне і разуменне навакольнага, уласцівае чалавеку. У.. свядомасці [дзеда Лукаша] неяк цяжкавата ўкладваліся нечувана вялікія пераўтварэнні ў тых месцах, дзе спакон веку акрамя пяскоў і балот нічога не было.Кулакоўскі.Юзік адчуваў, што недзе на краі яго свядомасці туліцца нешта не зусім згоднае з яго такімі разважаннямі.Крапіва.А калі камбат пайшоў,.. [Наталля Максімаўна] падумала: «Выходзіць, што вайсковым урачом быць цяжэй, чым цывільным. Ці змагу я?» Але свядомасць падказвала ёй, што яна зможа.Дудо.
3. Здольнасць правільна разумець і ацэньваць з’явы жыцця, вызначаць свае адносіны да рэчаіснасці. Калгаснікі там [у калгасе «Маяк»] па свядомасці абганяюць свайго старшыню.Паслядовіч.// Тое, што і прытомнасць. Аксіння бязмоўная, ціхая. Свядомасць вярталася да яе.Вярцінскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
свядо́масцьж.тс.псіхал., філас. Bewússtsein n -s; Besínnung f - (памяць, пачуццё, развага);
быццё вызнача́е свядо́масць das Sein bestímmt das Bewússtsein;
рост свядо́масці zúnehmende Bewússtseinsreife
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
свядо́мы, -ая, -ае.
1. Які валодае свядомасцю (у 2 знач.).
Чалавек — істота свядомая.
2. Які правільна ацэньвае і разумее ўсё навакольнае.
Свядомыя адносіны да працы.
Свядомая палітычная барацьба.
3. Які дзейнічае наўмысна, знарок, абдумана.
С. падман.
|| наз.свядо́масць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Свядо́масць ‘успрыманне і разуменне чалавекам рэчаіснасці’ (ТСБМ, Гарэц., Ласт.), ст.-бел.сведомость ‘майстэрства, умельства’ (Ст.-бел. лексікон). Запазычанне з польск.świadomość, аб чым сведчыць фанетыка кораня, што ўзыходзіць да ‑věd‑ (гл. ведаць). Аб польскім слове гл. Брукнер, 535; Борысь, 621. Інакш Крамко (Гіст. мовы, 2, 149), які лічыць слова неалагізмам пачатку XX ст., утвораным ад свядомы (гл.) з суф. ‑асць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Грамадская свядомасць 2/72, 499; 7/71
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)